Technologia
płynnych postaci
leku
ZAWIESINY i
EMULSJE
Technologia
płynnych postaci
leku
ZAWIESINY i
EMULSJE
Przypomnienie…..
roztwory rzeczywiste – wielkość cząstek
< 1nm
roztwory koloidalne – 1 – 100 nm
układy zdyspergowane > 0,1μm (100
nm)
układ dyspersyjny
- układ złożony z fazy
rozpraszającej i z fazy rozproszonej, które
mogą występować w różnych stanach
skupienia (układ wielofazowy – najczęściej
dwufazowy)
Układy dyspersyjne:
zawiesina - ciało stałe - faza rozproszona,
ciecz – faza rozpraszająca
emulsja – ciecz rozproszona w cieczy
piana – gaz rozproszony w cieczy
aerozol – ciało stałe lub ciecz rozproszona
w gazie
tzw. stałe rozproszenia fizyczne – ciało
stałe rozproszone w ciele stałym
Układy dyspersyjne
Ich trwałość jest ograniczona
Dochodzi
do
opadania
lub
wypływania na powierzchnie cząstek
rozproszonych
Zjawiska te przebiegają z różną
prędkością, co wpływa na zaburzenie
równomiernego rozproszenia, a w
konsekwencji
do
rozdzielenia
układu na dwie fazy
Prawo Stokesa:
Vs – szybkość sedymentacji
r – promień cząstki rozproszonej
η (eta) – lepkość dynamiczna fazy
rozpraszającej
ds – gęstość fazy rozproszonej
dc - gęstość fazy rozpraszającej
g – przyciąganie grawitacyjne
Prawo Stokesa- wnioski:
Szybkość sedymentacji cząstek kulistych
zwiększa się:
gdy cząstki są większe (wzrost
promienia cząstki)
wraz ze wzrostem różnicy gęstości faz
(ds/dc)
(czym mniejsza gęstość fazy rozpraszającej
tym większa sedymentacja)
wraz ze zmniejszeniem lepkości fazy
rozpraszającej
Jak więc zatem
możemy zwiększyć
trwałość układu
dyspersyjnego?
Sposoby zwiększenia trwałości
układu dyspersyjnego:
zmniejszenie wielkości cząstek
zwiększenie gęstości fazy
rozpraszającej
zwiększenie lepkości fazy
rozpraszającej
zmniejszenie energii powierzchniowej
poprzez zmniejszenie napięcia
powierzchniowego (dodatek
tenzydów)
Potencjał zeta
rozproszone cząstki posiadają na swej
powierzchni ładunek elektryczny
jest to ważny czynnik wpływający na
trwałość układów dyspersyjnych
źródłami ładunku są jony z roztworu
zaadsorbowane na powierzchni cząstek,
rozproszonych, jonowe tenzydy,
zdysocjowane powierzchniowe grupy
jonotwórcze
Potencjał zeta- to wartość
potencjału na granicy zetknięcia
warstwy
adsorpcyjnej i warstwy dyfuzyjnej
Potencjał zeta
jest miernikiem trwałości układów
dyspersyjnych
jego zmiany wyznaczają stopień
destabilizacji układu
mierzony jest metodą elektroforezy lub
elektroosmozy
Zawiesiny-
Suspensiones
Def.:
to
płynna
postać
leku
stanowiąca
układ
dwufazowy:
stałej odpowiednio sproszkowanej
i
równomiernie
rozproszonej
substancji
leczniczej
oraz
cieczy rozpraszającej
Powinny zawierać odpowiednie
substancje pomocnicze
(zwiększające lepkość fazy
rozpraszającej, poprawiające
smak i zapach), które w
zastosowanych ilościach nie mogą
wywierać własnego działania
farmakologicznego, zmniejszać
trwałości postaci leku oraz
zmniejszać dostępności biologicznej
substancji leczniczej.
Zawiesiny-
Suspensiones
Zawiesiny-
Suspensiones
faza rozproszona (substancja
lecznicza) –może stanowić od 0,5% do
50% całego układu, może być trudno
rozpuszczalna lub praktycznie
nierozpuszczalna w fazie rozpraszającej
faza rozpraszająca – woda lub roztwór
wodny, glicerol, etanol, ich mieszaniny z
wodą lub oleje
Zawiesiny-
Suspensiones
W zależności od drogi podania
wyróżniamy zawiesiny do użytku:
wewnętrznego,
zewnętrznego,
pozajelitowego (z wyjątkiem
wstrzykiwań dosercowych,
dordzeniowych, donaczyniowych)
maści oraz czopki typu zawiesiny
Zalety stosowania
zawiesin:
postać płynna lepiej tolerowana niż proszek,
ze względu na łatwiejsze połykanie (dzieci i
osoby w podeszłym wieku)
substancje lecznicze bardziej trwałe w
postaci zawiesiny niż w postaci roztworu
zniwelowany nieprzyjemny smak substancji
leczniczej w postaci zawiesiny (zwłaszcza wraz
z substancjami poprawiającymi smak)
przedłużone działanie leku w wyniku
powolnego rozpuszczania leku w organizmie
brak odpowiedniego rozpuszczalnika
Zawiesiny-
WAŻNE!!!
