Wybrane
elementy
poprawnej
polszczyzny
Natalia Pałka-Urban
Wybrane
elementy
poprawnej
polszczyzny
Natalia Pałka-Urban
Dlaczego powtarzamy
zasady?
Błędy językowe, które popełniamy
nie stawiają nas w dobrym świetle
Świadczą o niedokształceniu
Ignorancja wobec poprawnej
mowy i pisowni nie przystoi
osobie dobrze wychowanej
Często mogą zrujnować nasz
wizerunek
Jakie zasady?
Omowione zostaną najczęściej
popełniane błędy językowe i fonetyczne
Skupimy się nie tylko na formach
użycia wyrazów/zwrotów w zdaniu
Omówimy również zasady poprawnej
pisowni w przypadku problematycznych
zagadnień
Postaramy się wyeliminować z języka
potoczne związki frazeologiczne,
których nie powinno się używać
Wziąść vs wziąć
W słowniku języka polskiego
występuje tylko czasownik wziąć
częste użycie słowa wziąść jest
prawdopodobnie wynikiem
analogii do takich czasowników,
jak np. posiąść, usiąść lub trząść
W
razie
wątpliwości
warto
zamienić to słowo na rzeczownik
– wzięcie a nie wzięście
Masło maślane
Masło maślane to potoczne
określenie tzw. pleonazmów,
Pleonazmy: wyrażenia
niepoprawne, w których jedna
część wypowiedzi zawiera te
same treści, które występują w
drugiej części
Najczęstsze pleonazmy
– tylko i wyłącznie – należy użyć albo pierwszego zwrotu,
albo drugiego. Oba oznaczają bowiem to samo. A więc
używajmy wyłącznie słowa tylko lub tylko słowa
wyłącznie;
– okres czasu – pamiętajmy, że okres to miara czasu, a
zatem powiązanie okresu z czasem jest masłem
maślanym. Poprawnie: w tym czasie lub w tym okresie;
– w dniu dzisiejszym –Znacznie lepiej powiedzieć: dziś
podejmiemy decyzję w sprawie... Ta sama zasada
dotyczy pleonazmu w miesiącu styczniu,
– każdym bądź razie –niepoprawne. Jest to skrzyżowanie
wyrażeń w każdym razie z bądź co bądź. W języku
oficjalnym najlepiej jest używać w każdym razie.
– fakt autentyczny, potencjalne możliwości, kontynuować
dalej oraz cofać (się) do tyłu.
Problematyczne słowa
Jaki może być argument? Może być
przekonujący bądź przekonywający, ale
na pewno nie przekonywujący
półtora roku, podobnie jak półtora
kilograma (rodzaj męski)- nigdy
półtorej. W przypadku rzeczowników
rodzaju żeńskiego takich jak: godzina,
mila itd. powiemy półtorej godziny czy
też półtorej mili
Oryginalny czy orginalny? W piśmie
wyłącznie oryginalny. Czytamy dwojako:
zarówno oryginalny, jak i orginalny
Problematyczne słowa
Włączać czy włanczać światło? Poprawny
czasownik to włączać
Poszedł po najmniejszej linii oporu czy
poszedł po linii najmniejszego oporu?
Jedynie poprawna konstrukcja to:
iść po linii najmniejszego oporu.
Chodzi tu bowiem o najmniejszy opór, a
nie o najmniejszą linię
Rok dwutysięczny, ale już rok dwa
tysiące ósmy, nie dwutysięczny ósmy
Niepoprawne i poprawne
NIEPOPRAWNIE
POPRAWNIE
Narazie
Na razie
Swetr, ubrać
swetr
sweter, włożyć (założyć)
sweter lub ubrać się w
sweter
Poprostu
Po prostu
Napewno
Na pewno
Na prawdę
Naprawdę
Oglądnąć
Obejrzeć np. film
Niepoprawne i poprawne
NIEPOPRAWNIE
POPRAWNIE
Perfum
perfumy, np. ile kosztują
te perfumy? (tylko liczba
mnoga)
Pora jako
warzywo
Por, np. salatka z
porem
Penseta, Penceta,
pinseta, pinceta
Pęseta
Standartowy
Standard,
standardowy
Wogóle
W ogóle
Z tamtąd
stąd, stamtąd (ale już
np. z powrotem)
Skróty
przyk ady
rozwini cie
skrótów
zasada
dr, mgr, vs, nr,
wg
doktor,
magister,
versus,
numer,
wed ug
W j zyku polskim wszystkie skróty,
które zawieraj ko cow liter pe nej
nazwy nie nale y ko czy kropk . Z
kropk napiszemy ju jednak prof.,
str., itp.
dra lub dr., nru
lub nr., pktu,
pkt.
doktora,
numeru,
punktu
Piszemy natomiast z kropk skróty,
które nie zawieraj ko cowej litery
pe nej nazwy.
pon., wt., r.,
czw., pt., sob.,
niedz.
dni tygodnia
W literaturze spotyka si kilka
ró nych form skrócenia
poszczególnych dni tygodnia, ten
wydaje si by najbardziej
zrozumia y.
ww.
wy ej
wymieniony
Cz sto mo na si spotka z
niepoprawnym u yciem skrótu w/w.
