Dysfunkcje i 

parafunkcje

 

 

Kształt  ludzkiego  zgryzu 

jest wypadkową oddziaływania 
czynników  środowiskowych  na 
uwarunkowany 

genetycznie 

wzorzec podstawowy

Mięśnie narządu żucia

Czynność 

układu 

mięśniowo-nerwowego 

wpływa  w  dużym  stopniu  na  prawidłowe 
kształtowanie  się  szczęk  i  łuków  zębowych, 
zwłaszcza 

w 

okresie 

rozwoju. 

Obok 

czynników  genetycznych  i  środowiskowych 
układ mięśniowy odpowiada w dużym stopniu 
za  wzrost  szczęki  i  żuchwy,  za  położenie 
żuchwy  w  stosunku  do  szczęki,  wpływa  na 
kształt  łuków  zębowych  i  warunki  zgryzowe. 
Wyrastające  zęby  i  kształtujące  się  łuki 
zębowe pozostają pod wpływem otaczających 
je mięśni. 

Równowaga czynnościowa 

mięśni

 narządu żucia

Antagonistycznie  działające grupy mięśni 
zachowują 

wzajemną 

czynnościową 

równowagę współdziałają w prawidłowym 
kształtowaniu 

się 

poszczególnych 

elementów  n.  żucia,  a  tym  samym 
wpływają  na  ich    właściwe  ustawienie  w 
stosunku do twarzowej części czaszki. 

Równowaga czynnościowa 

mięśni

 narządu żucia

Zaburzenie 

fizjologicznej 

równowagi 

czynnościowej 

między 

poszczególnymi 

grupami  mięśni  (mimicznych,  żwaczowych, 
języka)  czy  wypadnięcie  z  pracy  jednego 
mięśnia,  zaburza  warunki  pracy  stawów  sż, 
układu  zębowego  i  przyzębia  oraz  może 
doprowadzić do zmian w układzie kostnym i 
zębowym.  Podobnie  wyłączenie  z  pracy 
jakiegokolwiek innego ogniwa wchodzącego 
w  układ  n.  żucia,  zaburza  pracę  układu 
mięśniowego

.

Język

Język 

bierze 

udział 

we 

wszystkich 

czynnościach j.ustnej, m.in.. czynności ssania, żucia, 

połykania  i  mowy.  Znajdują  się  w  nim  liczne 

zakończenia 

czuciowe 

odbierające 

bodźce 

smakowe.  Przyjmuje  pokarm,  przemieszcza  go  na 

zęby, miesza ze śliną, a przeżuty pokarm przesuwa z 

j.ustnej do gardła. W czynnościach tych wywiera on 

działanie  na  podniebienie,  szczękę  i  żuchwę  oraz 

łuki zębowe w kierunku od wewnątrz do zewnątrz. 

Mięśnie  języka  są  więc  antagonistami  w 

stosunku  do  mięśni  warg  i  policzków  stanowiących 

zewnętrzny  pierścień  mięśniowy,  otaczający  i 

zamykający od zewnątrz j.ustną. 

Porażenie  ruchowe  języka  (n.  podjęzykowy) 

znacznie upośledza żucie, połykanie i mowę.

Jest  to  zaburzenie  czynności  fizjologicznej 
takiej  jak:  połykanie,  oddychanie,  żucie, 
mowa, 

nieprawidłowa 

pozycja 

ciała 

podczas snu, karmienia, wady postawy.
Zaburzona  czynność  nie  jest  jedynym 
warunkiem  powstania  wady,  dopiero  gdy 
nałoży  się  na  zły  wzorzec  wzrostu 
dochodzi  do  zniekształceń  w  narządzie 
żucia.

Dysfunkcje

Dysfunkcje 

 

pozycja dziecka w czasie 

snu.

 

W  pierwszym  półroczu  życia  dziecko  śpi 
przez  większą  część  doby.  Płaskie  ułożenie 
kręgosłupa  z  głową  spoczywającą  na 
niewielkiej poduszce sprzyja prawidłowemu 
rozwojowi  narządu  żucia.  Zbyt  wysokie  lub 
zbyt niskie ułożenie głowy wywołuję zmianę 
położenia  żuchwy,  może  dojść  do  zaburzeń 
czynności mięśni i stawu s-ż.

