Komunikacja niewerbalna

„

Kody mowy ciała”

Nawiązanie efektywnego

kontaktu emocjonalnego

wymaga zaangażowania

całego ciała, które

wysyła „kody”

przekazujące informacje

za pośrednictwem:



Mimiki



Gestów



Postawy



Uśmiechu



Dotyku



Aktywne słuchanie

posługiwanie się

dźwiękami : „hm,

mm, aha” i

potakiwanie głową



Komunikacja niewerbalna jest

najskuteczniejszym

nośnikiem ekspresji

uczuć

, łatwo więc można poprzez nią

przekazać uczucia pozytywne, ale także

negatywne.



Uczucia negatywne- świadczą o tym:

pośpiech, nerwowość w ruchach,

spoglądanie na zegarek, wyglądanie

przez okno, przyjmowanie „zamkniętej”

postawy ciała.

Kontakt wzrokowy w relacji

pacjent-lekarz

Funkcja :



Ekspresja emocji (biorą w niej udział

źrenice, brwi i powieki);



Wyrażanie stosunku wobec partnera

interakcji (świadczy o uznaniu, szacunku,

sympatii lub lekceważeniu, wrogości, złości);

„

Oczy są zwierciadłem duszy”

Im bliższy kontakt wzrokowy tym większa

bliskość emocjonalna !

Dotyk w komunikacji lekarza z

pacjentem



Zasadniczy i najbardziej bezpośredni

sposób komunikowania się;



Pomost łączący lekarza z pacjentem;



Lekarz za pomocą rąk zaznacza swoją

obecność, przekazuje informacje,

a pacjent poprzez własne reakcje

wysyła zwrotne informacje i doznania;

Dotyk w komunikacji lekarza z

pacjentem



Rola terapeutyczna i interakcyjna dotyku

wg Lorensen’a:

„Dotyk stanowi pozytywne narzędzie, daje

zadowolenie i konieczny jest dla zdrowego

rozwoju fizycznego”

(np. po wejściu pacjenta do gabinetu lekarz

podaje rękę na powitanie, nawiązuje więź

z chorym, wyraża szacunek, akceptację,

pozytywnie działa na jego stan emocjonalny)

Jednak …



Wobec osób nie tolerujących bliskości fizycznej

lekarza, dla których doznania dotykowe są

przykrym, wzbudzającym lęk doświadczeniem,

terapeuta powinien postępować niezwykle

ostrożne, aby jego zachowanie nie zostało

odebrane jako naruszanie godności osobistej;



W takiej sytuacji należy zastąpić dotyk

werbalnym ukierunkowaniem pacjenta na jego

ciało, czyli instruując go o sposobie

wykonywania danych czynności;

Dotyk jako „czuła fizjoterapia”-

tender loving physiotherapy



Pojedyncze dotknięcie-

informacja

o obecności lekarza;



Położenie rąk na ciele chorego-

nawiązanie bliższego kontaktu,

odbieranie wrażeń, wpływ na pole

energetyczne pacjenta;



Lekkie pogłaskanie-

pociesza, uspokaja;



Przesunięcie rąk-

przemieszcza energię;

Empatia jako forma

komunikowania się



Empatia

oznacza postrzeganie i rozumienie

stanu innej osoby. Jest to zespół zjawisk

warunkujących prawidłowe zrozumienie drugiego

człowieka

i porozumienie się z nim (wg. J. Rembowskiego);



Empatia zaczyna rozwijać się od chwili urodzenia

kiedy dziecko przebywa z matką, po czym

stopniowo przenosi się na inne relacje społeczne

(interakcje w rodzinie, grupie rówieśniczej

i zawodowej);

mpatia



W zależności od typu reakcji interpersonalnej

w procesie empatyzowania może dominować

składnik

intelektualny

bądź

uczuciowy.

Możemy bardziej identyfikować się z ludźmi ze

względu na podobieństwo doświadczeń,

zdolności, czy zainteresowania, z innymi zaś-

na więź emocjonalną o mniejszym lub

większym stopniu nasilenia.