nie sporządza się zawiesin z substancjami
leczniczymi bardzo silnie działającymi
, dla
których indeks terapeutyczny jest wąski
(wykaz A)
indeks terapeutyczny (IT) - stosunek dawki
leku wywołującej objawy toksyczne do dawki
wywołującej efekt terapeutyczny, jest różny
dla różnych leków i charakteryzuje
bezpieczeństwo ich stosowania
Trwałość zawiesin
zapewnia:
odpowiednie rozdrobnienie cząstek
fazy
rozproszonej
zastosowanie substancji pomocniczych:
– zwiększających lepkość
– nadających cząsteczkom rozproszonym
ładunek elektryczny
– zwilżających
Substancje pomocnicze:
Substancje zwiększające lepkość:
substancje pochodzenia naturalnego lub
syntetycznego, które tworzą roztwory
koloidalne o dużej lepkości – tzw. kleiki
(Mucilagines)
Substancje zwiększajace
lepkość:
półsyntetyczne pochodne celulozy
– Metyloceluloza (MC)
– Karboksymetyloceluloza (CMC)
– Hydroksypropyloceluloza
– Hydroksypropylometyloceluloza
polimery natutralne
– Guma akacjowa (arabska)
– Tragakanta
– Alginian sodu
– Skrobia ziemniaczana i pszeniczna
– Żelatyna
Substancje zwiększające
lepkość- c.d.
polimery syntetyczne
– Karbomer (Carbopol)
– Poloxamer (Pluronic)
koloidy asocjacyjne
– bentonit
– krzemionka koloidalna
często wykorzystywany również glicerol,
syrop prosty lub 70% roztwór sorbitolu
Sporządzanie zawiesin:
1. odważone substancje stałe (nierozpuszczalne w
fazie rozpraszającej) kolejno uciera się dokładnie
w moździerzu
2. dodaje się środek zwilżający lub zwiększający
lepkość i nadal uciera, aby powstała gęsta pasta
3. następnie dodaje się stopniowo część pozostałej
płynnej fazy zewnętrznej (z ewentualnie
rozpuszczonymi substancjami)
4. przelewa się zawiesinę do wytarowanej butelki,
popłukując moździerz (miskę emaliowaną)
pozostałą częścią fazy zewnętrznej
5. opisuje się preparat
6. dodaje adnotacje: „Zmieszać przed użyciem”
Zawiesiny sporządzanie-
c.d.
Innym sposobem sporządzenia
zawiesiny jest wytrącenie
osadu z roztworu (poprzez
zmianę np. rozpuszczalnika,
temperatury, pH).
Zawiesiny do użytku wewnętrznego-
Suspensiones ad usum internum
(Mixturae agitandae)
Kleiki (Mucilagines) – roztwory
substancji o
dużej lepkości – substancji zwiększających
lepkość
Są to preparaty nietrwałe i mogą być
konserwowane
Półsyntetyczne pochodne
celulozy:
Metyloceluloza (MC)
– metylowy eter celulozy
– stosuje się MC o różnej lepkości (15, 25,
100,400, 1500 mPa x s
– biały proszek nierozpuszczalny w etanolu,
glikolach, gorącej wodzie i stężonych
roztworach soli
– w wodzie pęcznieje
– stosowane stężenia 0,5-5%, najczęściej 2%
Metyloceluloza (MC) –
sporządzanie
roztworów wodnych- 2
sposoby:
1. MC wsypać do 1/3 przepisanej ilości
wody o temp. ok. 90°C, wymieszać tak,
aby cały proszek był zwilżony, dodać
pozostałą ilość wody oziębionej i
wymieszać, pozostawić do wyklarowania
2. całą ilość przepisanej wody podgrzać
do wrzenia, rozproszyć MC w wodzie i
wstawić do lodówki, wymieszać lub
wytrząsnąć co pewien czas (4 h)
Polimery naturalne
Guma akacjowa (arabska)
– główny składnik to polisacharyd – kwas
arabinowy w postaci soli wapnia,
magnezu i potasu
– roztwory mają odczyn kwaśny
– rozpuszczalna w wodzie w stosunku 1:2
Guma akacjowa (arabska)
sporządzanie roztworów
wodnych
Guma arabska tworzy w zetknięciu z
wodą lepkie skupiska (zwilżenie
glicerolem, lub rozcieńczenie innym
proszkiem występującym w recepcie)
roztwory wodne są najczęściej 33,3%
(30- 40%)
Do gumy arabskiej dodaje się równą
ilość wody oraz równą ilość wody
wapiennej i ogrzewa na łaźni
wodnej, po oziębieniu uzupełnia
wodą do określonej masy
Inne polimery naturalne
Tragakanta – 10%, w temp. pokojowej, po
zwilżeniu etanolem, z intensywnym wytrząsaniem
lub po zwilżeniu glicerolem – w ciepłej wodzie
Alginian sodu
Żelatyna – 4%, na ciepło po napęcznieniu
Skrobia ziemniaczana - 2,5%, roztwory
sporządza się przez wlewanie wodnej zawiesiny
skrobi do wrzącej wody i oziębienie po uzyskaniu
klarownego roztworu, lub w temp. pokojowej, z
intensywnym mieszaniem
Skrobia pszeniczna - hydroliza skrobi w wodzie
na gorącą z dodatkiem glicerolu na łaźni wodnej
Polimery syntetyczne:
polimery syntetyczne
– Karbomer (Carbopol) - 0,1 – 0,4% w
temp. pokojowej z intensywnym
mieszaniem, konieczność alkalizacji
– Poloxamer (Pluronic)
Koloidy asocjacyjne:
– bentonit – 0,5 – 5% - w temp.
pokojowej po zwilżeniu glicerolem
– krzemionka koloidalna 2 – 10% w
temp. pokojowej