Pozycja dziecka w czasie snu.

 

• Dorsalne 

ułożenie 

głowy 

powoduje 

przesuwanie  się  żuchwy  i  języka  ku  tyłowi  i 

dołowi,  działanie  to  zwiększa  siła  ciężkości, 

usta  pozostają  otwarte,  dolna  warga  może 

wsuwać  się  pod  górny  wał  dziąsłowy.  Takie 

ustawienie żuchwy może sprzyjać powstawaniu 

wad dotylnych.

•  

Wentralne 

ułożenie 

głowy 

powoduje 

przesuwanie się żuchwy i języka do przodu, co 

może 

spowodować 

przewagę 

mięśni 

wysuwających  żuchwę  nad  cofającymi  i 

sprzyjać powstawaniu wad doprzednich

Dysfunkcja szczelności warg

Wargi  kompetentne  -  przy  akcie 
połykania  i  oddychania  przez  nos 
wargi  powinny  być  domknięte  bez 
widocznego  wysiłku  i  napięcia 
mięśni 

bródkowych. 

Wargi 

anatomicznie 

zbyt 

krótkie 

i 

niedomykające  się  określa  się  jako 
niekompetentne.

 

 

Klasyfikacja czynnościowa 

układu warg

:

• Wargi wydolne (kompetentne)
• Niewydolne (niekompetentne)
• Potencjalnie niewydolne 

(niekompetentne)

 

 

Klasyfikacja czynnościowa 

układu warg:

• Wargi 

wydolne 

stykają 

się 

przy 

rozluźnionych mięśniach.

• Wargi  niewydolne  są  za  krótkie  i  mogą  się 

nie stykać, zwarcie warg może być uzyskane 
tylko 

przez 

czynny 

skurcz 

mięśnia 

okrężnego ust.

• Wargi potencjalnie niewydolne nie mogą się 

stykać  z  powodu  wychylenia  siekaczy 
górnych, 

są 

jednak 

pod 

względem 

morfologicznym prawidłowo rozwinięte.

Dysfunkcja żucia

Żucie  papkowatych  i  miękkich 

pokarmów  pozbawia  narząd  żucia 
bodźców  wzrostowych  co  może 
prowadzić  do  zwężeń  szczęki  i 
stłoczeń zębów

 

 

Typ żucia

Wg  Bluntschliego  rozróżnić  należy  dwa  typy 

dzieci,  o  odmiennym  sposobie  żucia.  U  jednych 
przeważają  mięśnie  skroniowe,  u  drugich  zaś 
pozostałe  mięśnie  żujące.  Ta  ostatnia  grupa  mięśni 
ma  większa  masę  niż  mm.  skroniowe,  a  więc  i 
większą  siłę.  Mm.skroniowe  pociągają  żuchwę  ku 
górze  i  nieco  ku  tyłowi,  zaś  pozostałe  pociągają 
żuchwę ku górze i wysuwają ku przodowi. Przewaga 
zatem jednej lub drugiej grupy tych mięśni wpływa 
w znacznym stopniu na kształtowanie się u dziecka 
narządu żucia i rozwój jego czynności.

 

 

Wpływ typu żucia na narząd 

żucia

Przy  przewadze  mm.  skroniowych  bodziec 

wzrostowy  jest  mniejszy,  a  to  powoduje  słabszy  rozwój 
kośćca,  a  szczególnie  żuchwy  i  jej  części  zębodołowej. 
Słabiej  również  rozwija  się  czynność  żucia,  a 
pożywienie  jest  raczej  rozrywane  niż  rozcierane. 
Wskutek  tego  nie  dochodzi  z  czasem  do  naturalnego 
ścierania  się  zębów,  co  utrudnia  przesunięcie  się 
żuchwy  ku  przodowi  w  okresie  wyrzynania  się  1. 
trzonowców 

stałych 

i 

może 

doprowadzić 

do 

wytworzenia 

się 

wad 

dotylnych 

(tyłożuchwia). 

