Dolnośląska Wyższa Szkoła Służb Publicznych
„ASESOR”
www.asesor.pl
Szkolenie w zakresie specjalizacji I stopnia w zawodzie pracownik socjalny
realizowane w ramach projektu
„Podnoszenie kwalifikacji zawodowych pracowników pomocy i integracji społecznej.”
Doskonalenie metod i technik
pracy socjalnej ze środowiskiem lokalnym
mgr Aleksandra Skowron
Metoda środowiskowa jest jedną z podstawowych
metod pracy socjalnej:
• indywidualnej
• grupowej
• ogólnej
Praca socjalna (profesjonalna praca społeczna) jest to
obszar wiedzy,
w której centrum znajdują się prawa tworzenia
racjonalnych planów przekształcania rzeczywistości
społecznej dla pomocy w wywołaniu zmian rozwoju
jednostki, grupy i środowiska społecznego.
Praca socjalna może przyjmować zróżnicowane formy
zmian - od pomocy doraźnej (ratownictwa), opieki,
pomocy kompensacji do długotrwałych działań
wspierających rozwój.
Praca socjalna indywidualna i z grupą uruchamia wiedzę z
zakresu: psychologii społecznej, psychologii klinicznej,
pedagogiki społecznej, socjologii grup, prawa.
Najważniejszym jednak stwierdzeniem jest to, że
podmiotem działania jest jednostka. Efektywność i
skuteczność zmian jest analizowana
w aspekcie indywidualnym (adresatem jest konkretna
osoba).
Natomiast w metodzie środowiskowej podmiotem
oddziaływania jest grupa.
Efektywność zmian społecznych analizujemy na
poziomie interesów grup społecznych w społeczności
lokalnej.
Problemy grup społecznych stają się zadaniem do
rozwiązywania społecznego
Od planowania, programowania skierowanego na
społeczność, których interesy są reprezentowane.
Metoda środowiskowa, która jest jedną z
podstawowych metod działania socjalnego wymaga
znajomości m.in.:
• pracy socjalnej
• polityki społecznej
• prawa
• marketingu
• sponsoringu
• negocjacji
• komunikacji
Szansą na skuteczne funkcjonowanie jest
przedsiębiorczość, czyli twórcze rozwiązywanie
problemów i dążenie do sukcesu.
Celem jest rozpoznanie i zaspokajanie potrzeb grupy,
którą się reprezentuje oraz przełożenie programu na
język zadań społecznych realizowanych systemowo w
oparciu o takie sektory życia społecznego, jak: publiczny
(rządowy i pozarządowy) oraz biznesu.
W metodzie środowiskowej spotykamy dwa
podstawowe modele działania:
• Biddeles model
• Alinsky model
• oraz cztery logiki działania
The Biddeles model
Model partnerski proponuje znalezienie partnerów dla
rozwiązania problemu poprzez pomoc, wspieranie,
wzbudzanie poczucia lokalnej wspólnoty, gdzie można
wspólnie rozwiązać problem.
Zdobywanie wiedzy, doświadczeń zachęcanie do
inicjatywy
— projekt — działanie.
The Alinsky model
Model, który zakłada, że rozwiązanie problemu
społecznego nie jest możliwe przy istniejącej strukturze
władzy. Zakłada zmianę struktury władzy. Kiedy
staramy się dla realizacji potrzeb grupy zmodyfikować
strukturę władzy, musimy zacząć od analizy;
zmodyfikować strukturę
w tym środowisku.
Cztery podstawowe logiki:
administracyjna - myślenie oparte na procedurze,
urzędy niezależne
od polityki (np. urzędnik w Urzędzie Skarbowym, ZUS,
czy innym),
logika władzy - myśli o rezultacie, który jest widoczny i
szybki, myśli
o następnych wyborach, upublicznia swoje działanie,
podejście techniczne - profesjonalne nawiązanie do
umiejętności, umiejętność rozwiązania problemów —
pracownik socjalny,
logika bojownika - grupa nacisku.
Państwo reprezentujecie logikę bojownika.
Metoda środowiskowa ma ogromne znaczenie w
społeczeństwie demokratycznym opartym o ład
samorządowy. W takim systemie organizacje
pozarządowe decydują wspólnie z samorządami
o jakości lokalnych warunków życia i zaspokajania
potrzeb.
Metoda organizowania środowiska.
Jest ona trzecią z podstawowych metod pracy socjalnej.
Charakteryzuje się ona skoncentrowaniem uwagi na
społeczności, jako całości.
W metodzie tej, która bywa nazywana też metodą
organizacji lub środowiskową, celem jest aktywizowanie,
inspirowanie do pozytywnych zmian. Ważnym zadaniem
w tej metodzie jest tworzenie wspólnoty
w aspekcie integracji danego środowiska, budowanie
więzi, wymiany
i przepływu informacji.
