Nierówności społeczne a
Nierówności społeczne a
stan zdrowia
stan zdrowia
Nierówności społeczne a
Nierówności społeczne a
stan zdrowia
stan zdrowia
•
Zróżnicowanie
Zróżnicowanie
- różnimy się (biali,
- różnimy się (biali,
czarni, kobiety, mężczyźni)
czarni, kobiety, mężczyźni)
•
Nierówność
Nierówność
- brak równego dostępu
- brak równego dostępu
do pożądanych dóbr ( np.. Dostęp do
do pożądanych dóbr ( np.. Dostęp do
zdrowia- nie leczenie starszych,
zdrowia- nie leczenie starszych,
rehabilitacja młodych, praca dla
rehabilitacja młodych, praca dla
białych)
białych)
Nierówności społeczne które
Nierówności społeczne które
wpływać mogą na stan zdrowia:
wpływać mogą na stan zdrowia:
•
Wiek
Wiek
•
Pleć
Pleć
•
Wykształcenie
Wykształcenie
•
Pozycje społeczno – ekonomiczną
Pozycje społeczno – ekonomiczną
•
Miejsce zamieszkania
Miejsce zamieszkania
•
Stan cywilny
Stan cywilny
•
Zawód
Zawód
•
Środowisko rodzinne
Środowisko rodzinne
•
Środowisko pracy
Środowisko pracy
Wiek
Wiek
•
Stratyfikacja ze względu na wiek - wiek
Stratyfikacja ze względu na wiek - wiek
jest podstawą przypisywania określonych
jest podstawą przypisywania określonych
zadań społecznych i przyznawania różnych
zadań społecznych i przyznawania różnych
poziomów prestiżu i zróżnicowanego
poziomów prestiżu i zróżnicowanego
dostępu do zasobów społecznych.
dostępu do zasobów społecznych.
•
przekonaniu że jedna kategoria wiekowa
przekonaniu że jedna kategoria wiekowa
jest gorsza od innych.
jest gorsza od innych.
•
Najczęściej osobami dyskryminowanymi są
Najczęściej osobami dyskryminowanymi są
ludzie starsi.
ludzie starsi.
Pleć
Pleć
•
Różnice w sferze zdrowia między kobietami a
Różnice w sferze zdrowia między kobietami a
mężczyznami obok uwarunkowań bilogicznych są
mężczyznami obok uwarunkowań bilogicznych są
wynikiem ryzyka związanego z pełnionymi rolami i
wynikiem ryzyka związanego z pełnionymi rolami i
towarzyszącymi im stresami oraz odmiennościami
towarzyszącymi im stresami oraz odmiennościami
w postawach i zachowaniach wobec zdrowia,
w postawach i zachowaniach wobec zdrowia,
wyrażają się m.in. różną percepcją objawów
wyrażają się m.in. różną percepcją objawów
chorobowych, sposobem ich opisywania i
chorobowych, sposobem ich opisywania i
reagowania na nie, zróżnicowaną częstością
reagowania na nie, zróżnicowaną częstością
korzystania z usług medycznych.
korzystania z usług medycznych.
•
Do czynników warunkujących nierówności w
Do czynników warunkujących nierówności w
stanie zdrowia między kobietami a mężczyznami
stanie zdrowia między kobietami a mężczyznami
zalicza się:
zalicza się:
•
Czynniki biologiczne
Czynniki biologiczne
•
Ryzyko nabycia określonych chorób w wyniku
Ryzyko nabycia określonych chorób w wyniku
pełnionych ról społecznych, stylu życia
pełnionych ról społecznych, stylu życia
•
Psychospołeczne aspekty percepcji objawów
Psychospołeczne aspekty percepcji objawów
chorobowych i szukania pomocy medycznej
chorobowych i szukania pomocy medycznej
•
Sposób prezentowania objawów chorobowych,
Sposób prezentowania objawów chorobowych,
zachowania w chorobie
zachowania w chorobie
•
Korzystanie z opieki zdrowotnej
Korzystanie z opieki zdrowotnej
Wykształcenie
Wykształcenie
•
Jest dobrem powszechnie pożądanym. Jego rozdział
Jest dobrem powszechnie pożądanym. Jego rozdział
w społeczeństwie wyznacza nierówności społeczne.
w społeczeństwie wyznacza nierówności społeczne.
