Dynamika 

społeczna

Opr. dr A. Tudek

 

 

Powody budowania modeli dynamiki 
(zmian) społecznych

:

1. Poznawczy 

bierze się z czystej ciekawości,  

potrzeby  ogarnięcia strumienia zdarzeń, ich 
zrozumienia.

2. Polityczny

 wynika z potrzeby zapanowania nad 

  tymi zdarzeniami, a więc organizowania ludzi.

3. Analityczny

 wiąże się z potrzebą ustalenia rodzaju i  

   wagi struktur tworzących rzeczywistość społeczną. 

4. Eksperymentalny

 przejawia się w ustalaniu 

   możliwości wpływu na dynamikę społeczną.

5. Aksjologiczny

 wyraża potrzebę nadania znaczenia  

      tego, co było, ma miejsce i może się zdarzyć.  
(opr.A.Tudek)

 

 

TEORIE ROZWOJU (zmiany).

 1.   Teorie linearne

 

Zgodnie z tymi teoriami rozwój dokonuje się poprzez kolejne stadia, z 
których każde następne jest pod jakimś względem wyższe od poprzedniego;

-większość autorów skłonna jest dowodzić, że postęp dokonuje się 
ewolucyjnie;

-czynniki zmian mają raczej charakter zewnętrzny;

 

2.   Teorie rewolucyjne

Zgodnie z tymi teoriami proces społeczny nie ma charakteru ciągłego a skokowy;

-większość autorów uważa , że głębokie przemiany cywilizacyjne są co jakiś 
czas nieuchronne, ale są też tacy, którzy tego poglądu nie podzielają;

-na ogół uważa się , że przyczyny zmian (rewolucji) mają charakter 
subiektywno-obiektywny tzn. zmiana dokonuje się pod wpływem 
materialnych(obiektywnych) lub  świadomości i interesów ludzi

;-

o konieczności, której nie należy utożsamiać z nieuchronnością rewolucji 
stanowią wewnętrzne przyczyny, zawarte w każdej formie historycznej 

Uwaga! Teorii rewolucyjnach na ogół nie rozwija się jedynie dla opisu. Na ogól 
postrzegający rozwój społeczny w kategoriach rewolucyjnych nawołują do 
czynu.

 

 

 

3. Teorie ruchów społecznych

4. Teorie cykliczne

 

Społeczeństwa w swoim rozwoju zataczaj krąg tj. fazy;

-poczatkową;

-rozwiniętą;

-schyłkową.

W nawiązaniu bądź równolegle do tej  rozwija się teorie;

-cyklu życia produktu;

-cyklu rozwojowego przedsiębiorstwa;

-rozwojowego działów i sektorów gospodarki np. M.Porter.

 

 Teorie cykliczne występują w różnych wersjach, 
a to oznacza, że bywają 

katastroficzne i 

optymistyczne.

 

 

 

 

      

5.   Teorie dychotomiczne

   

Przedstawiciele tych kierunków rozpatrują rozwój społeczny w 

kategoriach wielkiej syntezy historycznej, poszukując podstawowych 
cech różniących społeczeństwa współczesne od przeszłych, bez 
wdawania się w szczegółowe opisy poszczególnych etapów. W ich 
przekonaniu w całym rozwoju społecznym można odróżnić dwie epoki, 
a granice tworzą zmiany;

-organizacji życia społecznego;

-dominujących typów więzi społecznej;

-motywów działania.

Proces rozwojowy polega na ;
   

przekształcaniu się grup małych i nieformalnych, złączonych 

więziami naturalnymi, w struktury zdominowane przez 
organizacje sformalizowane, działające na podstawie więzi 
umownych

Ferdynand Tonnies, Charles Cooley, Emil Durkheim. 

 

 

 

 

6.   Teorie funkcjonalistyczne np. Talcotta 
Parsonsa.

Społeczeństwa stanowią stabilne systemy dążące do 
równowagi. Zakłócenia równowagi elementów systemu 
wywołują konieczność zmian, ale te raczej niechętnie są 
przyjmowane przez ludzi. Społeczeństwa z natury są 
konserwatywne i opierają się zmianom; równowaga 
zakłócona przez zmiany powinna zostać przywrócona.