Niemożność  przesunięcia  się  żuchwy  ku  przodowi 
odbija  się  niekorzystnie  na  rozwoju  jej  kąta  i  gałęzi, 
powodując  w  pewnym  stopniu  niedorozwój  żuchwy. 
Natomiast  pozostała  grupa  mięśni  żucia  daje  znacznie 
silniejsze  bodźce,  zapewniając  prawidłowy  rozwój 
kostnego szkieletu szczęki i żuchwy.

 

 

Typy żucia skroniowy i 

żwaczowy

Wg  Korkhausa  powyższe  typy  żucia  są 

wrodzone.  Jednak  ten  mniej  pomyślny  sposób 
żucia, 

a 

więc 

przy 

przewadze 

mięśni 

skroniowych,  może  być  przekształcony  drogą 
odpowiednich  ćwiczeń  na  typ  żucia  o  bardziej 
zrównoważonej 

pracy 

wszystkich 

mięśni 

żujących.

 

 

Oddychanie przez nos

Podczas oddychania przez nos mięśnie narządu 

żucia 

znajdują 

się 

w 

stanie 

równowagi 

czynnościowej.  Szpara  ust  jest  zamknięta  przez 

swobodny kontakt warg. Przednia część podniebienia 

miękkiego styka się z nasadą języka, stanowiąc tylne 

zamknięcie  jamy  ustnej  od  strony  cieśni  gardła. 

Żuchwa znajduje się w położeniu spoczynkowym.

Prawidłowa czynność zewnętrznego pierścienia 

mięśniowego  j.ustnej,  głównie  m.okrężnego  ust  oraz 

prawidłowe  położenie  języka  przy  oddychaniu  przez 

nos,  należą  w  okresie  rozwojowym  do  korzystnych 

czynników  warunkujących  właściwe  kształtowanie 

się łuków zębowych i ich prawidłowe zwarcie.

Oddychanie  przez  usta  w  czasie  spoczynku 

zmienia  się  na  oddychanie  przez  usta  i  częściowo 

przez nos w czasie mowy.

 

 

Oddychanie przez nos

Prawidłowy  tor  oddychania  przez 

nos  wpływa  na  właściwy  rozwój  szczęk, 

a  podczas  przechodzenia  przez  jamę 

nosową  powietrze  zostaje  oczyszczone, 

ogrzane  i  nawilżone.  Ponadto  podczas 

fizjologicznego  oddychania  powietrze 

masuje  dno  jamy  nosowej  i  pobudza 

prawidłowe ukrwienie, przyczynia się do 

prawidłowego  wzrostu  poprzecznego 

podstawy szczęk. 

 

 

Oddychanie przez usta

Stałe  oddychanie  przez  usta  jest  szkodliwe  dla 
organizmu,  szczególnie  w  okresie  rozwojowym, 
gdyż:

•   Wprowadza  do  płuc  niedostatecznie  nawilżone, 

nie  ogrzane  i  zanieczyszczone  powietrze,  co 
sprzyja  powstawaniu  ostrych  i  przewlekłych 
stanów  zapalnych  w  górnych  i  dolnych  drogach 
oddechowych,

•   Doprowadza  do  wysychania  błony  śluzowej  j. 

ustnej i do stanów zapalnych w obrębie przyzębia,

•   Zaburza  równowagę  czynnościową  mięśni  n. 

żucia,  doprowadzając  do  niekorzystnych  zmian 
rysach twarzy i wad zgryzu.

 

 

Oddychanie przez usta

•  zahamowanie  poprzecznego  wzrostu 

podstawy szczęk,

• zwężenie szczęki,

• formuje się wąskie i wysokie podniebienie,

• zgryz krzyżowy boczny,

• wady dotylne,

• wychylenie zębów siecznych górnych,

• stany zapalno- przerostowe dziąseł,

• brak rozchwiania uzębienia mlecznego,

• przetrwałe ułożenie zawiązków siekaczy,

 

 

Dysfunkcja oddychania

Przyczyny:

•

Oddychanie  nawykowe  jako  dysfunkcja 
nabyta (80%)

•

Oddychanie 

uwarunkowane 

organicznie 

(nieprawidłowa  budowa  anatomiczna,  ciała 
obce, 

urazy, 

infekcje 

górnych 

dróg 

oddechowych, 

powiększony 

migdałek 

gardłowy, alergie)

Czynność połykania

Połykanie  jest  czynnością  odruchową  wrodzoną. 

