Jan Łazowski
Psychologia dla Fizjoterapii
Wykład 3.
STRES i PROMOCJA ZDROWIA
Jan Łazowski
Psychologia dla Fizjoterapii
Wykład 3.
STRES i PROMOCJA ZDROWIA
2
Stres
Jest to psychofizjologiczna reakcja
organizmu człowieka na sytuację
utrudniającą lub blokującą nasze zamiary i
działanie
Ponieważ zamiary i działania to zawsze
zaspakajanie potrzeb, stres jest przeszkodą
w zaspakajaniu potrzeb - frustracją
Stresor to zewnętrzny czynnik powodujący
trudną sytuację
Stres jest często mylony ze stresorem
3
Zagrożenie - stres i lęk
Istotą trudnych sytuacji jest zagrożenie
(przeszkoda) zaspokojenia potrzeb, od drobnych
do największych w tym zdrowia i życia.
Stresowe sytuacje są spowodowane warunkami
(wymaganiami) zewnętrznymi oraz wielkością i
jakością naszych potrzeb
Głównymi emocjami i uczuciami w stresie są
lęk, strach, złość, gniew, zagubienie, niepokój w
różnych postaciach
4
Strata
Strata to pozbawienie źródła zaspakajania
potrzeb
Odwracalna strata okresowa – to stres
natomiast
Nieodwracalna – strata, to więcej niż stres,
Emocje i uczucia powodowane stratą to
żal, smutek, żałoba
Strata wymaga innych interwencji niż
stres
5
Stadia stresu przewlekłego
Stadium pobudzenia
Stadium alarmowe
Stadium
przystosowania
Stadium wyczerpania
6
Krzywa stresu (GAS)
wg Lazarusa i
Selye’go
REAKCJA
7
Stadium pobudzenia - alarmu
Wydzielanie adrenaliny i
noradrenaliny (katecholamin),
działających pobudzająco -
mobilizująco
Wydzielanie hormonów rdzenia
nadnerczy (sterydów) – działających
ochronnie
Wyostrzenie uwagi, przyspieszenie
reakcji, napięcie mięśni.
8
Stadium pobudzenia - alarmu
ORGANIZM JEST POBUDZONY
I CHRONIONY,
Gdy w tym czasie usunie
(poczucie) zagrożenia i uspokoi
emocje, wyjdzie zwycięsko i być
może z lepszym zdrowiem
psychofizycznym, niż było przed
stresem
9
Stadium dystresu
Adaptacja (przystosowanie) do stresu
odbywa się kosztem potrzebnych
funkcji organizmu, (np. Odporności na
zakażenia, obciążeniem układu naczyń
i serca i in.) – prowadzi po dłuższym
czasie do wyczerpania możliwości
przystosowania, odczuwanego w
objawach psychicznych i fizycznych
10
Skutki zbyt intensywnego
lub długiego dystresu
Skłonność do chorób
psychosomatycznych
Zmniejszenie odporności na infekcje,
chorobę wrzodową, choroby serca i
inne schorzenia narządowe
Zaburzenia lękowe i afektywne w
postaci ostrego lub przewlekłego
zespołu stresowego, przewlekłego
zmęczenia, wypalenia zawodowego
11
Sytuacja kryzysowa czyli ostra
reakcja stresowa
Wywołana silnym, nagłym zagrożeniem
zdrowia i życia, swojego i najbliższych,
którego ofiara nie potrafi usunąć.
Występują wtedy objawy psychiczne
(szok), polegające na utracie kontroli
nad sobą i otoczeniem (ruchy bezładne,
płacz, krzyk, lub znieruchomienie i
milczenie), pogarszające sytuację.
12
Ratowanie
Wymaga szybkiej pomocy specjalistycznej
– wyszkolonego psychologa lub psychiatry.
