Wyższa Szkoła Bankowa 

W Toruniu 

 

 

 

 

 

 

 

 

 KULTUROWE  UWARUNKOWANIA 

KOMUNIKACJI   

cz. I 

 

 

 

 

 

 

                                                                                                            dr  Barbara  Bielicka 

                                                                                                     

 

 

b2b2@poczta.onet.pl

                                                                                                                    

 

 

Toruń  2010 

 

Literatura  

 

1. Em Griffin, Podstawy komunikacji społecznej, GWP, Gdańsk 2003. 

 

2. S. P. Morreale, B. H. Spitzberg, J. K. Barge, Komunikacja między ludźmi. 

Motywacja, wiedza i umiejętności, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2007. 

 

3. R.  Winkler,  Zarządzanie  komunikacją  w  organizacjach  zróżnicowanych 

kulturowo, Oficyna a Walters Kluwer Business, Kraków 2008. 

 

4. M.  Munter,  Komunikacja  menedżerska,  Oficyna  a  Walters  Kluwer 

Business, Warszawa 2009. 

 

5.  Ociepka  B.,  Komunikowanie  międzynarodowe,  Wydawnictwo  Astrum, 

Wrocław 2002 

 

6.  Szopski M., Komunikowanie międzykulturowe, WSiP, Warszawa 2003. 

 

 

 

Czym jest kultura? 

 

 Kultura jest wytworzoną przez człowieka częścią środowiska. 

 

                                                                                                        

[ Melville J. Herskovits, 1955 – USA ] 

 

 

 Kultura  to  całkowity  sposób  życia  ludu,  złożony  z  ich  wyuczonych            

i  podzielanych  wspólnie  wzorów  zachowań,  wartości,  norm  i  przed-

miotów materialnych. 

 

 

 

 Złożony układ odniesień, który składa się z wzorów tradycji, wierzeń, 

wartości, norm symboli i znaczeń, które są podzielane w różnym stopniu 

przez członków społeczności będących w interakcji. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 Wyuczony zespół podzielanych interpretacji dotyczących wierzeń, war-

tości i norm, które mają wpływ na stosunkowo dużą grupę ludzi. 

 

 

 Kultura jest zespołem wartości, poglądów na rzeczywistość oraz kodów 

zachowań  podzielanych  przez  ludzi,  którzy  dzielą  określony  sposób 

życia. 

 

 

 

 

 

 

 

 

Człowiek a kultura 

 

     Kultura jest pojęciem niejednoznacznym i jako takie niesie z sobą znacznie 
więcej problemów niż rozwiązań. Powstało wiele koncepcji i definicji kultury 
odnoszących  się  zarówno  do  materialnych,  jak  i  symbolicznych  wytworów 
ludzkiej aktywności. Za klasyczny przykład wieloznaczności i różnorodności 
interpretowania  terminu  „kultura”  uznaje  się  opracowanie  dwóch  amerykań-
skich antropologów A.L. Kroebera i C. Kluckhohna Culture. A Critical Review 
of Concepts and Definitions, w którym autorzy ci wyodrębnili i poddali krytyce 
161 definicji kultury. 
 

 

 

 

 

 

 

Analiza  tych  definicji  pozwoliła  wyodrębnić  aspekty  niezależne  od  sposobu 

definiowania kultury: 

 

 Kulturę należy traktować jako byt złożony: wielopoziomowy, wielowy-

miarowy i wielopłaszczyznowy; 

 

 Byt ten jest systemem i stanowi strukturę współzależną. Każda kultura ma 

własną  wewnętrzną  logikę,  a  zmiana  w  obrębie  do  wolnego  elementu 

kultury pociąga za sobą przeobrażenia w pozostałych, stąd byt ten należy 

uznać za dynamiczny;  

 

 Kultura  jest  rezultatem  twórczych  i  odbiorczych  działań  ludzkich 

(człowiek  w  stosunku  do  kultury  pełni  funkcję  zarówno  nośnika,  jak          

i warunku, jest jej twórcą i odbiorcą);  

 

 

 

 

 

 

 kultura jest nieustannie na nowo tworzona, jest procesem o charakterze 

kreacyjnym; 

 

 kultura  stanowi  byt  nabywany  („wyuczony”).  Oznacza  to,  że 

jest pewnym dziedzictwem przekazywanym wertykalnie (z pokolenia na 

pokolenie  przez  kolejne  generacje)  i  horyzontalnie (jako  tradycja danej 

społeczności). 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 nabycie  (zinternalizowanie)  kultury  następuje  w  procesie  socjalizacji. 

