PODMIOTOWE 

TRAKTOWANIE 

WYCHOWANKÓW 

KONIECZNYM 

WARUNKIEM 

SKUTECZNOŚCI 

WYCHOWANIA

 

 

Pierwszorzędnym warunkiem skutecznego 

wychowania jest podmiotowe traktowanie 

dzieci i młodzieży, tj. poszanowanie ich 

prawa do własnej podmiotowości, czyli 

niezależności i odrębności.

Nie oznacza to jednak, że wolno im 

postępować zawsze według własnego 

uznania, że mogą sobie pozwalać na 

wszystko. Taka sytuacja byłaby 

pedagogicznie zgubna, prowadziłaby do 

dezorientacji ogólnej wychowanków w 

kwestii odróżniania dobra od zła.

 

 

Sukces postępowania pedagogicznego, 

zależy od podmiotowego traktowania dzieci 

i młodzieży czyli partnerskiego i 

humanistycznego podejścia. Postuluje się 

nie tylko zabezpieczenie im prawa do bycia 

niezależnymi, aktywnymi i samodzielnymi, 

lecz również uszanowanie w każdym z nich 

osoby ludzkiej. 

Chodzi głównie o to, by nauczycieli z 

uczniami łączyła nie relacja instrumentalna 

lecz relacja altruistyczna , a nade wszystko 

kooperacyjna. Dzięki temu szkoła nie 

będzie miejscem nadmiaru monologu i 

pouczeń nauczycieli lecz miejscem ich 

współdziałania i współpracy.

 

 

 

AKCEPTACJA WYRAZEM 

BEZWARUNKOWEGO 

UZNANIA 

WYCHOWANKÓW JAKO 

OSÓB

 

 

Okazywanie dzieciom i młodzieży swej 

akceptacji zakłada w szczególności uznanie 

ich takimi, jakimi są naprawdę, tj. bez 

stawiania im specjalnych warunków, czyli bez 

względu na to, czy spełniają lub nie 

oczekiwane wymagania. Czym innym są 

zachowania wychowanka, a czym innym on 

sam jako osoba, której przysługuje takie samo 

prawo do wewnętrznej autonomii i 

indywidualnego rozwoju jak ludziom dorosłym. 

Stąd też można nie zgadzać się z jego 

sposobem postępowania, a nawet odczuwać 

oburzenie, ale nigdy nie wolno okazywać mu 

antypatii czy dezaprobaty ze względu na 

osobę, która jest, jak też z uwagi na żywione 

przez niego uczucia oraz podzielane opinie i 

przekonania.

 

 

 

Okazywana przez wychowawcę (nauczyciela) 

akceptacja z reguły „idzie w parze” z ujawnianym 

wobec dzieci  i młodzieży zaufaniem i 

poszanowaniem. Akceptacja jest więc równoznaczna 

z upatrywaniem w nich wartości, zasługujących nie 

tylko na pilną uwagę, lecz również bezgraniczne 

zaufanie i głęboki szacunek. Należy zatem traktować 

wychowanków bez chłodnej rezerwy czy 

powściągliwości, a zawsze tylko z należnym 

uznaniem i oddaniem. Jest to w pewnym sensie także 

pewnego rodzaju nagradzanie. W ten sposób zachęca 

się ich do samodzielnego myślenia, a nie jedynie 

naucza zgodnie np. z sugestiami nauczycieli lub 

według podręczników szkolnych. Wzrasta w nich 

również poczucie własnej wartości i 

odpowiedzialności za własne czyny. Akceptacja 

wyklucza jakąkolwiek formę komenderowania, 

grożenia, pouczania, moralizowania, krytykowania 

itp.

 

 

ROZUMIENIE 

EMPATYCZNE 

DZIECI I 

MŁODZIEŻY

 

 

Rozumienie empatyczne jest jakby 

wkraczaniem lub przenikaniem w 

wewnętrzny świat drugiego człowieka i 

zarazem odczuwaniem, iż się jest niejako w 

jego własnym wnętrzu. Rozumienie 

empatyczne zakłada też koncentrowanie 

się nie tyle na tym, co mówi i jak postępuje 

dana osoba, ile na znaczeniu jakie mają jej 

wypowiedzi i zachowania oraz patrzenie na 

nią w taki sposób, w jaki widzi ona 

aktualnie samą siebie. Chodzi o rozumienie 

 jej reakcji niejako od wewnątrz, a w 

przypadku działalności wychowawczej 

także o uświadomienie sobie tego, czym 

jest dla dzieci i młodzieży proces 

wychowania i uczenia się w ich własnym 

przeświadczeniu.