Występuje jako podświadome połykanie śliny  czy kęsa 

podczas  przyjmowania  pokarmów  oraz  jako  świadome 

połknięcie wykonane na polecenie. Początkowa faza tej 

czynności  podlega  woli,  do  momentu  zetknięcia  się 

kęsa z cieśnią gardła.

Liczba 

aktów 

połykania 

na 

dobę 

jest 

indywidualna  i  zależna  od  wieku.  U  dzieci  występuje 

ok. 2400 / dobę 

(Hanson,  Logan,  Case)

, u dzieci 5-12 -letnich 

800-1200 / dobę 

(Rakosi)

, u dorosłych 400-675 / dobę 

(Lear, 

Flanagan, Moorrees).

Dwa fizjologiczne typy połykania:
•trzewny (wisceralny) - noworodek i niemowlę
•dojrzały (somatyczny) – okres dziecięcy , dorosłość

Połykanie trzewne 

• żuchwa oddalona jest od szczęki
• występuje  zwiększone  napięcie  m.  okrężnego 

ust, mięśni policzkowych i bródkowych

• w  czasie  połykania  język  leży  między  wałami 

dziąsłowymi  stykając  się  z  błoną  śluzową 
policzków i warg

Połykanie dojrzałe

• żuchwa  znajduje  się  w  położeniu  zwarcia 

centralnego  lub  nawykowego,  które  jest 
ustabilizowane 

przez 

napięcie 

mm. 

żwaczowych.

• język  opiera  się  o  podniebienie,  jego  koniec 

znajduje się za siekaczami górnymi.

Przetrwały niemowlęcy typ 

połykania

                      Prawidłowe  układanie  języka,  prawidłowa 

czynność 

zewnętrznego 

pierścienia 

mięśniowego 

j.ustnej  i  mięśni  unoszących  żuchwę  podczas  dojrzałej 

czynności  połykania  w  okresie  dziecięcym  korzystnie 

wpływa na prawidłowy wzrost i rozwój łuków zębowych 

oraz na prawidłowe kształtowanie się zgryzu. 

Przewaga  czynnościowa  mięśnia  okrężnego  ust, 

mięśni  policzkowych  i  bródkowych  oraz  zbyt  słabe 

napięcie mm. unoszących żuchwę powodują, że język w 

czasie  połykania  układa  się  między  łukami  zębowymi, 

tak  jak  przy  połykaniu  niemowlęcym.  Ze  względu  na 

częstotliwość  występowania  aktu  połykania  w  ciągu 

doby,  taki  wzorzec  czynnościowy  mięśni,  utrzymujący 

się  w  późniejszym  okresie  rozwojowym  dziecka,  może 

być  przyczyną  wady  zgryzu  i  powodować  typowe 

zaburzenie mowy.

 

 

Dysfunkcja połykania  

Ok. 

18 

m.ż. 

niemowlęcy 

typ 

połykania powinien być zastąpiony przez 
dojrzały  typ  połykania.  Przetrwanie 
niemowlęcego  typu  połykania  do  4  r.ż. 
może  spowodować  powstanie  zgryzu 
otwartego, 

tyłozgryzu 

lub 

zgryzu 

krzyżowego  w  zależności  od  układania 
języka 

Mowa

Narząd żucia stanowi element obwodowy narządu mowy biorący 

udział w powstawaniu głosek.

Artykulacja  –  czynność  głosotwórcza  obwodowego  narządu 

mowy  tj.  warg,  języka,  podniebienia  i  żuchwy.  Zmiany  kształtu  i 
położenia    w  przebiegu  czasowym  oraz  kontaktu  pomiędzy 
poszczególnymi  elementami  anatomicznymi  narządu  artykulacyjnego 
warunkują powstawanie głosek.