W metodzie środowiskowej możemy wyróżnić
następujące etapy:
• rozpoznawanie , diagnoza potrzeb, braków i
zagrożeń,
• organizowanie zespołu pracy (podział zadań między
instytucje, osoby, zespoły itp.),
• planowanie i koordynacja działań,
• wtórne pobudzenie,
• systematyczne ulepszanie środowiska,
• kontrola i doskonalenie.
Organizowanie społeczności lokalnej to proces, w
którym społeczność określa swoje potrzeby i cele,
ustala ich hierarchię, znajduje zasoby pozwalające na
realizację tych potrzeb i celów,
a poprzez odpowiednie działania w tym względzie
rozwija
i udoskonala postawy i praktyki współpracy oraz
wspólnego działania w tejże społeczności.
Praca ze społecznością obejmuje:
• pomaganie ludziom z danego terenu w
decydowaniu planowaniu i podejmowaniu
działań, aby wyjść naprzeciw własnym
potrzebom przy wsparciu płynącym z
dostępnych źródeł zewnętrznych,
• wspomaganie służb lokalnych w tym, aby stały
się bardziej efektywne, użyteczne i dostępne
dla tych, których potrzeby starają się brać pod
uwagę,
• uwzględnianie w planowaniu swoich działań na
rzecz ludzi, wzajemnych zależności
występujących pomiędzy różnymi służbami,
• przewidywanie koniecznych przekształceń tak,
aby przy ciągle zmieniających się warunkach
móc wyjść naprzeciw nowym potrzebom
społecznym.
Umiejętności przydatne do pracy ze
społecznością lokalną.
Kwalifikacje organizatora społeczności lokalnej:
• umiejętność tworzenia związków,
komunikowania się
i wzbudzania zaufania,
• dostępność dla wszystkich członków
społeczności
i przedstawicieli organizacji niezależnie od ich
wieku oraz występujących barier społecznych i
politycznych,
• elastyczność w przystosowywaniu się do wielu
sytuacji, umiejętność "przybierania różnych
twarzy",
• wrażliwość, cierpliwość oraz umiejętność pracy
w tempie przyjętym przez grupę,
• zdolność do pracy uwzględniającej cele
długookresowe.
Wiedza wymagana przy pracy ze społecznością
lokalną:
• gruntowna znajomość lokalnych struktur
społecznych
i politycznych, usług lokalnych, dostępności
urządzeń i źródeł wsparcia,
• wiedza z zakresu interakcji grupowych, metod
komunikowania się oraz metod nauczania,
• wiedza z zakresu organizacji, np. postępowanie z
zarządami, występowanie na zgromadzeniach
procedury odwoławcze, administracja biurowa
włącznie z finansowaniem,
• wiedza nt. programów rozwoju, przebiegu
aktywizacji
grupowej i zarządzania.
Charakterystyka pracy:
• badanie wszystkich aspektów danej społeczności,
przy wykorzystaniu zarówno danych statystycznych,
jak i rzeczywistych informacji oraz odczuć ludzi
wynikających z ciągłego procesu wzajemnych
oddziaływań,
• wstępne rozpoznanie i analiza, wywiady, diagnozy,
prognozy, przegląd postępów i osiągnięć,
rozwiązywanie problemów, wspomaganie grupy w
przejrzystym określaniu problemów, podejmowaniu
decyzji, dostosowywaniu strategii, planowaniu zadań;
• pracowanie w charakterze członka zespołu,
wspomaganie grup
• w formułowaniu i pracy na rzecz wytyczonych celów,
zrozumienie roli innych pracowników i ośrodków
(agencji);
• kooperacja z organizacjami społecznymi i
statutowymi
oraz wpływowymi osobami i grupami, odgrywanie roli
łącznika
w celu dostarczania informacji, porad, wskazówek i
odniesień;
• mediacja w przypadku sprzecznych interesów oraz
konfliktów pomiędzy osobami i grupami;
• praca administracyjna i biurowa z grupami lub na
ich rzecz obejmująca protokołowanie, sporządzanie
notatek, obliczenia, zbieranie funduszy,
negocjowanie z organizacjami statutowymi;
• trenowanie miejscowych liderów, przygotowywanie
do pracy pomocników, nadzorowanie studentów;
• kontakty z mediami, przemawianie, wystąpienia,
redagowanie i publikowanie, udział w konferencjach
prasowych, wystawach, kampaniach i spotkaniach
protestacyjnych;
• praca z ludźmi niezaangażowanymi lub gdzie
uczestnictwo
i wsparcie jest słabe, nabór wolontariuszy;
• polityczne zaangażowanie w rzecznictwo tak, aby
można było wyjść naprzeciw potrzebom
społeczności.