Pierwotnie poprzez kontakt dziecka z jego rodzicami, a następnie poprzez 

kontakt  podmiotu  z  wszelkimi  przejawami  życia  społecznego,  z  jakimi 

może  mieć  styczność  -  w  tym  z  układem  organizacji  i  instytucji 

społecznych, w których funkcjonuje jego rodzina lub on sam; 

 
 fakt  „nabycia  kultury”  wiąże  się  z  pewnym  zdeterminowaniem 

kulturowym  jednostki,  które  odciska  piętno  na  każdym  aspekcie 

funkcjonowania  jednostki,  na  jej  sposobie  postrzegania,  odczuwania, 

myślenia, wnioskowania reagowania i to w na tyle znaczącym stopniu, że 

w świetle szeregu analiz uzasadnienie znajduje traktowanie kultury także 

jako  swego  rodzaju  „zaprogramowania  umysłu”  czy  też  „programu 

mentalnego”. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 Mówiąc słowami C. Geertza, „nie istnieje coś takiego jak niezależna od 

kultury natura ludzka”. 

 

Obok  uwzględnienia  wyżej  wykazanych  „uniwersalnych”  aspektów  kultury 
zasadne wydaje się dodatkowe odwołanie do dwóch ujęć kultury szczególnie 
istotnych  z  punktu  widzenia  zagadnień  komunikacyjnych,  mianowicie  ujęcia 
socjologicznego i antropologicznego. 
 
 
 

Człowiek a kultura 

 

  Socjologiczne ujęcie kultury: 

 

1)  W  ujęciu  socjologicznym  kultura  odnosi  się  do  określonej  społeczności, 

która ją wytwarza i egzekwuje. Kultura wpływa na jednostki tylko jeżeli są 

one członkami danej społeczności; 

2)  Kultura  (wg  socjologicznego  ujęcia)  –  to  całościowy  sposób  życia 

charakterystyczny dla danej zbiorowości, na który składa się wszystko to, 

co ludzie robią, myślą i posiadają jako członkowie społeczeństwa (wzory 

działania, myślenia i wyposażenia mentalnego); 

3)  Społeczeństwo  może  posiadać  różny  kształt  i  rozmiar.  Grupy  społeczne, 

jako elementy społeczeństwa, wytwarzają własną kulturę grupową. 

 

Rodzaje kultur: 

-  kultura etniczna,  

-  kultura zawodowa, 

-  kultura organizacyjna (korporacyjna), 

-  kultura narodowa, 

-  kultura ponadnarodowa. 

 

 

 

 

Człowiek funkcjonuje w układzie wielu kultur. 

W ciągu swego życia przechodzi wiele razy proces socjalizacji. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

  Antropologiczne ujęcie kultury: 

 

-  W ujęcie antropologiczne akcentuje fakt, że kultura jest konstrukcją stanowiącą 

klucz do pojęciowego świata ludzi, a więc i możliwości komunikacji z nimi. 

