Promieniowanie
Promieniowanie
ultrafioletowe
ultrafioletowe
Promieniowanie
Promieniowanie
ultrafioletowe
ultrafioletowe
Promieniowanie
Promieniowanie
ultrafioletowe
ultrafioletowe
Ultrafiolet (
Ultrafiolet (
UV
UV
,
,
promieniowanie
promieniowanie
ultrafioletowe
ultrafioletowe
,
,
nadfiolet
nadfiolet
)
)
– promieniowanie
– promieniowanie
elektromagnetyczne o długości fali od
elektromagnetyczne o długości fali od
10 nm do 400 nm (niektóre źródła za
10 nm do 400 nm (niektóre źródła za
ultrafiolet przyjmują zakres 100–400 nm).
ultrafiolet przyjmują zakres 100–400 nm).
Jest niewidzialne dla człowieka.
Jest niewidzialne dla człowieka.
Promieniowanie ultrafioletowe ma fale
Promieniowanie ultrafioletowe ma fale
krótsze niż światło widzialne i dłuższe
krótsze niż światło widzialne i dłuższe
niż promieniowanie rentgenowskie.
niż promieniowanie rentgenowskie.
Słowo "ultrafiolet" oznacza "powyżej
Słowo "ultrafiolet" oznacza "powyżej
fioletu" i utworzone jest
fioletu" i utworzone jest
z łacińskiego słowa "ultra" (ponad) i
z łacińskiego słowa "ultra" (ponad) i
słowa "fiolet" oznaczającego barwę o
słowa "fiolet" oznaczającego barwę o
najmniejszej długości fali w świetle
najmniejszej długości fali w świetle
widzialnym. Dawniej było nazywane
widzialnym. Dawniej było nazywane
promieniowaniem "pozafiołkowym".
promieniowaniem "pozafiołkowym".
Głównym źródłem promieni UV jest
Głównym źródłem promieni UV jest
słońce, spośród źródeł sztucznych
słońce, spośród źródeł sztucznych
należy wymienić solarium,
należy wymienić solarium,
kwarcówki, lampy stosowane w
kwarcówki, lampy stosowane w
utwardzeniu polimerów, lampy
utwardzeniu polimerów, lampy
bakteriobójcze, światła halogenowe
bakteriobójcze, światła halogenowe
oraz niektóre typy lasera.
oraz niektóre typy lasera.
Zakresy promieniowania
Zakresy promieniowania
ultrafioletowego
ultrafioletowego
Zarówno zakres całego ultrafioletu,
Zarówno zakres całego ultrafioletu,
jak i podziały na podzakresy, mają
jak i podziały na podzakresy, mają
charakter umowny. Najbardziej
charakter umowny. Najbardziej
istotne podziały to:
istotne podziały to:
do celów spektroskopii
do celów spektroskopii
ze względu na skutki oddziaływania
ze względu na skutki oddziaływania
na organizm ludzki
na organizm ludzki
Do celów spektroskopii stosuje
Do celów spektroskopii stosuje
się podział na ultrafiolet:
się podział na ultrafiolet:
skrajny
skrajny
– długość fali: 10-121 nm
– długość fali: 10-121 nm
daleki
daleki
– długość fali: 122-200 nm
– długość fali: 122-200 nm
pośredni
pośredni
– długość fali: 200-300 nm
– długość fali: 200-300 nm
bliski
bliski
– długość fali 300-400 nm
– długość fali 300-400 nm
Ze względu na skutki działania
Ze względu na skutki działania
na organizm
na organizm
UV-C
UV-C
– długość fali 100-280 nm- mniej
– długość fali 100-280 nm- mniej
niebezpieczne od UV-B ze względu na słaby
niebezpieczne od UV-B ze względu na słaby
zasięg w skórze.
zasięg w skórze.
UV-B
UV-B
– długość fali 280-315 nm- wściekle
– długość fali 280-315 nm- wściekle
zabójcze dla bakterii, także dla komórek
zabójcze dla bakterii, także dla komórek
ludzkich. Najbardziej niebezpieczne.
ludzkich. Najbardziej niebezpieczne.