Zwykle także policji, pogotowia
ratunkowego i straży pożarnej
Dotychczas działają w naszym kraju
Ośrodki Pomocy Kryzysowej
(psychologicznej), ale tworzy się
ratownictwo zintegrowane, na jeden nr
telefonu
912
wzywa się jednocześnie
wszystkie wymienione służby ratunkowe.
Tak jest w całej UE
13
Zespół zaburzeń po urazie
stresowym
(Post Tramatic Stress Disorder- PTSD)
Trwa miesiące i lata po często powtarzanym,
silnym stresie. Wymaga leczenia
psychiatrycznego
Objawy (często ukrywane)
Zaburzenia snu, koszmary
Stany lękowe niespodziewane
Obniżona wrażliwość emocjonalna, odosabnianie
się, zmienność
Obniżona zdolność do pracy i udziału w rodzinie
14
Choroba, uraz wyleczalna
Wywołują reakcje stresową,
która wpływa na pierwotne
szkody chorobowe
Wiedza o stresie jest
koniecznym elementem
wiedzy terapeutycznej
15
Kalectwo, niesprawność
trwała
Daje przeżycia takie jak strata, w
trzech fazach
1. Nie zgoda, zaprzeczenie
2. Obniżenie nastroju, zniechęcenie,
zagubienie, aż do depresji
3. Mobilizację, staranie o przystosowanie
Dobre przystosowanie zmniejsza
szkody psychiczne
16
Najczęściej stresowane
(frustrowane) potrzeby
W życiu człowieka w
cywilizacji zachodniej
Bezpieczeństwo
Więzy
Pozycja socjalna
Zdrowie
17
Placebo
Placebo wywiera doniosły wpływ przy
postępowania lekarza, daje poprawę
zdrowia i wtedy jest dobroczynne,
lecz w nauce medycznej jest
przebiegłym oszustem,
mistyfikatorem i kreatorem iluzji.
K. B. Thomas,
The Lancet, vol 344, s. 1066, 1994 r.
18
Definicja placebo
Dowolna terapia nie
wykazująca działania
chemicznego, fizykalnego lub
biologicznego (środek
działający symbolicznie) użyta
do wywołania efektu
leczniczego – efektu placebo
19
Maska i atrybucja
Kształt, kolor, obrzęd – stały dla
danego placebo to jego maska
Atrybucja lub treść placebo - to
słownie i niewerbalnie wyrażone
(przypisane mu) jego działanie
lecznicze
20
Rozszerzone pojęcie
placebo
Spontaniczne uzdrowienia w
miejscach cudownych
Oddziaływania sugestywne wywołane
praktykami magicznymi
Efekty nocebo (szkodliwe –
„odwrócone” placebo) zamierzone i
niezamierzone oraz uboczne
szkodliwe efekty placebo
21
Skuteczność placebo
Skuteczne w wielu chorobach,
szczególnie w uśmierzaniu bólu i
dolegliwości podmiotowych
Stwierdzono 176 przypadków
ustąpienia nowotworu
Szeroko stosowane w medycynie
niekonwencjonalnej
22
Warunki działania placebo
Przekonanie – wiara terapeuty
Przekonanie – wiara pacjenta
Przekonanie – wiara w otoczeniu
Podatność na sugestię pacjenta
Zdolności sugestywne terapeuty
23
Placebo i terapie kliniczne
Każde lekarstwo i każdy zabieg
fizjoterapii można łączyć z
oddziaływaniem psychologicznym
czyli z placebo, jest to dobre
podanie terapii
Podanie terapii bez działania
psychologicznego jest leczeniem
niedostatecznym
24
Placebo w medycynie
100 i więcej lat temu prawie wszystkie leki
działały siłą placebo, nie miały chemicznej
ani fizycznej wartości leczniczej, co
okazało się przy nowoczesnych badaniach
Jeszcze 60 – 70 lat temu większość leków
działała głównie przez placebo
Dziś jeszcze podaje się wiele leków ze
słabą skutecznością fizyko-chemiczną a
efekt placebo znacząco dodaje
skuteczności (pomaga reklama)
25
Placebo w badaniach
naukowych
„Podwójna ślepa próba” to badanie
kliniczne odróżniające wpływ
psychologiczny (efekt placebo) od
działania chemicznego
Tą metodą rozpoznano efekt placebo
dawniej stosowanych leków
Każdy nowy lek musi przejść to badanie,
nazwane „złotym standardem
medycyny”
26
Podwójna ślepa próba
Grupa pacjentów jest leczona
badanym lekiem
Druga grupa bierze identycznie
wyglądający środek, w którym nie ma
substancji aktywnej (czyste placebo)
Ani pacjent ani personel medyczny
nie wiedzą czy stosują środek
aktywny czy placebo. Protokółuje się
wyniki.
