Zabór pruski

Znaczenie zaboru

      

Pod panowaniem zaboru pruskiego 

znajdowały się Warmia i Mazury, Pomorze, 
Śląsk oraz Wielkie Księstwo Poznańskie. Rozwój 
gospodarczy tych ziem przyjął inny kierunek 
niż Królestwo Polskie. Poza Górnym Śląskiem, 
gdzie kwitło hutnictwo i górnictwo, obszary 
które zajmowały się zwłaszcza rolnictwem to 
Pomorze i Wielkopolska. W pierwszej połowie 
XIX w. władze pruskie wprowadziły korzystne 
dla bogatych chłopów uwłaszczenie, które pod 
warunkiem wypłacenia dziedzicowi 
odszkodowania, dawało im prawo do ziemi. 
Spowodowało to na Pomorzu i w Wielkopolsce 
powstawanie nowych folwarków ziemiańskich 
oraz dużej liczby zamożnych gospodarstw 
chłopskich. Mimo to, największą część ludności 
wiejskiej stanowili bezrolni, którzy zatrudniali 
się w wielkich majątkach.

Godło Wielkiego 
Księstwa Poznańskiego

    W szybko rozwijających się regionach przemysłowych 
Niemiec pojawiło się duże zapotrzebowanie na produkty 
rolne, których produkcję w drugiej połowie XIX w. 
umiejscowiono na północno-wschodnich prowincjach 
Prus. Spowodowało to utworzenie z tych terenów tzw. 
spichlerza Niemiec oraz przyniosło korzyści dla 
rolnictwa, ponieważ sprzyjało to unowocześnianiu 
produkcji rolnej.

    Część zebranych płodów rolnych była przetwarzana na 
miejscu, a duże ich ilości spowodowały, że w miastach i 
na wsiach powstawały liczne cukiernie, gorzelnie i 
młyny. Na wsiach budowano nowoczesne zabudowania 
gospodarskie (stawiano murowane budynki i kryto je 
dachówką), które wypierały strzechy i gliniane chałupy, 
mieszczące się na Śląsku, Pomorzu i w Wielkopolsce. W 
rozwoju gospodarczym bardzo pomocne stały się 
rozwijające przez rząd sieci komunikacyjne. Ziemie 
polskie zaboru pruskiego miały najgęstszą sieć kolejową 
niż pozostałe. Poprawiła się jakość dróg, a niektóre 
posiadały nawierzchnię utwardzaną.

Ofensywa przeciwko 

Polakom

    

W 1815 r. władze pruskie 
obiecały Polakom swobody 
narodowe (np. język polski w 
urzędach i szkołach), lecz w 
miarę upływu czasu, stopniowe 
je ograniczały, zwłaszcza po 
powstaniach, które mogły 
przerodzić się w dążenia do 
odzyskania niepodległości i 
zagrozić Prusom. Wówczas 
kanclerz Niemiec – Otto von 
Bismarck – bojąc się utraty ziem 
i jednoczenia, ale jednocześnie 
współczując Polakom trudnej 
sytuacji, radził, by ich bić i 
prześladować, ponieważ 
należało ich zniszczyć dla dobra 
państwa niemieckiego.

Otto von Bismarck

    Prusy w latach siedemdziesiątych XIX w. usunęły 
język polski ze szkół (prócz religii), sądów i 
urzędów oraz rozpoczęły germanizację 
społeczeństwa polskiego. 

    Wprowadzono ustawę (zwana przez Polaków 
kagańcową), która zakazywała używania języka 
polskiego na publicznych zebraniach, zmieniano 
wtedy imiona, nazwiska oraz nazwy geograficzne. 
Aby wpłynąć na kulturę polską, rząd pruski 
zorganizował Kulturkampf (walka o kulturę), który 
w dużym stopniu ograniczył działalność ważnego 
dla Polaków Kościoła katolickiego, gdyż w 
większości byli oni katolikami. Niemcy tworzyli 
specjalne organizacje (np. Związek Marchii 
Wschodniej, nazywany przez Polaków Hakatą, który 
prowadził propagandę antypolską i wywierał 
naciski na rząd, by wprowadzał kolejne zarządzenia 
przeciwko Polakom), które represjonowały 
społeczność polską.