 

-   Wg ujęcia antropologicznego: 

„kultura istnieje zarówno w umyśle jednostki, jak i poza nią w otaczającym 

ją społeczeństwie. Kultura jest ekstensją zarówno umysłu, jak i mózgu. Tkwi 

w umyśle człowieka, ale istnieje poza nim, w zewnętrznym świecie” 

 

                                                                                                                                         [ E.T. Hall ] 

 

-  Kultura stanowi wyposażenie jednostki w podstawową „materię” rzeczywistości 

myślowej. Dostarcza pojęć, schematów pojęciowych wraz z określoną koncepcją 

świata, jak również z normami, zasadami, regułami, wyobrażeniami, przekona-

niami,  wierzeniami,  stereotypami,  uprzedzeniami  oraz  wszelkimi  czynnikami 

kognitywnymi, na podstawie których człowiek formuje swoje zachowania 

 

 

 

 

 

 

 
 



  

Elementy kultury: 

 

- warunkują sposób myślenia i postrzegania świata przez jednostkę, 

 

- wpływają na charakter działań człowieka podejmowanych przez niego         

w celu osiągnięcia sukcesu, 

 

- determinują posługiwanie się określonym słownictwem (stosowanie 

i rozumienie określonych pojęć), a także składnią i stylem konwersacji, 

 

- kształtują uprzedzenia, stereotypy oraz postawy etnocentryczne, 

 

- warunkują pozawerbalne elementy procesu komunikowania się. 

 

 

 

Człowiek a kultura 

 

 



  Zależność kultury i komunikacji 

 

     - 

wg E. T. Halla:  

kultura jest komunikowaniem się, 

                                 a komunikowanie jest kulturą; 

 

 

     

- wg innych badaczy: 

 

„... nie cała komunikacja jest kulturą 

i nie cała kultura jest komunikacją ...” 

 

 

- Kultura i komunikacja ciągle się zmieniają, odkrywają od nowa, 

tworzą i odtwarzają swe części składowe.  

   Obie te kategorie współistnieją w swojej symbiozie. 

 

Kultura jako komunikacja 

 

1.  wg Edwarda T. Halla  

 kultura jest treścią międzyludzkiej komunikacji 

„umysł  to zinternalizowana kultura” 

kultura istnieje zarówno w umyśle jednostki, jak i poza nią w otaczającym ją 

społeczeństwie 

„komunikacja jest kulturą a kultura jest komunikacją” 

 

         

Kultura  jest  ekstencją zarówno umysłu jak i mózgu.  

Tkwi  więc  w  umyśle  człowieka,  ale  istnieje poza nim w zewnętrznym świecie. 

Kultura sama w sobie jest zbiorem sytuacyjnych modeli zachowań i sposobów 

myślenia. 

W   procesach międzyludzkiej komunikacji następuje internalizacja modeli, choć  

człowiek  jest  par exellance organizmem budującym modele. 

 

                                                                                                                                 [

def. wg  E.T. Halla]

 

2.   wg Geerta Hofstede'a 

 kultura to „program werbalny jednostki”, 



kultura to „kolektywne zaprogramowanie umysłu, które oddziela członków  

jednej grupy  lub  kategorii ludzi od innych”.

 

 

 

Kultura  

jest komunikowaniem się a komunikowanie się jest kulturą. Oznacza to, 

że kultura w której żyjemy, określa sposób w jaki się komunikujemy, 
również  sposób  komunikowania  modyfikuje  naszą  kulturę. 
Komunikowanie i kultura są nierozłączne

. 

 

 

                                                           [Edward T. Hall amerykański antropolog 1959 rok.] 

 

 

 

 

 

 

 

 

Człowiek a komunikowanie się 

 

 

 Ludzie komunikują się wszystkimi składnikami swojego ciała, 

wszystkimi posiadanymi zmysłami, całymi swoimi postaciami, 
swoją  nagością  i  swoim  ubiorem,  swoją  fizycznością,  swoim 
makijażem, swoją „pięknością” i swoją „brzydotą” [...] swoim 
otoczeniem, sposobem jego zorganizowania i przetworzenia. 

 

                                                                               

[

 

F. Grucza, 1992, [w:] „Modele komuikacji  

                                                                       międzyludzkiej red. W. Woźniakowski; podane 

                                                                       za: R. Winkler, Zarządzanie komunikacją   

                                                                       w organizacji, 2008 ] 

                                                                                                      

 

 

 

 

 

Człowiek a komunikowanie się 

 

 

 Ludzie funkcjonują przez komunikowanie się i dzięki niemu, w każdym 

wymiarze swego życia. 