W  czasie  mowy  mięśnie  n.  żucia,  twarzy,  języka  i  podniebienia 

wykonują  szereg  złożonych  ruchów,  a  ich  prawidłowa  czynność 
odgrywa  zasadniczą  role  w  uzyskiwaniu  właściwej  artykulacji. 
Prawidłowe  układanie  końca  języka  w  czasie  wymawiania  głosek 
powstających  w  pierwszej  i  drugiej  strefie  artykulacyjnej  wpływa  na 
prawidłowy  rozwój  łuków  zębowych  i  ich  prawidłowy  wzajemny 
stosunek.

Strefy artykulacyjne:

1.wargi, pow. wargowa zębów przednich,
2.koniec i trzon języka oraz podniebienie twarde,
3.nasada języka, podniebienie miękkie i tylna część gardła.

Zaburzenia mowy

Zaburzenia  mowy  w  zakresie  narządu 

artykulacyjnego 

mogą 

być 

spowodowane 

uszkodzeniem  warg  (dysglossia  labialis),  zębów 
(dysglossia dentalis), języka (dysglossia lingualis) 
oraz 

podniebienia 

twardego 

i 

miękkiego 

(dysglossia  palatalis).  Zależnie  od  stopnia 
uszkodzenia poszczególnych narządów, występują 
odpowiednio  zaburzenia  artykulacji.  Głoski  tracą 
swoją wyrazistość, mowa staje się niezrozumiała.

Inne 

przyczyny 

powstawania 

wad 

artykulacyjnych:
• niesprawność mięśni artykulacyjnych
• upośledzenie słuchu 

Zaburzenia mowy

dysglossia  labialis  –  skutki  porażenia  jednostronnego  n. 

twarzowego,  urazów,  oparzeń  warg,  rozszczepów  warg    (P, 
B, W, F, M).

dysglossia  dentalis  –  wady  zębowe,  zgryzu,  najczęściej 

powodują  seplenienie  tj.  wadliwe  wypowiadanie  głoski  S, 
mogą też zaburzać głoski T,  D,  N

dysglossia  lingualis  –  zwiększenie  lub  zmniejszenie  języka, 

skrócenie 

wędzidełka 

języka 

(R), 

porażenie 

n. 

podjęzykowego.

dysglossia  palatalis  –  uszkodzenie  podniebienia  powoduje 

powstawanie nieprawidłowej barwy głosek. 

• nosowanie 

otwarte 

(rhinolalia 

aperta) 

uszkodzenie 

podniebienia kostnego i/lub mięśni podniebienia miękkiego.

• nosowanie  zamknięte  (rhinolalia  clausa)  –  spowodowana 

niedrożnością j. nosowej.

 

 

Wady zgryzu - wady wymowy

Istnieją  różne  poglądy  odnośnie  wzajemnego 

uwarunkowania wad zgryzu i wad wymowy:
•Wada wymowy jest przyczyną wady zgryzu
•Wada zgryzu jest przyczyną wady wymowy
•Nie  ma  prostej  współzależności,  natomiast  istnieją 

czynniki etiologiczne współdziałające w wytwarzaniu 

obu wad

Wada  wymowy  u  prawie  każdej  osoby  ze 

zgryzem otwartym i doprzednią wadą zgryzu, u 67% 

osób z dotylną wadą zgryzu, odsetek wzrasta wraz ze 

wzrostem OJ (Konopska)

 

 

Parafunkcje 

czynności nietypowe

Są  to  szkodliwe  nawyki,  powtarzane 

często,  są  niecelowe,  nie  mają  wzorca 
fizjologicznego,  a  pacjent  wykonuje  je 
przeważnie nieświadomie.

Do  najczęściej  spotykanych  należą: 

ssanie  kciuka,  palca,  smoczka,  warg, 
języka, 

błony 

śluzowej, 

obgryzanie 

paznokci, wciskanie przedmiotów między 
zęby...

 

 

Parafunkcje 

- ssanie

Ssanie  jest  czynnością  fizjologiczną  w 

pierwszym  roku  życia.  Powyżej  tego  wieku 
uważa  się  za  nawyk  szkodliwy,  który 
towarzyszy  opóźnionemu  dojrzewaniu  kory 
mózgu.  W  zależności  od  sposobu  ssania, 
czasu  trwania,  rodzaju  ssanego  przedmiotu 
czy  sposobu  jego  układania  w  jamie  ustnej 
dochodzi  do  powstania  różnego  typu 
zaburzeń  zgryzu  (wady  dotylne,  protruzja 
siekaczy, zwężenie szczęk, zgryzy otwarte).