9 etapów pracy ze społecznością lokalną:
• planowanie i przecieranie szlaków,
• poznawanie społeczności,
• obmyślanie kolejnych kroków działania,
• nawiązywanie kontaktów i zbliżanie ludzi do
siebie,
• formowanie i budowanie organizacji,
• pomaganie przy precyzowaniu celów i
priorytetów,
• podtrzymywanie działalności organizacji,
• postępowanie z przyjaciółmi i przeciwnikami
(wrogami),
• stopniowe wycofywanie się.
Pełen opis sytuacji wyjściowej do pracy ze
społecznością lokalną winien zawierać następujące
elementy:
• charakterystykę graficzną społeczności (z granicami,
podziałem administracyjnym, urbanistycznym,
• charakterystykę socjodemograficzną społeczności
(wiek, płeć, wykształcenie, struktura rodzin itp.),
• charakterystykę społeczno-kulturową społeczności
(historia, tradycje lokalne, autorytety, lokalne,
• instytucje: rządowe, samorządowe, pozarządowe,
kościelne itp., poziom religijności, kontrola społeczna
itp.),
• charakterystykę sytuacji ekonomicznej na tle regionu
lub kraju,
• charakterystykę problemów społecznych
dotykających całą społeczność lub jej fragmenty.
Modele organizowania społeczności lokalnej
wg Rothmana.
Model A - rozwoju lokalnego
Celem działania jest przywrócenie społeczności
zdolności do samodzielnego rozwiązywania
własnych problemów.
Podstawową strategią oddziaływania jest
aktywizacja jak największej liczby osób, grup,
instytucji i skupienie ich wokół wspólnych celów i
zadań. Służy ona zatem do pobudzania
zbiorowości do działań samorządowych.
Model B - planowania społecznego
Są to działania skoncentrowane na
rozwiązywaniu konkretnych problemów
społecznych np. walka z ubóstwem,
bezdomnością, przestępczością, analfabetyzmem.
Podstawową strategią działania jest planowanie
społeczne oparte na dokładnym rozpoznaniu,
realizowane głównie przez profesjonalne służby
społeczne.
Model C - akcji społecznej
Celem działania jest zmiana zasady dystrybucji
władzy na korzyść najbardziej upośledzonych grup
społecznych.
Podstawowa strategia działania polega na
mobilizowaniu opinii publicznej do organizowania
akcji nacisku na władze lokalne w celu wymuszenia
odpowiednich reform.
Model ten zawiera najwięcej elementów konfliktu i
konfrontacji.
Diagnozowanie w metodzie organizowania
społeczności lokalnej
(lustracja społeczna)
Identyfikacja problemów społecznych musi opierać się na
badaniach kompleksowych, czyli tzw. lustracji
społecznej.
Powinna dostarczać ona podstawowych danych
obiektywnych, (ilościowych, statystycznych itp.) oraz
jakościowych (obserwacja terenu, sondaże, opinie,
obserwacja uczestnicząca itp.), obrazujących stan
faktyczny i jego postrzeganie przez społeczność.
Zbieranie danych
powinno mieć charakter zespołowy, powinni w nich
uczestniczyć przedstawiciele różnorodnych instytucji
działających w środowisku zamieszkania, a także sami
zainteresowani mieszkańcy wsi, miast czy osiedla.
Lustracja społeczna powinna dostarczyć informacji na
temat skali natężenia potrzeb w różnych obszarach życia
społecznego, a więc np. (opieki nad dziećmi, ludźmi
starymi i niepełnosprawnymi, organizacja czasu wolnego,
zapewnienie opieki zdrowotnej, zatrudnienia,
infrastruktury społecznej itp.).
Czynności przygotowujące spotkanie/zebranie:
• zaproszenia - z uwzględnieniem często odmiennych
adresatów,
• miejsce spotkania zapewniające bezpieczeństwo,
wystarczającą liczbę krzeseł czy stołów itp.
• odpowiedni sprzęt, np. niezbędny do nagłośnienia
sali czy wyświetlenia prezentacji lub filmu,
• powielone materiały informacyjne lub folie czy
plakaty, umożliwiające uczestnikom zapoznanie się z
omawianymi treściami (informacjami),
• szczegółowy scenariusz z zaplanowanym czasem
spotkania oraz niezbędnymi przerwami,
• podział zadań do wykonania w trakcie zebrania (kto
wita, kto prowadzi, kto obsługuje aparaturę itd.) oraz
do wykonania po zebraniu (kto sprząta, składa
sprzęt, odnosi klucze itp.).