UV-A
UV-A
– długość fali 315-400 nm- o dużym
– długość fali 315-400 nm- o dużym
zasięgu podskórnym, o niewielkiej
zasięgu podskórnym, o niewielkiej
zjadliwości.
zjadliwości.
Wpływ promieniowania UV-A
Wpływ promieniowania UV-A
UVA stymuluje opalanie skóry, czyli zwiększoną
UVA stymuluje opalanie skóry, czyli zwiększoną
produkcję barwnika skóry( melatoniny). W
produkcję barwnika skóry( melatoniny). W
przypadku nadmiernego wystawienia na UVA
przypadku nadmiernego wystawienia na UVA
dochodzi ponadto do powstania rumienia
dochodzi ponadto do powstania rumienia
skóry. Tylko niewielka ilość UVA pochłaniana
skóry. Tylko niewielka ilość UVA pochłaniana
jest przez ozon w atmosferze. Niewielkie ilości
jest przez ozon w atmosferze. Niewielkie ilości
UVA potrzebne są do wytwarzania witaminy D
UVA potrzebne są do wytwarzania witaminy D
w skórze. Nadmiar UVA powoduje grubienie i
w skórze. Nadmiar UVA powoduje grubienie i
twardnienie skóry, osłabienie odporności
twardnienie skóry, osłabienie odporności
immunologicznej organizmu oraz zaćmę.
immunologicznej organizmu oraz zaćmę.
Większość medycznych urządzeń do fototerapii
Większość medycznych urządzeń do fototerapii
oraz solaria stosują lampy eliminujące UVA.
oraz solaria stosują lampy eliminujące UVA.
Wpływ promieniowania UV-B
Wpływ promieniowania UV-B
Jest ono uważane za najbardziej niebezpieczne
Jest ono uważane za najbardziej niebezpieczne
promieniowanie ultrafioletowe ponieważ w tym zakresie
promieniowanie ultrafioletowe ponieważ w tym zakresie
długości fali nie dochodzi już do pełnej absorpcji
długości fali nie dochodzi już do pełnej absorpcji
promieniowania przez powietrze atmosferyczne, a zarazem
promieniowania przez powietrze atmosferyczne, a zarazem
energia fotonów jest wystarczająca do uszkodzenia
energia fotonów jest wystarczająca do uszkodzenia
komórkowego DNA. Niewielkie ilości UVB są niezbędne do
komórkowego DNA. Niewielkie ilości UVB są niezbędne do
wytwarzania witaminy D w organizmie ludzkim. Jednak
wytwarzania witaminy D w organizmie ludzkim. Jednak
większe ilości tego promieniowania powodują rumień skóry,
większe ilości tego promieniowania powodują rumień skóry,
stymulują raka skóry oraz zaćmę. Na szkodliwe działanie
stymulują raka skóry oraz zaćmę. Na szkodliwe działanie
promieniowania narażone są najbardziej osoby pracujące na
promieniowania narażone są najbardziej osoby pracujące na
powietrzu. Większa część UVB jest pochłaniana przez ozon
powietrzu. Większa część UVB jest pochłaniana przez ozon
górnych warstw atmosfery, dlatego istnieją uzasadnione
górnych warstw atmosfery, dlatego istnieją uzasadnione
obawy, że spowodowany przez zanieczyszczenia
obawy, że spowodowany przez zanieczyszczenia
cywilizacyjne zanik warstwy ozonowej atmosfery zaowocuje
cywilizacyjne zanik warstwy ozonowej atmosfery zaowocuje
wzrostem częstości raka skóry. Wąskie spektrum UVB jest
wzrostem częstości raka skóry. Wąskie spektrum UVB jest
stosowane w nowoczesnych systemach do fototerapii
stosowane w nowoczesnych systemach do fototerapii
chorób skóry.
chorób skóry.