 

Co stanowi element stabilizujący system funkcjonalny?

Czy rady socjologa mogą stabilizować system?

Jakie sfery życia społecznego są łatwiej , a jakie słabiej 
podatne zmianom?

 

 

 

 

   

7.   Teorie dyfuzji

 

Naukowcy reprezentujący ten nurt zajmują się 
przenikaniem kultur między sobą. Proces ten 
dokonuje się różnymi drogami, poprzez kontakty 
osobiste, wymianę handlową, współpracę 
kulturalną, poprzez środki masowego 
komunikacji, wymianę i współpracę naukową.

  

 Społeczeństwa bywają 

otwarte

 lub 

zamknięte

 

na różne idee. 

 

 

 

EPOKA  OŚWIECENIA.

 

Pomiędzy końcem 17-tego i końcem 18-
tego wieku, a ściślej od 1680-tego do 1780-
tego roku zawiera się okres 
cywilizacyjnego rozwoju Europy, który 
nazywamy 

Oświeceniem

.

 

 

W tym czasie:

-wzrosła produktywność rolnictwa,

-nieco poprawiły się warunki życia,

-także higiena,

-przybyło ludności,

-zwiększyły się szanse przeżycia człowieka 
poza granicę 30-tu lat (!),

-wzrósł popyt na sprzęty domowe,

-wyraźnie rozwinęła się produkcja 
rzemieślnicza.

 

 

 

A równocześnie;

-więcej ludzi posiadło sztukę czytania,

-nieporównanie więcej poprzez tę umiejętność 
uczyło się zawodu,

-coraz więcej żyło z myślenia,

-a ta umiejętność powoli zdobywała sobie 
autonomii.

 

 

Oświecenie poprzedzone 
zostało

 ;

-postępem w rozwoju matematyki,

-rozwojem filozofii mechanicystycznej;

która nie negowała Boga, ale 
sytuowała go w wyraźnym oddaleniu 
wobec bieżących zdarzeń, jako 
stwórcę świata następnie 
pozostawionego ludziom do 
użytkowania 

 

 

Trzy nakładające się zjawiska;

-„efekt mnożnikowy” w 
warunkach    

      życia ludzi,

-presja działania skutecznego,

- idea postępu

 

 

“Europa Oświecenia - pisze Pierre 
Chaunu- wciągnęła nas w 
najgroźniejszą z przygód, skazała 
nas na nieustanny wzrost.
 Odebrała nam alternatywę jaskini, 
nawet iluzji niemożliwego już 
powrotu na macierzyńskie łono”.

Zob. Cyt. Autora „Epoka Oświecenia”

 

 

 W XIX-tym wieku autorzy w 
zamiarze wyjaśnienia mechanizmu 
dziejów zwracają się ku:

-stosunkom ekonomicznym- K.Marks,

-polityce- Max Weber,

-siłom biologii- Herbert Spencer.

 

 

W filozofii i socjologii nabrały ostrości  
trzy wielkie spory:

1.   Deterministów z indeterministami;

2.   Materialistów z subiektywistami.

3.   Elitarystów z populistami.

 

 

“Zmianą społeczną 
nazywamy każde 
przeobrażenie, a więc 
proces w jakimś stopniu 
ciągły, które jest 
postrzegane jako znaczące 
dla życia społecznego.”

Piotr     SZTOMPKA 

 

 

“

Zmiana

- to ruch zjawisk powtarzalnych, różnych 

od siebie, ale jednocześnie do siebie podobnych. 
Ruch ten odnawia zbiorowość, w której zachodzi, ale 
nie zmienia jej struktury, nie nadaje jej całkowicie 
nowych kształtów”.

Rozwój

 natomiast przynosi nowe zjawiska 

niepowtarzalne, które w istotny sposób zmieniają 
strukturę zbiorowości i jej funkcje. Jest to proces 
systemowy, tworzący nową społeczną jakość.

Postęp

 to taki rozwój, który jest oceniany 

pozytywnie z punktu widzenia przyjętego systemu 
wartości. Są to zmiany jakościowe, które według 
założonych ocen prowadzą do udoskonalenia danego 
zjawiska w porównaniu z jego stanem sprzed 
zmiany.”