 

 

 

AUTENTYZM 

NAUCZYCIELI I 

WYCHOWAWCÓW

 

 

Autentyzm nauczycieli i wychowawców to jeszcze 

inny przejaw podmiotowego traktowania chłopców i 

dziewcząt. Jest nim postawa będąca 

przeciwieństwem zachowania obronnego. Postawa 

autentyzmu polega na tym, że przejawiająca ją osoba 

pozostaje w swym zachowaniu tym, czym jest 

naprawdę; zachowuje się w sposób naturalny i nie 

stroni od działań spontanicznych, ma zaufanie do 

siebie i innych oraz jest świadoma własnych uczuć, 

bywa sobą i nie zaprzecza sobie. Autentyzm w 

psychologii humanistycznej uchodzi za ważną 

postawę nauczyciela wobec uczniów. Jednocześnie 
podkreśla się, że okazywanie postawy autentyzmu 

nie jest rzeczą łatwą .Stąd też słusznie przyjmuje się, 

że postawa taka nie może być rozumiana jako 

zezwolenie na nieskrępowane wyrażanie myśli i 

uczuć we wszystkich sytuacjach, ani jako zachęta do 

robienia wszystkiego co się tylko chce.

 

 

 

ROZUMIENIE DZIECI I 

MŁODZIEŻY W SENSIE 

PERSONALISTYCZNYM

 

 

Personalizm- to „doktryna stawiająca ponad 

wszelką rację stanu, interesom ekonomicznym 

czy jakąkolwiek bezosobową instytucją 

podstawową wartość osoby ludzkiej”. Każdy 

człowiek nie wyłączając przy tym dzieci i 

młodzieży jest nade wszystko istotą rozumną i 

wolną, ale zarazem zdolną do miłości i 

ponoszenia odpowiedzialności. Człowiek jest 

czymś więcej niż tylko całością  o charakterze 

psychofizycznym lub zdolnym do ulegania 

presji innym. Człowiek jest (jak podkreślają 

zwolennicy personalizmu) istotą nie tylko 

rozumną, wolną i odpowiedzialną lecz zarazem 

wrażliwą na  prawdę, dobroć i piękno, zdolną 

do samoświadomości, samorealizacji, 

twórczości itp.

 

 

 

Z powyższych założeń personalizmu wynikają ważne 

wnioski o znaczeniu pedagogicznym, które swą uwagę 

skupiają na tym, aby wychowawca:

• dostrzegał w każdym wychowanku wartość podstawową 

i naczelną, zwłaszcza z tej racji, że ma do czynienia z 

człowiekiem w pełnym jego wymiarze;

•  traktował go podmiotowo, a nie instrumentalnie, nie 

poddawał go jakiemukolwiek urzeczowieniu;

•  nie odmawiał mu niezbywalnych praw, w tym 

szczególnie prawa do szacunku, wyrażania własnych 

myśli i uczuć, ponoszenia odpowiedzialności za siebie i 

dokonywania wyborów zgodnie z dobrem wspólnym;

•  dawał mu do zrozumienia, że jako osoba nie jest 

pozbawiony również zobowiązań i powinności, jakie ma 

do spełnienia wobec siebie i innych;

•  wysoko cenił w nim rozwój moralny i duchowy.

• dostrzegał w każdym wychowanku wartość podstawową 

i naczelną, zwłaszcza z tej racji, że ma do czynienia z 

człowiekiem w pełnym jego wymiarze;

 

 

DEMOKRATYCZNY 

STYL KIEROWANIA 

WYCHOWAWCZEGO

 

 

Demokratyczny styl kierowania wychowawczego polega 

na okazywaniu dzieciom i młodzieży życzliwości i 

zrozumienia, pozyskiwaniu sobie ich sympatii, 

zaufania i przyjaźni, a także umożliwianiu im 

wspólnego i samodzielnego podejmowania decyzji, 

wysuwania własnych pomysłów oraz przejawiania 

wzmożonej aktywności w różnych dziedzinach życia. 

Wychowawcy i nauczyciele, którzy pracują z dziećmi 

i młodzieżą zgodnie z demokratycznym stylem 

kierowania wychowawczego:

-       nawiązują z nimi serdeczne i przyjacielskie 

kontakty

- odwołują się do ich inicjatywy i pomysłowości oraz 

liczą się z ich zamierzeniami

-         udzielają im gruntownych informacji, 

zwłaszcza na interesujące wychowanków tematy

-             pełnią wobec dzieci i młodzieży rolę 

inicjatorów, animatorów, doradców

 

 

INNE STYLE 

WYCHOWANIA

 

 

Autokratyczny styl wychowania jest skrajnym 

przeciwieństwem demokratycznego stylu kierowania 

wychowawczego. Postępowanie według tego stylu 

zobowiązuje wychowawcę do przejmowania 

odpowiedzialności za wszelkie zachowania 

wychowanków. Podstawowymi jego sposobami 

oddziaływań wychowawczych są metody nagradzania i 

karania, stosuje się je niemal nagminnie, podobnie jak 

wszelkiego rodzaju nakazy i zakazy.