    Władze pruskie utworzyły 
Komitet Kolonizacyjny, będący 
specjalnym rządem, mającym na 
celu rozwój osadnictwa 
niemieckiej ludności na ziemiach 
polskich poprzez wykupywanie od 
Polaków ziemi i osadzanie na niej 
kolonistów z Niemiec. Nowym 
osadnikom proponowano 
bezzwrotne zapomogi oraz 
pożyczki na dogodnych warunkach 
spłaty. Wydawano prawa, pod 
wpływem których Polacy 
sprzedawali ziemie (np. 
wprowadzono wywłaszczenie i 
zakazywano budowy na działkach 
bez zgody władz). W 1885 r. 
dokonywano tzw. rugi pruskiej, 
czyli usuwano z zaboru pruskiego 
polskich robotników rolnych, 
którzy przybyli w poszukiwaniu 
pracy z pozostałych zaborów.

Pruski sztandar

Obrona języka polskiego i ziemi

   Prowadzone przez Prusy represje spowodowały 
silny opór Polaków, którzy z powodu zamykania 
polskich szkół, prowadzili tajne nauczanie w 
prywatnych mieszkaniach. Aby obronić polskość, 
powstawały liczne organizacje (m.in. Towarzystwo 
Czytelni Narodowych i Towarzystwo Oświaty 
Ludowej) gospodarcze, społeczne i kulturalne, które 
wspierały obronę polskości. W miastach, 
miasteczkach i na wsiach powstawały chóry, 
organizacje rolnicze oraz towarzystwa przemysłowe i 
rzemieślnicze.

    Działały liczne koła 
sportowe. Jednym z nich było 
Towarzystwo Gimnastyczne 
„Sokół”, które w ramach 
rozwoju życia kulturowego i 
sportu, skupiało wokół siebie 
polską młodzież. Na początku 
XX w. powstały pierwsze 
kluby sportowe i harcerstwo, 
które zwano wtedy 
skautingiem. Organizowano 
obchody ważnych rocznic 
historycznych, czemu 
sprzeciwiały się władze 
pruskie. W 1875 r. w 
Poznaniu otwarto, wzniesiony 
ze składek społeczeństwa, 
Teatr Polski, zaś budynek 
poznańskiego Bazaru stanowił 
centrum działalności polskiej.

Sztandar "Sokoła"

    Z germanizacją walczyli polscy rzemieślnicy, chłopi, 
inteligencja i duchowieństwo katolickie któremu 
przypadła bardzo ważna rola, ponieważ księża byli 
przewodnikami duchowymi oraz brali czynny udział w 
pracach niezwiązanych z działalnością duszpasterską. 
Księża (np. Stanisław Adamski, Augustyn 
Szamarzewski i Piotr Wawrzyniak) zajmowali się 
organizowaniem banków ludowych oraz spółek 
gospodarczych i zarobkowych, które dawały rolnikom i 
rzemieślnikom możliwość uzyskania korzystnych 
kredytów. Starano się nie dopuścić, by polskie ziemie 
nie dostały się w ręce niemieckich osadników.

    Wraz z rosnącym oporem narodu polskiego, rząd 
pruski stosował coraz brutalniejsze metody 
germanizacji i represji. Gdy władze nakazały naukę 
religii w języku niemieckim, w 1901 r. dzieci we 
Wrześni rozpoczęły strajk szkolny. Wobec 
strajkujących uczniów, którzy odmawiali udzielania 
odpowiedzi w języku niemieckim, stosowano 
zatrzymania po lekcjach, kary cielesne lub wytaczano 
procesy im rodzicom. Strajk trwał kilka miesięcy i 
zakończył się przegraną dzieci, lecz cała sprawa stała 
się bardzo głośna.

    Szerokim echem odbił się 
konflikt Michała Drzymały - 
chłopa z Wielkopolski – z 
władzami pruskimi (pisano o 
tym m.in. w gazetach 
francuskich). Władze nie 
wydały pozwolenia na 
wybudowanie domu na 
zakupionej działce, więc 
Drzymała zamieszkał tam w 
wozie cyrkowym. Spór o 
zgodę na budowę domu 
doprowadził do procesu 
(1904-1909 r.), w którym 
władze dążyły do usunięcia 
go z jego własnej ziemi. 
Sprawa sądowa zakończyła 
się niekorzystnie dla 
Drzymały, lecz odniósł on 
wielkie zwycięstwo moralne, 
które umocniło opór Polaków 
przeciwko zaborcy.