 

 

“Jeżeli rozwój

 - pisze J. 

Szczepański - 

zachodzący 

w jakimś systemie zbliża 
go do określonego 
ideału, ocenianego 
pozytywnie, wtedy 
mówimy, że rozwój jest 
postępem”.

 

 

Z kolei J. Turowski pisze: “Można przytoczyć 
dziesiątki pozycji i autorów wykazujących, że 
wśród zmian społecznych powtarzalnych, 
należy odróżnić 

- strukturalne,

-jakościowe,

-niepowtarzalne,

-systemowe,

jakim ulega dany rodzaj zjawiska 
społecznego i właśnie one mogą być 
określane jako zmiany rozwojowe, jako 
rozwój społeczny.” 

 

 

Być może nie ma znaczenia to , czy 
posługujemy się ideą 

postępu, rozwoju 

czy  zmiany

. Ważne jest, abyśmy żyli z 

przekonaniem, że poprawiać świat, a 
przynajmniej nasze otoczenie jest 
rzeczą bardzo, bardzo wskazaną. 
Oczywiście tej świadomości musi 
towarzyszyć pamięć o tym, że wszelkie 
idee stają się niebezpieczne, kiedy 
zaczynają być traktowane w sposób 
misyjny.

 

 

Typologie dynamiki 
społeczeństw

I. stan uprzemysłowienia:

-przedindustrialne,

-industrialne,

-postindustrialne.

II. poziom zamożności:

-

rozwinięte,

-rozwijające się.

III. w/g A.Toeflera

-pierwszej fali (agrarne),

-drugiej fali (przemysłowe),

-trzeciej fali (informacyjne).

 

 

IV. w/g Karola Marksa:

-wspólnoty pierwotnej,

-niewolnicze,

-feudalne,

-kapitalistyczne,

-socjalistyczne.

V. w/g Maxa Webera:

-

władzy charyzmatycznej,

-władzy tradycyjnej,

-władzy legalnej (biurokratycznej)

VI. w/g Stanisława Ossowskiego:

-ładu przedstawień zbiorowych,

-ładu monocentrycznego 

-ładu, policentrycznego

-ładu porozumień społecznych.

 

 

Ład przedstawień zbiorowych

Cechy;

1. dotyczy społeczeństw pierwotnych, agrarnych,

2. zachowania i sposoby komunikacji oparte są na tradycji i 
rytuale, 

3. ograniczoność reguł formalnych.

4. groźna sankcja wykluczenia ze wspólnoty.

Ład Monocentryczny.

Cechy;

1. uznanie nadrzędnych wartości,

2. skupienie i centralizacja różnej władzy.

3. jednolita hierarchia społeczna.

4. władza oparta na przymusie.

 

 

 

 

Ład policentryczny

Cechy;

1. wielość ośrodków władzy , krystalizacji

 wartości;

2. równoczesne występowanie różnych gradacji społecznych.

3. kompromisy, przetargi i porozumienia obok

 przymusu.

4. możliwość rozgrywania interesów z władzą  

    jako stroną i rozjemcą zarazem.

 

Ład porozumień społecznych

Cechy

1.  wielość kulturowa i zaniechanie konfrontacji,

2. nie ma społeczeństwa, które by na szerszą

 skalę chciało realizować taki  program,

3. jednak powszechne są próby tworzenia

kultury negocjacyjnej w różnych krajach i dziedzinach.

 

 

Za tymi charakterystykami  “skrywają się”;

-konfiguracje preferencji, 

- porządek instytucjonalny, 

- oczekiwania zachowań jednostkowych,

 -relacje między ludźmi różnych środowisk, 

- wzorce osobowe,

- struktury społeczne,

-jedna lub wiele idei organizujących całość,.

-formy uprawiania polityki,

-zakresy swobód gospodarczych,

-swobody lub wymuszenia w sferze kultury,

-mechanizmy regulacji gospodarki,

-dopuszczalne formy i cele zrzeszania się,.

-stosunek do instytucji neutralnych...

-relacje ze światem zewnętrznym,

-systemowe relacje między społeczeństwem, kulturą,gospodarką 
i polityką. 

                                               (Opr.A.Tudek)