27
Podwójna ślepa próba 2
Sędziowie niezależni zbierają protokoły,
a po odkodowaniu porównują i
przedstawiają wyniki
Podwójna ślepa próba ocenia wartość
leku
Podwójna ślepa próba wykazuje istnienie
efektu placebo przy każdej terapii i w
każdym schorzeniu, pozwala zbadać
jego wielkość i warunki działania
28
Placebo w fizjoterapii
To bardzo poważny problem.
Wiele metod fizjoterapii ma opinie
skutecznych, naturalnych, od wieków
używanych (np. balneologia, masaż,
wodolecznictwo)
W tych metodach na pewno występuje
silny efekt placebo
W tych metodach nie można zastosować
placebo a zatem podwójnej ślepej próby,
trudno stwierdzić jakie jest ich poza
psychologiczne działanie
29
Medycyna oparta na
dowodach naukowych
(EBM)
Nowoczesna nauka wymaga ścisłych dowodów
skuteczności terapii, dokładnie przedstawionych
w programie EBM
Leki i środki, które nie wykazują oczywistej
skuteczności (np. chirurgia) lub nie legitymują się
pozytywnymi wynikami badań z podwójnej ślepej
próby, są nie chętnie stosowane w klinikach i nie
chce za nie płacić NFZ i inne ubezpieczenia
Przyczyną takiego stanu jest stosowanie w
przeszłości licznych środków, które okazały się
tylko placebo, przestały działać i często były
szkodliwe – to są dramatyczne historie w
medycynie.
30
Placebo i EBM w
fizjoterapii
W metodach fizjoterapii, w których
nie da się oddzielić efektu placebo od
efektu fizycznego lub chemicznego,
można przypuszczać, że udział efektu
placebo w leczeniu jest bardzo ważny
W konsekwencji należy dbać o
psychologiczne warunki tych terapii,
jeśli chce się uzyskać ich skuteczność
31
Przekonania fizjoterapeuty
Środki fizjoterapii posiadają mniejsze lub
większe poza psychologiczne działanie
lecznicze
Dlatego fizjoterapeuci są głęboko przekonani,
że nasze metody leczą i poprawiają zdrowie,
mimo, że nie potrafimy odróżnić wpływu
psychologicznego od fizycznego
To przekonanie zwiększa efekt leczniczy,
należy je zachowywać i przekazywać
pacjentom
32
Środowisko i efekt placebo
Gabinet , przychodnia, szpital a także
ubranie robocze (obrzędowe) personelu,
dają wiarygodność i powagę każdej
terapii tu stosowanej
Podobne znaczenie ma opinia bliskich,
rodziny, sąsiadów, kolegów i znajomych
Porada udzielona na ławce np. w parku
jest znacznie mniej wiarygodna i
skuteczna
33
Ubranie i zachowanie
Ubranie robocze to ubranie obrzędowe,
winno krojem, kolorem wykazywać, że
służy nauce i sztuce leczenia.
Największy błąd to zachowania i
ubrania seksowne, prawie zupełnie
likwidują nastrój i wpływ terapeutyczny
nawet ten fizyko-chemiczny, nie tylko
psychologiczny.