 
 Komunikowanie się stanowi podstawowy mechanizm przetrwania istot 

ludzkich, w sensie zewnętrznym jak i wewnętrznym. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Kultura realizuje się poprzez zjawiska komunikacyjne 

w następujących formach 

 

 

   STEROWANIE 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 jednokierunkowe działanie, poparte kontrolą, którego celem jest  przekaza-

nie kulturalnych treści i wzmocnienie stojących za nimi wartości 

 np. tradycyjny  

a) system  edukacyjny  tradycyjny  (instrumentalne  uczenie oraz kontrola 

przez wychowawcę/nauczyciela przy równoczesnej kontroli kontaktów 

ucznia ze światem zewnętrznym) 

b) instytucje wychowawcze, szkoły, powszechna służba wojskowa 

c) tradycyjne modele masowego komunikowania, gdzie system wzmacnia 

działanie nadawcy i ustawia odbiorcę w pozycji podrzędnej. 

 

 powstaje tzw. kultura sterowana. 

 

 postać ludzkiego istnienia  

     - członek społecznego systemu, kierowanego przez odległe od nas instytucje 

 

 

 

Kultura realizuje się poprzez zjawiska komunikacyjne 

w następujących formach 

(c.d.) 

 

 

     INTERAKCJA 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

to proces wspólnego demokratyczne-go dochodzenia do zasad społecznej 

kohabitacji poprzez równoprawną wymianę komunikatów. 

 

produktem interakcji są sposoby życia będące efektem współdziałania 

uczestników oraz reakcji na otoczenie. 

 

np. rówieśnicza grupa zabaw, zespoły projektowe, 

   - modele interakcyjne 

 

powstaje tzw. kultura interakcyjna 

 

postać ludzkiego istnienia  

- członek mniejszych grup i kręgów, których obecności doświadczamy 

   bezpośrednio i na co dzień 

 

 

 

Kultura realizuje się poprzez zjawiska komunikacyjne 

w następujących formach 

(c.d.)

 

 

 EKSPRESJA 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 to zjawisko wyróżnienia się osobnika w języku komunikacyjnym, lecz nie-

skierowanego bezpośrednio na odbiorcę i nieadresowanego do niego 

 

 ekspresja jest wyrażaniem siebie po-przez komunikację bez potrzeby zew-

nętrznego adresata, lecz zachowuje swoje wartości komunikacyjne ponie-

waż podlega pewnym  powszechnym  regułom komunikacyjnym 

 

 adresatem w ekspresji jest w rzeczywistości sam podmiot wyrażający. 

      np. prace artysty rzeźbiarza, malarza 

– 

artysta tworząc dzieło jest na przemian jego autorem jak też oceniającym 

proces i obserwatorem efektów tego procesu. 

– 

ekspresja jest źródłem twórczości 

 

 postać ludzkiego istnienia 

- jednostka, która w swym działaniu łączy własne potrzeby i dążenia z wy-

maganiami życia społecznego. 

 

 

Kulturowe postacie komunikacji 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

I. Style poznawcze 

otwartogłowi 

zamkniętogłowi 

 

II. Język 

hipoteza lingwistycznego determinizmu 

hipoteza lingwistycznej względności 

 

III. Style komunikacji 

                                                                          teutoński 

narodowe style interkulturowe               galijski 

                                                                     niponiczny 

stylistyczne linie komunikacji 

linia angielska 

linia romańska 

linia słowiańska 

linia germańska 

linia orientalna 

 

Kulturowe postacie komunikacji 

(c.d.) 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

IV. Ramowanie medialne 

 dobór słów i ich użycie 

 użycie zaimka 

 

V. Metafora 

 

VI. Gatunki 

 

VII. Dyskurs 

akademicki 
menedżerski 
urzędniczy 
polityczny 
inteligencki