Stąd rozróżniamy dwa typy empatii:

emocjonalną

(relacje matka-dziecko)

poznawczą

(relacje lekarz-pacjent)

Empatia jako czynnik

usprawniający komunikacje

lekarza z pacjentem



Zdolność wglądu w siebie, a co za tym

idzie- zdolność rozpoznawania

własnych

i cudzych stanów emocjonalnych

przez lekarza, decyduje o prawidłowej

percepcji sfery afektywnej chorego.



Im większa empatia, tym trafniejsze

postrzeganie i rozumienie własnych

i cudzych stanów uczuciowych.

Najczęstsze błędy młodych lekarzy



Trudności z własną ambiwalencją uczuciową;



Uruchamianie mechanizmów tłumienia

i wypierania;



Nieumiejętność przyjęcia postawy

zawodowej;



Błędna interpretacja zachowań pacjenta;



Uruchamianie mechanizmu

„patologizowania”- podkreślenie różnicy

między sobą a pacjentem;

Wnioski z badań



Im bardziej wrażliwy, a co za tym

idzie – bardziej empatyczny lekarz-

tym mniej jest obciążony pracą

zawodową, ponieważ każdy jego

kontakt z pacjentami zaspokaja ich

potrzeby natury medycznej

i psychologicznej.

Kiedy empatia jest niezbędna?



Jest głównym narzędziem terapii u pacjentów

cierpiących na choroby źle rokujące,

przewlekłe, pacjentów w stanie terminalnym i z

chorobami psychicznymi (np. schizofrenia);



Zaobserwowano, że empatia lekarza w

stosunku do pacjenta poprawia skuteczność

leczenia;



Empatyczny lekarz to nie tylko doskonały

fachowiec, ale także duchowy pocieszyciel,

opiekun i doradca (wg. M. Sokołowskiej);

Podstawowe zasady budowania

empatycznego kontaktu z pacjentem



Jak czułbym się w sytuacji tej osoby?



Czego bym wówczas oczekiwał?

Empatyczny kontakt lekarza z pacjentem

powinien zacząć się od próby

wejścia w

świat przeżyć chorego, zaakceptowania jego

punktu widzenia, spojrzenia na problem z

jego perspektywy

, czyli innymi słowy-

przejścia od własnego- lekarza- sposobu

widzenia rzeczywistości do sposobu

widzenia uwzględniającego doświadczenia,

przekonania i hierarchię wartości pacjenta.

Pomocne wskazówki :



Postaw się w sytuacji pacjenta;



Pozostań wraz z nim w tym samym miejscu

i czasie;



Zadaj sam sobie pytanie, które on postawił tobie;



Zastanów się, jaka jest przyczyna emocji

aktualnie przez niego wyrażanych;



Powiedz mu to, co sam byś chciał w tej sytuacji

usłyszeć;



Zachowaj się tak, jak chciałbyś, aby zachowano

się w stosunku do ciebie;

(J.G. Bradley, M.A. Edinberg)

Szpital



To środowisko społeczne, układ stosunków między

personelem medycznym, między personelem

a pacjentami oraz między samymi pacjentami.



Jest ważnym czynnikiem zarówno terapeutycznym,

ale także traumatyzującym.



Jego hierarchiczna struktura wzmaga poczucie stresu

u pacjenta, a lekarzowi stwarza okazję do popełniania

błędów jatrogennych.



Występują tam sformalizowane interakcje, opierające

się na skutecznym i kompetentnym wypełnianiu

zadań,

a nie na realizowaniu potrzeby kontaktu osobistego.

Szpital cd.



Holmes i Rahe na podstawie badań,

przeprowadzonych wśród przewlekle

chorych, hospitalizowanych

pacjentów, opracowali

SKALĘ STRESU

SZPITALNEGO-

składającą się z 49

pozycji, uszeregowanych zgodnie ze

wzrostem siły oddziaływania.



Pacjent podczas obchodu czuję się

często jak obiekt eksperymentalny,

którego przypadek jest omawiany

niezrozumiałym językiem wśród

obecnych na sali studentów i lekarzy.