Nawyki ssania

• kciuk
• palce
• wargi
• smoczki uspokajające
• butelki  ze smoczkami
• inne przedmioty

Rozmiar powoli powstającej 

deformacji  luków zębowych zależy 

od:

• czynnik czasu
• przedmiotu ssania
• sposobu ssania
• kształtu szczęk
• wzajemnego  położenia  szczęk  podczas 

ssania.

Dysfunkcje i parafunkcje 

języka

• ssanie języka
• wywieranie językiem nacisku
• nieprawidłowe połykanie
• nieprawidłowa  czynność  języka  przy 

mowie

 

 

Wtłaczanie języka

Następstwem wtłaczania języka 

są,  zależnie  od  sposobu  wywierania 
nacisku,  zgryzy  otwarte  częściowe 
przednie,  boczne  lub  całkowite, 
powiększony  nagryz  poziomy,  lub 
tendencja  do  jego  zmniejszania 
(progenia).

 

 

Przystosowawcze wtłaczanie 

języka

Utrata zębów, powstawanie luk, 

zaburzenia 

szkieletowe 

i 

typ 

wzrostowy  odgrywają  ważną  rolę  w 
przystosowawczych 

dyskinezach 

języka.  Po  utracie  zębów  język  jest 
wprowadzany do wolnej przestrzeni. 

Czynności autoagresywne 

• nagryzanie warg
• ogryzanie paznokci
• bruksizm.

 

 

Zaburzenie funkcji pierwotne, 
przyczynowe 
- stanowi przyczynę wady zgryzu. 

Zaburzenie funkcji wtórne, 
przystosowawcze
- czynność przystosowuje się do 
zmienionych warunków 
morfologicznych

.

 

 

Nadczynność mięśnia 

bródkowego

W  nawyku  bródkowym  hiperaktywny  mięsień 

bródkowy ściąga wargę dolną ku tyłowi i dociska 
ją  do  podniebiennych  powierzchni  siekaczy 
górnych. Przy utrudnionym zwieraniu warg język 
jest przesunięty ku tyłowi. Taka aktywność często 
towarzyszy  dyskinezie  wargowej  i  nierzadko 
nasila istniejące u tych pacjentów wady klasy II/1. 
oprócz 

tego 

zahamowaniu 

ulega 

rozwój 

strzałkowy 

żuchwy. 

Nadczynność 

mięśnia 

bródkowego,  częstokroć  występująca  rodzinnie, 
jest prawdopodobnie uwarunkowana genetycznie

.

 

 

Mioterapia

• zmienia  napięcie  i  siłę  mięśni, 

przywraca 

równowagę 

antagonistycznie 

działającym 

grupom 

mięśni. 

(poprzedzona 

testami 

czynnościowymi 

i 

wyrównaniem płaszczyzny zgryzu)

 

 

Reedukacja

• Przywraca 

prawidłową 

czynność 

znacznej grupie mięśni bez zmiany ich 
siły.

• Uświadomienie 

nieprawidłowych 

czynności 

i 

przez 

długotrwałe 

ćwiczenia  świadome  wprowadzanie 
nowych  wzorców  /  wyobrażeń  ruchów 
do  podświadomości  i  utrwalenie  ich  w 
korze mózgowej.

 

 

Kształt  ludzkiego  zgryzu  jest  wypadkową 
oddziaływania  czynników  środowiskowych  na 
uwarunkowany 

genetycznie 

wzorzec 

podstawowy

 

Większą  część  nabytych  anomalii  zgryzu  tworzą 

zaburzenia  czynności  i  nawyki  ssania,  które 
podzielić można na trzy grupy:

• nawyki ssania 
• dysfunkcje języka 
• autoagresywne zaburzenia funkcji 
Druga  duża  grupa  nabytych  anomalii    powstaje 

wskutek przedwczesnej utraty mlecznych zębów 
(skutki  próchnicy  na  aproksymalnych/stycznych 
powierzchniach  trzonowców  mlecznych,  utrata 
zębów wskutek próchnicy, urazy)