Wpływ promieniowania UV-C
Wpływ promieniowania UV-C
Naturalne promieniowanie tego typu nie
Naturalne promieniowanie tego typu nie
występuje na powierzchni Ziemi, ponieważ w
występuje na powierzchni Ziemi, ponieważ w
całości jest pochłaniane przez atmosferę, jak
całości jest pochłaniane przez atmosferę, jak
promieniowanie próżni oraz daleki UV. Sztuczne
promieniowanie próżni oraz daleki UV. Sztuczne
promieniowanie UVC stosowane jest do
promieniowanie UVC stosowane jest do
odkażania. Znaczne ilości UVC powstają podczas
odkażania. Znaczne ilości UVC powstają podczas
spawania w łuku elektrycznym. W skórze ludzkiej
spawania w łuku elektrycznym. W skórze ludzkiej
UVC pochłaniane przez zewnętrzne, martwe
UVC pochłaniane przez zewnętrzne, martwe
warstwy rogowe naskórka. Narażenie na znaczne
warstwy rogowe naskórka. Narażenie na znaczne
dawki UVC może powodować stan zapalny skóry
dawki UVC może powodować stan zapalny skóry
oraz uszkodzenie rogówki. Oparzenie UVC goi się
oraz uszkodzenie rogówki. Oparzenie UVC goi się
dość szybko ( zwykle w ciągu 2 dni), jednak może
dość szybko ( zwykle w ciągu 2 dni), jednak może
być bardzo bolesne.
być bardzo bolesne.
Negatywny wpływ
Negatywny wpływ
promieniowania
promieniowania
Zdrowotne konsekwencje narażania na promieniowanie UV:
Zdrowotne konsekwencje narażania na promieniowanie UV:
fotostarzenie się skóry – czyli przedwczesne starzenie się skóry spowodowane wieloma procesami
fotostarzenie się skóry – czyli przedwczesne starzenie się skóry spowodowane wieloma procesami
zachodzącymi pod wpływem promieniowania ultrafioletowego,
zachodzącymi pod wpływem promieniowania ultrafioletowego,
nowotwory skóry – nadmierna ekspozycja na promieniowanie UV może prowadzić do przewlekłych
nowotwory skóry – nadmierna ekspozycja na promieniowanie UV może prowadzić do przewlekłych
zmian skórnych o charakterze nowotworowym jak: czerniak złośliwy, rak podstawnokomórkowy, rak
zmian skórnych o charakterze nowotworowym jak: czerniak złośliwy, rak podstawnokomórkowy, rak
kolczystonabłonkowy,
kolczystonabłonkowy,
przebarwienia skóry – pojawiają się w przypadku nadmiernego przebywania na słońcu lub
przebarwienia skóry – pojawiają się w przypadku nadmiernego przebywania na słońcu lub
intensywnego, długotrwałego korzystania z solarium,
intensywnego, długotrwałego korzystania z solarium,
zaskórniki – promieniowanie UV ma wpływ na wzrost ilości pojawiających się zaskórników na skórze,
zaskórniki – promieniowanie UV ma wpływ na wzrost ilości pojawiających się zaskórników na skórze,
nadprodukcja wolnych rodników – czyli reaktywnych form tlenu, które powodują utlenianie, drobne
nadprodukcja wolnych rodników – czyli reaktywnych form tlenu, które powodują utlenianie, drobne
uszkodzenia i degeneracji włókien kolagenowych. Pogarszają stan skóry, przyśpieszają jej starzenie,
uszkodzenia i degeneracji włókien kolagenowych. Pogarszają stan skóry, przyśpieszają jej starzenie,
immunosupresja – zwiększona ekspozycja na promieniowanie UV prowadzi do osłabienia układu
immunosupresja – zwiększona ekspozycja na promieniowanie UV prowadzi do osłabienia układu
odpornościowego. Udowodniono, że intensywne opalanie się prowadzi do reaktywacji wirusa
odpornościowego. Udowodniono, że intensywne opalanie się prowadzi do reaktywacji wirusa
opryszczki – Hermes Simplex. Poziom osłabienia odporności organizmu przez promieniowanie UVB
opryszczki – Hermes Simplex. Poziom osłabienia odporności organizmu przez promieniowanie UVB
zależy od indywidualnych i genetycznych uwarunkowań,
zależy od indywidualnych i genetycznych uwarunkowań,