Jeżeli lekarz zbywa pacjenta milczeniem,

łatwo rodzi w nim nieufność, brak wiary

w słowa lekarza, poczucie dezorientacji,

upokorzenia, lęku przed ciężką chorobą.



Należy pamiętać, że badaniu lekarskiemu

zawsze powinna towarzyszy krótka, ale

rzetelna informacja. Zmniejszy to tym

samym lękotwórczą niewiedzę pacjenta.



Należy psychologicznie przygotować

pacjenta przed przystąpieniem do

wykonywania zabiegów diagnostycznych i

leczniczych, które powodują fizyczny ból

potęgowany strachem pacjenta.



Jeżeli lekarz pominie pomoc

psychoterapeutyczną oznacza to, iż

popełnił poważny błąd jatrogenny.



Szpital jest poważnym czynnikiem zakłócającym

proces komunikacji lekarza z pacjentem, gdyż jest

instytucją w której pacjent zmuszony jest uczyć się

nowej roli. Jest dla pacjenta swego rodzaju

„zamknięciem”, ograniczeniem aktywności życiowej

i zmiany dotychczasowych sposobów postępowania.



Inaczej szpital postrzegany jest przez lekarza. Jest

dla niego miejscem pracy- znanym, bezpiecznym,

które opuszcza po określonym czasie.



Fakt wspomnianej asymetrii, wynikający z takiego

układu ról społecznych i pozycji, utrudnia

porozumiewanie się pacjenta z personelem

medycznym.

Dziecko jako pacjent



Niedojrzałość osobowości i mała odporność na

sytuacje stresowe;



Lekarz powinien opanować uczucie niepokoju

u rodzica i umieć wybrać z ich emocjonalnego

przekazu najważniejsze informacje;



Lekarz powinien zdobyć zaufanie dziecka-

w żadnym razie nie może pełnić roli

„straszaka” nadawanej często przez samych

rodziców;

Dziecko - lekarz



Mały pacjent, nie potrafi do końca zrozumieć

treści przekazywanych informacji i buduje

w sobie nieprawdziwy, lękotwórczy obraz

własnych zaburzeń.



Należy zachować ostrożność zanim

podejmie się decyzję, które wiadomości

może, a nawet powinno usłyszeć dziecko, i

oddzielić je od informacji przeznaczonych

wyłącznie dla dorosłych.

Pacjent w wieku

podeszłym



W Polsce więcej niż 7% osób przekroczyło

65 rok życia. Dlatego społeczeństwo polskie

zaliczamy do starego (wg ONZ jest

społeczeństwo młode, dojrzałe i stare);



W 2020 roku co 5 obywatel Polski będzie

człowiekiem w podeszłym wieku;



Częściej będzie pacjentem wymagającym

opieki medycznej lekarzy i zakładów

leczniczych;

Na co lekarz powinien zwracać

uwagę

w komunikacji z pacjentem w

podeszłym wieku?



Starzenie się układu nerwowego – wymaga

silniejszego bodźca i ma dłuższy czas reakcji;



Prowadzi do pogorszenia wzroku, słuchu,

pamięci, wolniejszego toku myślenia

i spostrzegania;



Zaburzenia emocjonalne wraz ze zmianami

w obrębie układu nerwowego prowadzą do

„dziwactw starczych”- hamujących proces

komunikowania się lekarza z pacjentem;

„

Dziwactwa starcze”



Nieufność i podejrzliwość



Zbieractwo



Nastawienie hipochondryczne



Nastawienie euforyczne



Życie przeszłością

(wg K. Wiśniewska-Roszkowska)

Stereotypy starości



Są ludźmi, dla których nie ma już nadziei;



Są bliscy śmierci, więc po co im

pomagać;



Wszyscy są dziwakami;



Ciągle się na coś uskarżają, po co więc

ich słuchać;



Są aseksualni;

(wg J.G. Bradley, M.A. Edinberg)

Jak polepszyć kontakt lekarza

z pacjentem starszym?



Polega na docenieniu roli i potrzeby

kontaktu emocjonalnego,

wymagającego od lekarza przyjęcia

postawy empatycznej.