Liberalny styl wychowania polega na dawaniu dzieciom 

i młodzieży możliwie szerokiego zakresu swobody. 

Wychowawca wywiera minimalny wpływ na swych 

podopiecznych, zachowuje się wobec nich niemal 

całkowicie biernie, a więc praktycznie rezygnuje z 

kierowania  nimi. Nie stara się zachęcać ich do 

zachowań społecznie i moralnie wartościowych. Czuje 

się zwolniony od wszelkiej odpowiedzialności za 

zachowania swych wychowanków. Doradza im tylko 

wtedy gdy jest o to proszony.

 

 

Celem przekonania się o tym, który ze 

scharakteryzowanych stylów wychowania 

jest najkorzystniejszy z pedagogicznego 

punktu widzenia, albo też wychowawczo 

nieprzydatny, przeprowadzono wiele 

badań. W wyniku przeprowadzonych badań 

stwierdzono zdecydowaną wyższość 

demokratycznego stylu kierowania 

wychowawczego nad autokratycznym i 

liberalnym stylem wychowania.

Okazało się, że w grupach kierowanych 

demokratycznie ich uczestnicy:

 

 

 Wykazują większą kreatywność w osiąganiu 

celów    

 Darzą sympatią swego kierownika i identyfikują 

się z nim;

 Podejmują się wykonania zadań na własną 

odpowiedzialność i są przekonani o sensowności 
tego, co robią;

  Wykonują swoje zadania nawet podczas 

nieobecności kierownika grupy, a więc również 
gdy są pozbawieni bezpośredniej kontroli 
dorosłych;

 Wspólnie poszukują sposobów przezwyciężania 

napotkanych trudności i nie usiłują obciążać winą 
za ich powstanie jednego tylko uczestnika grupy.

 

 

 

PRACA NAD 

SOBĄ 

WYCHOWAWCÓW 

I NAUCZYCIELI

 

 

Chodzi tu głównie o świadome i celowe kierowanie 

własnym rozwojem, czyli o sterowanie swoimi myślami  i 

uczuciami, a nie tylko zachowaniami. Praca nad sobą 

zwana także samodoskonaleniem, autoedukacją, 

samorealizacją czy samowychowaniem, nie jest dążeniem 

do doskonałości dla niej samej.

Zaleca się zwłaszcza w psychologii humanistycznej 

uczenie się bezwarunkowej akceptacji i empatycznego 

rozumienia innych oraz zachowania w miarę 

autentycznego tj.bez stwarzania fałszywych pozorów. 

Ważną rzeczą jest również, aby w procesie 

samodoskonalenia traktować dzieci i młodzież z należnym 

im szacunkiem i respektem, uznawać ich prawo do 

błędów , zwalczać w sobie wszelkiego rodzaju uprzedzenia 

i traktować ich sprawiedliwie, okazywać im 

zainteresowanie. Oprócz tego celem pracy nad sobą  jest 

nabranie przekonania, że każdy z wychowanków kryje w 

sobie potencjalne zasoby dobra i że każdemu z nich 

należy dopomóc w jego ujawnieniu.

 

 

TECHNIKI 

PRACY NAD 

SOBĄ

 

 

Przydatne w samodoskonaleniu nauczycieli i 

wychowawców mogą się okazać współcześnie znane- 

zwłaszcza w psychologii różnego rodzaju techniki pracy 

nad sobą. Nie małą wśród nich rolę maja m.in. techniki 

relaksacyjne oraz techniki odwołujące się do autosugestii 

w formie afirmacji, wizualizacji lub aforyzmów.

Techniki relaksacyjne pomagają wewnętrznie się wyciszyć 

i dlatego nierzadko poprzedzają zastosowanie innych 

technik samodoskonalenia. Do najbardziej popularnych 

technik relaksacyjnych należą: trening autogenny J. H. 

Schultza i trening relaksacji progresywnej E. Jacobsona.

Trening autogenny polega na wywoływaniu określonych 

doznań związanych z rozluźnieniem mięśni i naczyń 

krwionośnych oraz równomiernym oddychaniu i 

stwarzaniu „pustki myślowej”. 

Trening relaksacji progresywnej polega głównie na 

rozluźnianiu mięśni i regulowaniu napięcia mięśniowego. 

Wykonuje się je najpierw w pozycji leżącej, następnie 

siedzącej, a potem również

podczas wykonywania czynności zawodowych i prac 

domowych.