fotodermatozy – nienowotworowe choroby skóry, wynikające z powstających w organizmie
fotodermatozy – nienowotworowe choroby skóry, wynikające z powstających w organizmie
szkodliwych związków, aktywujących się pod wpływem promieni UV,
szkodliwych związków, aktywujących się pod wpływem promieni UV,
choroby oczu – wykazano, że istnieje zależność miedzy zaćmą a nadmierną ilością promieniowania
choroby oczu – wykazano, że istnieje zależność miedzy zaćmą a nadmierną ilością promieniowania
UVB. Dlatego tak ważna jest ochrona oczu za pomocą okularów przeciwsłonecznych, które
UVB. Dlatego tak ważna jest ochrona oczu za pomocą okularów przeciwsłonecznych, które
wyposażone są w specjalne filtry. Na całym świecie rocznie około 12-15 ml osób oślepło z powodu
wyposażone są w specjalne filtry. Na całym świecie rocznie około 12-15 ml osób oślepło z powodu
zaćmy, z czego 20% może być spowodowane działaniem promieniowania słonecznego,
zaćmy, z czego 20% może być spowodowane działaniem promieniowania słonecznego,
rumień i oparzenia słoneczne,
rumień i oparzenia słoneczne,
reakcje fotouczulające,
reakcje fotouczulające,
Zalecane środki chroniące
Zalecane środki chroniące
przed nadmiernym
przed nadmiernym
promieniowaniem UV
promieniowaniem UV
należy ograniczyć czas przebywania w słońcu szczególnie kolo
należy ograniczyć czas przebywania w słońcu szczególnie kolo
południa, w godz. 10:00-14:00,
południa, w godz. 10:00-14:00,
należy robić przerwy w opalaniu się, częściej przebywać w cieniu,
należy robić przerwy w opalaniu się, częściej przebywać w cieniu,
należy nosić ubrania ochronne, bawełniane, nie eksponować
należy nosić ubrania ochronne, bawełniane, nie eksponować
całego ciała, szczególnie chronić oczy, twarz, szyje,
całego ciała, szczególnie chronić oczy, twarz, szyje,
należy nosić okulary przeciwsłoneczne z panelami bocznymi, które
należy nosić okulary przeciwsłoneczne z panelami bocznymi, które
stanowią 99-100% ochrony przed UVA i UVB dla oczu,
stanowią 99-100% ochrony przed UVA i UVB dla oczu,
należy używać kremów ochronnych o szerokim spektrum ochrony
należy używać kremów ochronnych o szerokim spektrum ochrony
przeciwsłonecznej, filtry słoneczne nie powinny być jednak
przeciwsłonecznej, filtry słoneczne nie powinny być jednak
wykorzystywane do wydłużania czasu spędzonego na słońcu,
wykorzystywane do wydłużania czasu spędzonego na słońcu,
należy unikać korzystania ze sztucznego promieniowania UV
należy unikać korzystania ze sztucznego promieniowania UV
w solariach,
w solariach,
należy chronić niemowlęta i dzieci już od najmłodszych lat i uczyć
należy chronić niemowlęta i dzieci już od najmłodszych lat i uczyć
je wraz z wiekiem racjonalnego korzystania ze słońca.
je wraz z wiekiem racjonalnego korzystania ze słońca.
Nowotwory skóry
Nowotwory skóry
Nowotwory skóry są zmianami zlokalizowanymi na całej
Nowotwory skóry są zmianami zlokalizowanymi na całej
powierzchni ciała najczęściej w miejscach, w których
powierzchni ciała najczęściej w miejscach, w których
nastąpiło uszkodzenie skóry. Najważniejszym
nastąpiło uszkodzenie skóry. Najważniejszym
czynnikiem etiologicznym jest promieniowanie
czynnikiem etiologicznym jest promieniowanie
ultrafioletowe (UV), zarówno to emitowane przez
ultrafioletowe (UV), zarówno to emitowane przez
słońce jak i inne źródła np. solaria. Najwięcej chorych
słońce jak i inne źródła np. solaria. Najwięcej chorych
na nowotwory stwierdza się w Australii, Nowej Zelandii,
na nowotwory stwierdza się w Australii, Nowej Zelandii,
USA, czyli w krajach o dużym nasłonecznieniu.