Ta forma pomaga przekazać

najważniejsze treści: pomoc,

pocieszenie, persfazja;

Rady, które pomogą usprawnić

kontakt lekarza z pacjentem

geriatrycznym



Również dla osób w podeszłym wieku

istnieje nadzieja;



Nawet dla pacjenta w stanie terminalnym

można wiele zrobić;



Tak u 15% pacjentów w podeszłym wieku

stwierdza się ograniczenie zaburzenia w

obrębie układu nerwowego. Wielu z nich,

jeśli podda się ich właściwej opiece, można

wyleczyć.



Należy pamiętać, że niektóre osoby

w wieku podeszłym są skłonne do

symulacji, inne zaś do dysymulacji;



Podobnie jak wszyscy dojrzali ludzie,

osoby w starszym wieku mają

potrzeby seksualne i intymne;

(wg J.G. Bradley, M.A. Edinberg)

3. Osobowość lekarza i

pacjenta



Od lekarza wymaga się wglądu w siebie

i wynikającej stąd świadomości, co do

własnych cech charakteru, postaw, potrzeb,

dążeń

i mechanizmów obronnych. Nieznajomość tego

obszaru własnej osobowości zaburza kontakt

lekarza z pacjentem.



Dotyczy to takich cech jak: bierność, brak

pewności siebie, nadmierne ufanie we własne

możliwości, silna potrzeba uznania, dominacja,

perfekcjonizm, sztywność emocjonalna,

nadopiekuńczość, nadwrażliwość, trudności

w podejmowaniu decyzji.



Niebezpieczeństwo stanowi demonstrowanie

przez lekarza zachowań sprzecznych

z głoszonymi zasadami. Chodzi tu o agresję

wobec chorego, narzucanie swojej woli,

wytykanie mu jego niedostatków;



Pacjent również może przejawiać

niekorzystne zachowanie utrudniające

komunikację (nieufność, podejrzliwość,

nadmierna zależność, bierność, aktywność,

skłonności obsesyjne, histeryczne,

hipochondryczne);

Osobowość uczestników interakcji

determinuje określony styl

porozumiewania się



Styl dyrektywny-

pacjent bierno-zależny



Styl permisyjny-

chory wymaga

uaktywnienia i mobilizacji do

współpracy z personelem medycznym

Lekarz powinien…

Posiadać doskonałą zdolność :



umiejętnego słuchania, mówienia i

obserwacji;



Rozumienia treści przekazów słownych

i symbolicznych, jakie demonstruje mu

pacjent;

Osobowość i wynikający z niej:



Spokój, opanowanie, akceptacja pacjenta;



Uwzględniając jego zaburzenia somatyczne

i psychiczną indywidualność;

4. Komunikowanie się a

umiejscowienie

w strukturze społecznej



Bernestein (amerykański

socjolingwista) stworzył dwa

kody

językowe

, w zależności od tego, jakie

jest miejsce jednostki

w strukturze społecznej.

ZDERZENIE KULTUR

kultury lekarza i kultury pacjenta

„

KOD ROZWINIĘTY”



Posługują się nim klasy średnie;



Operowanie długimi, złożonymi

zdaniami, bogaty w struktury

gramatyczne język;



Pacjent może poruszać się w kręgu

abstrakcji, intencji, stanów

emocjonalnych;

„

KOD OGRANICZONY”



Posługują się nim klasy pracujące;



Brak złożonych konstrukcji

gramatycznych, mniejszy zasób

słownictwa;



Brak zdolności do wyrażania stanów

emocjonalnych;

Uwaga !

