Pieniądz jest to powszechnie akceptowany towar, 

za pomocą którego dokonywana jest wymiana 

produktów i usług

• Funkcje pieniądza:
• Środka wymiany (cyrkulacji)
• Miernika wartości
• Środka płatniczego (umożliwiającego 

realizację odroczonych płatności)

• Środka tezauryzacji (środka 

przechowywania bogactwa)

Warunki jakie musi spełnić pieniądz aby 

mógł pełnić funkcję środka wymiany:

• Powszechnie akceptowalny
• Łatwo przenośny
• Łatwo podzielny na mniejsze jednostki
• Trudny do podrobienia

• Pieniądz papierowy jest to znak wartości 

niewymienialny na złoto i nie posiadający 
wartości substancjalnej. Jest on symbolem 
wartości, któremu państwo nadało kurs 
przymusowy, właściwość środka cyrkulacji, 
i środka płatniczego oraz przywilej 
płacenia podatków i świadczeń na rzecz 
skarbu państwa przez obywateli

. 

• Pieniądz papierowy jest to znak wartości 

niewymienialny na złoto i nie posiadający 
wartości substancjalnej. Jest on symbolem 
wartości, któremu państwo nadało kurs 
przymusowy, właściwość środka cyrkulacji, 
i środka płatniczego oraz przywilej 
płacenia podatków i świadczeń na rzecz 
skarbu państwa przez obywateli

. 

• Pieniądz bezgotówkowy występuje w formie 

zapisów na rachunkach bankowych. 

Koszt posiadania pieniądza

= Straty wynikające z utraconych 
dochodów, 

jakie wiążą się z alternatywnymi 
formami przechowywania bogactw

a

Oczekiwany koszt posiadania pieniądza 

=  =nominalnej stopie procentowej 

(lub oprocentowaniu obligacji 

państwowych)

Funkcje banków

1. Przyjmowanie zwrotnych wkładów pieniężnych 

(depozytów) w zamian za odsetki

2. Świadczenie usług finansowych związanych z 

obiegiem pieniądza jako środka cyrkulacji i 
środka płatniczego

3. Udzielanie kredytów dla przedsiębiorstw i osób 

fizycznych

4. Kreacja pieniądza

Banki

Depozyty 

bankowe

Rezerwy 

obowiązkowe 

(20%)

Kredyty

A

1000

200

800

B

800

160

640

C

640

128

512

D

512

103

409

E

409

82

327

F

327

65

262

Banki A-F

3688

738

2950

Pozostałe banki

1312

262

1050

System 

bankowy 

ogółem

5000

1000

4000

Mnożnik kreacji pieniądza 

Zad 1
Jeżeli wkłady w banku komercyjnym wynoszą 500 000zł, a 
stopa rezerw obowiązkowych systemu bankowego jest 
równa 10% to ile wyniesie całkowita kreacja pieniądza z 
tego wkładu przez system bankowy?  
Zad 2
Baza monetarna wynosi 15 mld zł. Stopę ubytku gotówki z 
systemu bankowego szacuje się na 0,4. 
a)  Jaka  będzie  podaż  pieniądza  jeżeli  władze  monetarne 
ustalą stopę rezerw obowiązkowych na 10%? 
b) jak  zmieni  się  podaż pieniądza jeśli władze monetarne 
poprzez  operacje  otwartego  rynku  zwiększą  bazę 
monetarną o 2 mld zł? 
c) Jak zmieni się podaż pieniądza, jeśli władze monetarne 
podniosą stopę rezerw obowiązkowych do 20%?

Funkcje banku centralnego

1. Posiada monopol na emisje pieniądza 

gotówkowego

2. Pełni funkcję banku banków, tzn. zaopatruje banki 

komercyjne w pieniądz gotówkowy, reguluje 
rezerwy tych banków i udziela im pożyczek

3. Pełni funkcję banku państwa, tzn. prowadzi 

rozliczenia z rządem, obsługuje budżet państwa, 
pokrywa zobowiązania zagraniczne państwa, 
utrzymuje rezerwę państwową 

4. Stabilizuje rynki finansowe, tzn. występuje jako 

kredytodawca ostatniej instancji

5. Współuczestniczy w realizacji polityki pieniężnej 

państwa

Narzędzia wykorzystywane przez Bank 

Centralny do kontrolowania podaży 

pieniądza

• Zmiany stóp rezerw obowiązkowych
• Zmiany stopy referencyjnej, lombardowej, 

redyskontowej i depozytowej banku 
centralnego

• Operacje otwartego rynku

Polityka ekspansywna polega na :

• Obniżeniu stopy rezerw obowiązkowych
• Obniżeniu stóp procentowych
• Skupie papierów wartościowych przez 

bank centralny

Cel ekspansywnej polityki pieniężnej to 

pobudzenia gospodarki 

Polityka restrykcyjna polega na:

• Podniesieniu stopy rezerw obowiązkowych
• Podniesieniu stóp procentowych
• Sprzedaży papierów wartościowych przez 

bank centralny

Cel restrykcyjnej polityki pieniężnej to walka 

z inflacją 

Inflacja jest to proces wzrostu 

ogólnego poziomu cen

• „Ogólny poziom cen” nie jest cena 

jakiegoś konkretnego dobra, lecz 
konstrukcją statystyczną

Gdy inflacja jest niska to w przybliżeniu: 

Realna stopa procentowa = nominalna stopa procentowa – 
inflacja

Powolne procesy inflacyjne mogą wywierać 

korzystny wpływ na gospodarkę:

• Przy założeniu iluzji pieniężnej, polegającej 

na niepełnej i opóźnionej percepcji inflacji 
przez podmioty gospodarcze, pozwala na 
obniżenie realnego poziomu stóp 
procentowych oraz poziomu płac realnych 
i tym samym na wzrost rentowności 
produkcji

• Umożliwia zmiany relacji cenowych w 

warunkach istnienie sztywności cen w dół 

Negatywne skutki inflacji

• Zniekształcenie informacyjnej funkcji cen
• „ucieczka” od pieniądza
• Redystrybucja dochodów
• Wzrost niepewności i osłabienie 

aktywności gospodarczej

• Niekorzystne zmiany w bilansie płatniczym
• Wzrost kosztów obsługi działalności 

gospodarczej

Teorie inflacji

• Monetarna (neoilościowa)    MV=PY
• Popytowa
• Kosztowa

M – podaż pieniądza
V – prędkość obiegu pieniądza, traktowana jako stała
P – ogólny poziom cen
Y – realny dochód narodowy (poziom produkcji)