USA, czyli w krajach o dużym nasłonecznieniu.
Typy nowotworów skóry:
Typy nowotworów skóry:
Raki podstawnokomórkowe
Raki podstawnokomórkowe
Raki płaskonabłonkowe
Raki płaskonabłonkowe
Czerniaki skóry
Czerniaki skóry
Raki podstawnokomórkowe
Raki podstawnokomórkowe
Raki podstawokomórkowe są najczęstszymi
Raki podstawokomórkowe są najczęstszymi
nowotworami skóry występującymi przeważnie u osób
nowotworami skóry występującymi przeważnie u osób
około 70 roku życia, niestety w niektórych
około 70 roku życia, niestety w niektórych
przypadkach stwierdza się je nawet u osób 30 letnich.
przypadkach stwierdza się je nawet u osób 30 letnich.
Występują głównie w miejscach narażonych na
Występują głównie w miejscach narażonych na
działanie promieniowania UV: twarz, dekolt, plecy,
działanie promieniowania UV: twarz, dekolt, plecy,
ramiona. Wcześnie rozpoznany rak
ramiona. Wcześnie rozpoznany rak
podstawnokomórkowy jest praktycznie w 100%
podstawnokomórkowy jest praktycznie w 100%
wyleczalny. Notuje się tylko nieliczne zgony (u osób,
wyleczalny. Notuje się tylko nieliczne zgony (u osób,
które miały bardzo duże zaawansowanie choroby) na
które miały bardzo duże zaawansowanie choroby) na
ten typ nowotworu. Leczenie jest głównie chirurgiczne,
ten typ nowotworu. Leczenie jest głównie chirurgiczne,
lecz w mniej zaawansowanych przypadkach można
lecz w mniej zaawansowanych przypadkach można
wykonać krioterapię lub uzyskać wyleczenie po
wykonać krioterapię lub uzyskać wyleczenie po
zastosowaniu odpowiednich preparatów (maści).
zastosowaniu odpowiednich preparatów (maści).
Raki płaskonałonkowe
Raki płaskonałonkowe
Rak płaskonabłonkowy, to typ nowotworu, który
Rak płaskonabłonkowy, to typ nowotworu, który
niezwykle częste rozwija się w obrębie zmian
niezwykle częste rozwija się w obrębie zmian
skórnych nazywanych rogowaceniem słonecznym.
skórnych nazywanych rogowaceniem słonecznym.
Występuje w podobnym przedziale wiekowym jak rak
Występuje w podobnym przedziale wiekowym jak rak
podstawnokomórkowy. Niestety jest to nowotwór o
podstawnokomórkowy. Niestety jest to nowotwór o
znacznym potencjale złośliwości. Nawet przy
znacznym potencjale złośliwości. Nawet przy
niewielkim zaawansowaniu mogą wystąpić przerzuty
niewielkim zaawansowaniu mogą wystąpić przerzuty
do regionalnych węzłów chłonnych lub odległe np. do
do regionalnych węzłów chłonnych lub odległe np. do
płuc czy też narządów jamy brzusznej.
płuc czy też narządów jamy brzusznej.
Leczenie nowotworu głównie chirurgiczne. W
Leczenie nowotworu głównie chirurgiczne. W
przypadkach bardzo zaawansowanych należy
przypadkach bardzo zaawansowanych należy
rozważyć radioterapię i/lub chemioterapię. Przebieg
rozważyć radioterapię i/lub chemioterapię. Przebieg
w przypadku zmian zaawansowanych jest
w przypadku zmian zaawansowanych jest
niekorzystny.
niekorzystny.
Czerniak skóry
Czerniak skóry
Czerniak skóry jest nowotworem o największym potencjale
Czerniak skóry jest nowotworem o największym potencjale
przyrostu nowych zachorowań na świecie (dotyczy to głównie
przyrostu nowych zachorowań na świecie (dotyczy to głównie
rasy białej). Dynamiczny przyrost zachorowań na świecie wiąże
rasy białej). Dynamiczny przyrost zachorowań na świecie wiąże
się z ekspozycją na promieniowanie UV (słońce, solaria).
się z ekspozycją na promieniowanie UV (słońce, solaria).