34
Pochodzenie promocji
zdrowia
Z badań patogenezy,
badań stresu
,
higieny i profilaktyki, z przyczyn
ekonomicznych i dla złagodzenia
ograniczeń medycyny powstała nowa
dyscyplina medycyny:
PROMOCJA ZDROWIA
– nauka jak
żyć zdrowo, samodzielnie, szczęśliwie,
minimalizując koszty medyczne i nie
nadużywając medycyny.
35
Patogeneza i profilaktyka
Badania patogenezy (przyczyn) chorób,
wykazały, że przyczyny obecnie
najważniejszych chorób mają źródło w
sposobie życia
Ustalono błędy w stylach życia
Dotyczą one:
Odżywiania (za dużo i zły skład)
Ruchu i wysiłku (za mało)
Używek (papierosy, alkohol)
Przekonań (utrwalone błędne poglądy)
36
Salutogeneza
Powstaje kierunek nauki badający ile stresu
trzeba i można znieść, by tworzyć życie
zdrowe, szczęśliwe i samodzielne
.
Salus – zdrowie, genesis – pochodzenie
Problemy:
Nie tworzyć stresu nie koniecznego
Tworzyć zasoby przeciw stresowe
Nauczyć się radzić sobie ze stresem
37
Ekonomiczne uzasadnienia
promocji zdrowia
Diagnozowanie i leczenie jest bardzo
kosztowne a koszty i możliwości służby
zdrowia ciągle rosną
Tylko bogaci ludzie mogą sobie pozwolić
na pełne korzystanie z medycyny
Nawet najbogatsze państwa nie są w
stanie zapewnić pełnej pomocy
wszystkim swoim obywatelom
38
Promocja zdrowia łagodzi
ograniczenia medycyny
Redukcjonizm – czyli niedocenianie
potrzeb i emocji pacjenta
Technizacja – fascynacja aparaturą i wiara,
że jest wszechmocna
Jatrogenia – szkodliwe, uboczne skutki
terapii
Totalizm instytucjonalny – wymagania
przekraczające wymogi terapii
Odpowiedzialność prawna
39
Cel promocji zdrowia
Samodzielne dbanie o swoje zdrowie
w myśl hasła „TWOJE ZDROWIE W
TWOICH RĘKACH”
Umiejętność brania
odpowiedzialności za siebie i swoje
zdrowie
Szeroka edukacja zdrowotna: w
szkole, w mediach, w osiedlach
(rady, kluby, spotkania itp.)
40
Zasoby zdrowia
Promocja zdrowia zwiększa zasoby
zdrowia, uczy zachowań
prozdrowotnych
jest częścią medycyny szeroko pojętej,
jest powiązana z psychologią kliniczną i
zdrowia oraz edukacją zdrowotną
Medycyna naprawcza usuwa
utracone zdrowie (chorobę)
41
Istota promocji zdrowia
Choroba i rola medycyny naprawczej
42
World Health Organisation
(WHO)
Światowa Organizacja Zdrowia
(ŚOZ)
Stwierdziła skuteczność promocji
zdrowia
Uznała ją za najważniejsze zadanie
dla wszystkich członków
Każdy pracownik służby zdrowia
powinien być czynnym
promotorem zdrowia
43
Miary zdrowia (główne)
Przeciętna długość życia –
i przewidywanie trwania życia dla
określonego wieku
Przyczyny zgonów
Zachorowalność
Chorobowość
44
Długość życia w Polsce
W roku 1900 43 lata mężczyźni
48 lat kobiety
W roku 2005 70 lat mężczyźni
75 lat kobiety
45
Przyczyny wydłużenia
życia
Usunięcie chorób zakaźnych
Bakteriologia
Stacje sanitarno-epidemiologiczne
Higiena życia codziennego
Podniesienie stopy życiowej
Zlikwidowanie przednówków i niedożywienia
Higiena osiedli i mieszkań – wodociągi,
kanalizacja, wywóz i utylizacja śmieci