Rady, które uczynią kontakt lekarza z

pacjentem bardziej efektywnym:



W rozmowie z pacjentem lekarz winien

posługiwać się prostym, zrozumiałym

językiem;



W przypadku niezbędnego użycia fachowego

terminu wskazane jest jego wyjaśnienie;



Kluczem wyjaśnienia powinien być poziom

intelektualny pacjenta;

5. Śmierć i umieranie



Temat tabu dla pacjenta i personelu

medycznego;



Chory umierający ogarnięty jest cierpieniem-

bólem wszechogarniającym

(total pain),

zarówno cielesnym, jak i duchowym

(J. Drążkiewicz);



Pacjent śmiertelnie chory

„powinien umierać

z nadzieją na wyzdrowienie”

(prof. J. Bogusz)

„

Zadaniem lekarza jest ułatwienie choremu

odnalezienia własnego sposobu na pogodzenie

się z losem, który go czeka. Przynosząc taką

pomoc, której pragnie umierający, odwiedziny

lekarza stają się przeżyciem pozytywnym

i podnoszącym na duchu. Stwarzają

prawdziwą bliskość i umacniają kontakt z

chorym”

(prof. J. Muszkowska- Penson)

Dawniej śmierć była sztuką

umierania



Dzisiejsza medycyna dąży do

przedłużania życia, co sprawia, że

lekarze nastawieni są na

maksymalizację długości życia

kosztem jakości przeżycia chorego;



Teraz kultywujemy NIE sztukę

umierania, ale sztukę ratowania życia;

Sposoby reagowania pacjenta na

świadomość

o zbliżającej się śmierci



Zaprzeczenie i izolacja



Złość



Negocjacja



Depresja



Akceptacja

Zasady jakich powinien

przestrzegać lekarz



Mówienie prawdy w sposób wyważony;



Przekazywanie informacji w wymiarze

odpowiadającym oczekiwaniom pacjenta;



Niepozbawianie chorego nadziei;



Respektowanie prawa pacjenta do

zachowania tajemnicy o stanie zdrowia oraz

decydowania kiedy i komu informacje te

mają być udzielone;

6. Mechanizmy obronne w

procesie komunikowania się



Są one prostą formą

samouspokojenia, samooszukania, z

czego nie zdajemy sobie sprawy lub

nie chcemy wiedzieć, aż do chwili

dokonania analizy własnego

postępowania.

Mechanizmy obronne w

procesie komunikowania się

Racjonalizacja

- dobieranie rozsądnego,

ale pozornie tylko słusznego

wytłumaczenia swego postępowania

(np. „kochanego ciała nigdy nie za

dużo”)

Projekcja-

przypisywanie drugiemu

człowiekowi własnych niekorzystnych

cech

(np. „wszystko przez moją żonę, bo to

ona ciągle piecze pyszne ciasta”)

Mechanizmy obronne w

procesie komunikowania się

Tłumienie i wyparcie-

usuwanie ze

świadomości- w sposób bezwiedny-

myśli, które jasno uświadamiane

wzbudzały lęk i poczucie winy

Reakcja upozorowania-

pacjent

zachowuje się w sposób sprzeczny

z jakąś tendencją

Wnioski:

Mechanizmy obronne są integralną częścią

ludzkiej osobowości i nie świadczą o

skrzywieniu charakteru. Jednakże ludzie o

mniejszej wrażliwości częściej uciekają się

do ich stosowania niż osoby o większym

stopniu samokrytycyzmu.

Zadaniem mechanizmów obronnych jest

ułatwienie przystosowania się do różnych

sytuacji poprzez redukcję napięcia

lękowego.

Sformalizowanie relacji lekarz-pacjent,

określenie postępowania lekarskiego

przepisami lub regulaminami, będącymi

również wyrazem dążenia do

przewidywalności, powoduje zanik

indywidualnego podejścia do osoby

pacjenta, nieuwzględniania jego

specyficznej sytuacji, zarówno

zdrowotnej, jak i psychospołecznej.

Jednym słowem racjonalizacja medycyny

przyczyniła się do depersonalizacji

relacji lekarza z pacjentem.

Bibliografia:



„Poradnik komunikowania sie lekarza z
pacjentem”; M. Hebanowski, J. Kliszcz, B.
Trzeciak 1999;



„Relacje lekarz-pacjent w perspektywie
socjologii medycyny”; Beata Tobiasz-
Adamczyk; Wydawnictwo Uniwersytetu
Jagiellońskiego;2001



www.socjologia.pl



http://www.psychologia.net.pl/artykul.php?
level=378

Dziękuję za

uwagę !

Prezentację

przygotowały:

Katarzyna Michalak

Anna Wieteska

Document Outline