Czerniaki występują najczęściej u pacjentów w wieku 45-55 lat.
Czerniaki występują najczęściej u pacjentów w wieku 45-55 lat.
Niestety notowane są także u dzieci.
Niestety notowane są także u dzieci.
Ostatnio stwierdza się niepokojący wzrost zachorowań i zgonów
Ostatnio stwierdza się niepokojący wzrost zachorowań i zgonów
u osób w wieku lat 70+. Jest to niezwykle agresywny nowotwór.
u osób w wieku lat 70+. Jest to niezwykle agresywny nowotwór.
Dla przykładu około 50% osób ma szansę na wieloletnie
Dla przykładu około 50% osób ma szansę na wieloletnie
przeżycia jeśli ognisko pierwotne czerniaka skóry nacieka skórę
przeżycia jeśli ognisko pierwotne czerniaka skóry nacieka skórę
na głębokość około 4 mm. Natomiast w przypadku raka sutka o
na głębokość około 4 mm. Natomiast w przypadku raka sutka o
wielkości nowotworu 2 cm wieloletnie przeżycia oscylują wokół
wielkości nowotworu 2 cm wieloletnie przeżycia oscylują wokół
85-90%. Jeśli wystąpią przerzuty czerniaka skóry niestety tylko
85-90%. Jeśli wystąpią przerzuty czerniaka skóry niestety tylko
25% chorych przeżyje 1 rok. Jedynym praktycznie sposobem
25% chorych przeżyje 1 rok. Jedynym praktycznie sposobem
leczenia jest leczenie chirurgiczne. Tylko w przypadkach bardzo
leczenia jest leczenie chirurgiczne. Tylko w przypadkach bardzo
zaawansowanych stosuje się chemioterapie i radioterapię,
zaawansowanych stosuje się chemioterapie i radioterapię,
niestety z ograniczonym efektem terapeutycznym.
niestety z ograniczonym efektem terapeutycznym.
Można określić grupy osób, które są szczególnie narażone na zachorowanie na
Można określić grupy osób, które są szczególnie narażone na zachorowanie na
nowotwory skóry.
nowotwory skóry.
Osoby o podwyższonym ryzyku zachorowania na nowotwory skóry to takie,
Osoby o podwyższonym ryzyku zachorowania na nowotwory skóry to takie,
które:
które:
•
wcześniej chorowały na nowotwory skóry lub te nowotwory wystąpiły u nich
wcześniej chorowały na nowotwory skóry lub te nowotwory wystąpiły u nich
w rodzinach,
w rodzinach,
•
maja dużą liczbę znamion skórnych,
maja dużą liczbę znamion skórnych,
•
mają wrażliwy typ skóry na promieniowanie UV,
mają wrażliwy typ skóry na promieniowanie UV,
•
przebyły oparzenie słoneczne, szczególnie w dzieciństwie,
przebyły oparzenie słoneczne, szczególnie w dzieciństwie,
•
przebywają rekreacyjnie dużo czasu na zewnątrz, nie chroniąc skóry przed
przebywają rekreacyjnie dużo czasu na zewnątrz, nie chroniąc skóry przed
promieniowaniem UV,
promieniowaniem UV,
•
opalają się (na plaży lub w solarium),
opalają się (na plaży lub w solarium),
•
pracują na wolnym powietrzu.
pracują na wolnym powietrzu.
W przypadku podejrzenia nowotworu skóry należy zgłosić się do dermatologa
W przypadku podejrzenia nowotworu skóry należy zgłosić się do dermatologa
lub chirurga onkologa. Specjaliści ci po dokładnym zbadaniu całej skóry z
lub chirurga onkologa. Specjaliści ci po dokładnym zbadaniu całej skóry z
użyciem dermatoskopu zdecydują o dalszym postępowaniu: wycięciu całej
użyciem dermatoskopu zdecydują o dalszym postępowaniu: wycięciu całej
zmiany, biopsji (tzn. pobraniu fragmentu zmiany) lub obserwacji.
zmiany, biopsji (tzn. pobraniu fragmentu zmiany) lub obserwacji.
Dziękuję za uwagę
Dziękuję za uwagę