Zmniejszenie umieralności niemowląt
Właściwe żywienie i higiena
46
Najczęstsze przyczyny
zgonów
W roku 1900
w roku 2000
Grypa, zapalenie płuc Choroby serca
Gruźlica
Rak
Zakażenia pokarmowe
Urazy komunikacyjne
Choroby serca
Udary mózgu
Udary mózgu
Choroby płuc
Choroby nerek
Grypa, zapalenie płuc
Wypadki
Samobójstwa
Rak
Cukrzyca
Choroby dziecięce
choroby wątroby
Błonica
Zabójstwa
47
Zachorowalność
Ogólna – liczba wszystkich nowych
zachorowań na rok (miesiąc lub inny
okres) w określonej populacji
Szczegółowa – liczba nowych zachorowań
Na określoną chorobę (np. nowotwory)
W ograniczonym rejonie (np. powiecie, kraju)
W ograniczonej populacji (np. grupy wiekowe,
płeć)
48
Chorobowość
Ogólna - aktualna liczba wszystkich
chorych w danej populacji
Szczegółowa –
dla poszczególnych chorób
dla rejonów np. województw, krajów
dla środowisk np. miast, grup
wiekowych
49
Choroby psychiczne w
Polsce
Chorobowość:
ok. 649 tys. w r. 1995 (1,6%)
ok. 1275 tys. w r. 2004
(3,3%)
Zachorowalność:
ok. 176 tys. w r. 1995 (0,4%)
ok. 335 tys. w r. 2004 (0,8%)
Ok. 70% poniżej 50 r. życia
Bez alkoholizmu i narkomanii
50
Choroby psychiczne w Polsce.
Komentarz
Zachorowalność i chorobowość wzrosła w
ciągu 10 lat o ok. 100% (podwoiła się)
Znaczna część wzrostu spowodowana jest
większą świadomością chorujących i
lepszym rozpoznawaniem chorób
Najczęstsze są zaburzenia lękowo-
nerwicowe (ok. 28%) i afektywne (ok.
22%), ich liczba rośnie nadal.
Liczby zaburzeń organicznych (ok. 15%), i
schizofrenii ok. 10% b. nieznacznie rosną
51
Zachorowalność na nowotwory w
Polsce
Nowotwory ok. 105 tys. w r. 1995
ok. 114 tys. w r. 2002
(Wzrost o 8%)
W tym 58 tys. mężczyźni 56 tys.
kobiety
Ok. 70% powyżej 50 r. życia
Najczęstsze nowotwory:
Mężczyźni: płuca, żołądek, prostata
Kobiety: sutek, jajnik i macica, żołądek
52
Cechy osobowości
związane z podatności na
zachorowania 1
Osobowość A – niecierpliwi, ambitni,
ciągle spieszący się, zapracowani,
lubiący dominować, nieufni – skłonni
do chorób serca, nadciśnienia
tętniczego, udarów, miażdżycy
Osobowość B – spokojni, cierpliwi,
refleksyjni, łatwi w kontakcie,
niespieszni – mało chorują
53
Psychiczne cechy
podatności na
zachorowanie 2
Osobowość C – tłumiący emocje,
zwłaszcza żalu i pretensji, uczucie
krzywdy, kontakty płytkie, ukryte
zawiści – skłonność do nowotworów
złośliwych (carcinoma)
Osobowość D – słaba odporność na
stres, słaba wiara w siebie, uległość i
bunty, labilność – skłonność do depresji
54
Poczucie sensu życia
To najważniejszy składnik
odporności na stres
Można go mierzyć za pomocą testu
sensu życiowego
Proponuję by każdy wykonał ten
test dla doświadczenia i własnej
wiedzy.
Pokazać test
55
Cel wykładu
Orientowaniu się w swoim rozwoju i
rozwoju przyszłych pacjentów fizjoterapii
Przygotowanie się do rozwiązywania
sytuacji
trudnych - stresu
POZNAJ SIEBIE
to podstawa kultury osobistej,
umożliwia kontrolowania siebie i innych
56
KONIEC