Nawet w pismach urz dowych. Nie
wiadomo, jak powsta ten dziwny
twór.
Skróty
tys., os., ac.
tysi ce,
osiedle,
aci ski
Do cz sto spotyka si w sieci a nawet
w prasie b dnie utworzone skróty, takie
jak ty . czy o . Nale y bowiem
pami ta , e skracamy form pisan
s owa, a nie jego wymow .
godz. / min
godzina /
minuta
W przypadku skrótu godz. nie ma
w tpliwo ci, e nale a o postawi
kropk , analogicznie powinno to
wygl da wzgl dem minut - jest to
jednak wyj tek
kg, mm, m, ha, V
itp.
kilogram,
milimetr, metr,
hektar, wolt,
itp.
Zazwyczaj skróty nazw wag, miar i
innych wielkoci fizycznych nie s
zako czone kropk. Ponadto piszemy je
z odst pem, np. 7 kg a nie 7kg.
mld, mln
miliardy,
miliony
Skróty te we wszystkich kontekstach
sk adniowych wyst puj w tej samej
formie, dlatego nie stawiamy po nich
kropki. Natomiast tys. pis
zemy ju z
kropk.
Cząstki
Cząstki pseudo-, super-, ultra-,
mega-, eks- mają łączną pisownię
Poprawne są zatem słowa:
pseudokibic, pseudoliberalizm,
supertalent, supermodelka,
ultraszybki, megabitowy
Nie są zatem poprawne takie
formy jak np. pseudo-klasa czy
eks-mąż
Wskazówki redakcyjne
Jeżeli chcemy zwiększyć czytelność liczb
składających się z ponad czterech cyfr,
rozdzielamy tysiące, miliony, miliardy itd.
spacją
Przykłady: Polskę zamieszkuje
38 518 080 ludzi
nie należy używać do rozdzielania kropek
ani przecinków. Przecinek zarezerwowany
jest wyłącznie do rozdzielenia jedności od
ułamka dziesiętnego (inaczej wygląda to
w j. angielskim)
Jeszcze kilka częstych
blędów
,,kąpe", ,,10 maj 2011", ,,proszę
panią", ,,podaj mi tą książkę",
,,kontrol", zamiast poprawnego, ,,kąpię",
,,10 maja 2011", ,,proszę pani", ,,podaj mi
tę książkę", ,,kontrola", pojawiają się na
co dzień w ustach sporej części Polaków
Piszemy tylny, nie tylni
Bynajmniej to nie jest synomim słowa
przynajmniej
"On zaprosił mnie na imprezę, ale ja
bynajmniej nie miałem ochoty go
odwiedzać."
Jeszcze kilka błędów- rada
Sformułowanie "w ogóle", by nie popełniać
tego typu błędów, trzeba zadać sobie
pytanie, czy dane słowo występuje osobno
(bez przedrostka)
Większość zdaje sobie sprawę z faktu, iż
czasowniki z partykułą "nie" piszemy
rozłącznie. Nienawidzić jest jednym z
wyjątków, gdyż wyraz "nawidzić" osobno w
języku polskim nie występuje. Błędem jest
pisanie nie nawidzić/-dzieć.
Podobnie jest z wyrażeniem znienacka.
Nie ma przecież wyrazu "nienacko", stąd
forma z nienacka jest absolutnie błędna
-by
Cząstka by powinna być pisana
łącznie z odmienioną formą
czasownika - mógłbym, chciałbym
Rozdzielnie pisze się cząstkę by po
formach nieosobowych, po
czasownikach winien i powinien i
po wyrazach typu: trzeba, można,
wolno, warto, widać, słuchać,
żal, grzech, brak, czuć
Mi czy mnie?
Zaimek mnie poprawnie użyty, musi
znajdować się przed orzeczeniem w
zdaniu:
"Mnie nie podobał się ten spektakl",
natomiast mi powinno stać po
orzeczeniu "Nie podobał mi się ten
spektakl".
Podobnie sprawa się ma z Ci i Tobie.
Nigdy nie powinniśmy postawić w
zdaniu Ci przed orzeczeniem. "Czy
Tobie podobał się ten spektakl?", ale
"Czy podobał Ci się ten spektakl?"
Tłumaczenie
niektórych
powszechnie
używanych w
Internecie
akronimów