 

 

Techniki autosugestii w formie afirmacji są próbą 

poddawania się własnym i w miarę realistycznym 

sugestiom, związanym ze spełnieniem jakiegoś ważnego 

dla siebie pragnienia, Polegają one na wielokrotnym 

powtarzaniu w myślach, mowie lub piśmie odpowiednio 

dobranej afirmacji, przez którą rozumie się „pozytywne 

stwierdzenie, że coś jest takie, jak chcielibyśmy, aby 

było”.

Techniki wizualizacji polegają na świadomym i aktywnym 

sterowaniu własną wyobraźnią w celach terapeutycznych. 

Z reguły są one umyślnym przywoływaniem w wyobraźni 

tego, co chcemy widzieć na naszej scenie psychicznej czy 

umysłowej. Tzn. związana z nimi wizualizacja daleka jest 

raczej od swobodnej gry wyobraźni, czyli spontanicznego 

wyobrażania sobie czegoś. Obejmuje swym zasięgiem 

zarówno wyobrażenia wzrokowe, słuchowe, ruchowe i 

dotykowe, jak też smakowe i zapachowe. Wizualizację 

rozpoczynamy najpierw od obrazów prostych przechodząc 

stopniowo do coraz bardziej złożonych. 

 

 

Pewną pomoc w procesie samorealizacji 

nauczycieli i wychowawców może 

stanowić podejście aforystyczne, czyli 

szukanie inspiracji własnych zachowań 

w określonych aforyzmach. Chodzi tu 

zwłaszcza o aforyzmy przyjmujące 

formę pewnych zasad postępowania.

 Przydatne w samodoskonaleniu 

nauczycieli mogą być również techniki 

medytacyjne. Zastosowanie ich- 

podobnie zresztą jak technik 

wizualizacyjnych- nie zawsze jest łatwe, 

pomimo iż podporządkowane są 

prostym regułom.

 

 

Oprócz podanych dotąd sposobów 

samodoskonalenia nauczycieli i 

wychowawców, istnieje także wiele 

innych technik tego rodzaju. Jedną z nich 

jest gromadzenie przez nich informacji 

zwrotnych, 

nazywanych też sprzężeniami 

zwrotnymi, a niekiedy informacjami 

wtórnymi. Dzięki nim wychowawcy 

dowiadują się, jak są odbierani przez 

inne osoby, czy one rozumieją ich 

wypowiedzi i zgadzają się z nimi, co 

sądzą o nich i czego od nich oczekują. 

Osobami tymi mogą być uczniowie lub 

wychowankowie

.

 

 

POZNAWANIE 

DZIECI I 

MŁODZIEŻY

 

 

W poznawaniu dzieci i młodzieży istnieje co najmniej 

jakieś minimum wiedzy z zakresu metodologii badań 

pedagogicznych. Składa się na nie nade wszystko 

znajomość problemu badawczego, wyrażonego w 

formie pytania o cel, jakiemu służyć ma podejmowane 

przez nauczyciela poznawanie uczniów. Problemy 

badawcze mogą dotykać przeróżnych spraw, np. 

przejawów i przyczyn okazywanej w nadmiarze przez 

chłopców i dziewczęta agresywności lub bierności, 

różnych innych sposobów ich nieprzystosowania 

społecznego. 

Ważne jest, aby w poznawaniu dzieci i młodzieży nie 

opierać się jedynie na zasłyszanych o nich opiniach, 

lecz przede wszystkim na nie dających się zaprzeczyć 

faktach. W poznaniu tym warto też posłużyć się 

przynajmniej niektórymi sposobami badań 

pedagogicznych, zalicza się do nich m.in. : obserwację, 

badania ankietowe i wywiad, a także techniki 

socjometryczne.

 

 

 

 

Obserwacja- stanowi osobliwy sposób postrzegania, 

gromadzenia i interpretowania poznawanych danych, 

pozostających na ogół w bezpośrednim zasięgu widzenia i 

słyszenia obserwatora. Głównym przedmiotem obserwacji 

są zachowania dzieci i młodzieży oraz warunki 

zewnętrzne, np. klasa, boisko szkolne.

Badania ankietowe i wywiad- zarówno badania 

ankietowe jak i wywiad umożliwiają zgromadzenie 

informacji, np. na temat zainteresowań badanych, ich 

potrzeb, aspiracji, warunków domowych. Mogą umożliwiać 

też bliższe poznanie stosunku uczniów do szkoły i tego 

rodzaju wartości, jak miłość, przyjaźń, bezinteresowność, 

tolerancja itp. Zazwyczaj dogodniejszym sposobem 

poznawania są badania ankietowe.

 Techniki socjometryczne- istnieje co najmniej kilka 

technik socjometrycznych, technika w wersji klasycznej 

polega na zadawaniu pytań, na które w odpowiedzi 

uczniowie wypisują, np. nazwiska swych kolegów z klasy 

zgodnie z socjometrycznym kryterium uwzględnionym w 

każdym z postawionych pytań.