•
Wykształcenie jest zmienną w dużej mierze
Wykształcenie jest zmienną w dużej mierze
przesądzającą o pozycji w strukturze społecznej
przesądzającą o pozycji w strukturze społecznej
oraz najważniejszym pojedynczym czynnikiem
oraz najważniejszym pojedynczym czynnikiem
kształtującym postawy i zachowania wobec zdrowia
kształtującym postawy i zachowania wobec zdrowia
i choroby.
i choroby.
•
Wykształcenie umożliwia dokonanie
Wykształcenie umożliwia dokonanie
prozdrowotnych wyborów i umiejętności
prozdrowotnych wyborów i umiejętności
rozwiązywania problemów życiowych.
rozwiązywania problemów życiowych.
•
Badania wykazują że jednostki z wyższym
Badania wykazują że jednostki z wyższym
wykształceniem wykazują się bardziej
wykształceniem wykazują się bardziej
prozdrowotnym stylem życia m.in.
prozdrowotnym stylem życia m.in.
Cd. Wykształcenie
Cd. Wykształcenie
•
Odżywiają się w bardziej
Odżywiają się w bardziej
racjonalny sposób
racjonalny sposób
•
Zdają sobie sprawę ze znaczenia
Zdają sobie sprawę ze znaczenia
czynnej rekreacji i sportu
czynnej rekreacji i sportu
•
Przejawiają większa aktywność w
Przejawiają większa aktywność w
poszukiwaniu opieki medycznej
poszukiwaniu opieki medycznej
Pozycja społeczno- ekonomiczna
Pozycja społeczno- ekonomiczna
•
Pozycja społeczno-ekonomiczna jest jednym z
Pozycja społeczno-ekonomiczna jest jednym z
najważniejszych determinantów stanu zdrowia i
najważniejszych determinantów stanu zdrowia i
długości życia.
długości życia.
•
zależność ta istnieje dla większości chorób i
zależność ta istnieje dla większości chorób i
utrzymuje się przez całe życie, choć z różnymi
utrzymuje się przez całe życie, choć z różnymi
natężeniami. Przynależność do klasy społecznej
natężeniami. Przynależność do klasy społecznej
wyznaczają zazwyczaj trzy elementy dzielące się
wyznaczają zazwyczaj trzy elementy dzielące się
według następującego schematu:
według następującego schematu:
Pozycja społeczno-ekonomiczna
Pozycja społeczno-ekonomiczna
Wykształcenie
Wykształcenie
Dochód
Dochód
Zawód
Zawód
Postrzeganie
Postrzeganie
zdrowia
zdrowia
Świadomość
Świadomość
zagrożeń
zagrożeń
zdrowotnych
zdrowotnych
Poziom edukacji
Poziom edukacji
zdrowotnej
zdrowotnej
Warunki
Warunki
mieszkaniowe
mieszkaniowe
Warunki życiowe
Warunki życiowe
Prestiż
Prestiż
Możliwość
Możliwość
kontrolowania
kontrolowania
sytuacji
sytuacji
Udział w decyzjach
Udział w decyzjach
STATUS SPOŁECZNO - EKONOMICZNY
Przynależność do klasy społecznej określają 3
czynniki:
WYKSZTAŁCENIE ZAWÓD
DOCHÓD
* postrzeganie zdrowia * narażenie na stres zawodowy *
warunki życiowe
* świadomość zagrożeń * wpływ szkodliwych warunków
* poziom edukacji zdrowotnej pracy
Miejsce zamieszkania
Miejsce zamieszkania
•
Omawiając zagadnienie różnic w zdrowiu
Omawiając zagadnienie różnic w zdrowiu
jednostek w zależności od miejsca zamieszkania
jednostek w zależności od miejsca zamieszkania
bierze się pod uwagę wpływ na zdrowie takich
bierze się pod uwagę wpływ na zdrowie takich
zmiennych jak struktura społeczno- zdrowotna,
zmiennych jak struktura społeczno- zdrowotna,
poziom wykształcenia, charakter pracy, warunki
poziom wykształcenia, charakter pracy, warunki
mieszkaniowe i dostęp do instytucji służby
mieszkaniowe i dostęp do instytucji służby
zdrowia. Na wsi obserwuje się szereg
zdrowia. Na wsi obserwuje się szereg
niekorzystnych dla zdrowia zjawisk społecznych.
niekorzystnych dla zdrowia zjawisk społecznych.
Podkreśla się też znaczenie wpływu środowiska na
Podkreśla się też znaczenie wpływu środowiska na
stan zdrowia ( szczególnie nie korzystne warunki
stan zdrowia ( szczególnie nie korzystne warunki
środowiskowe dla mieszkańców dużych
środowiskowe dla mieszkańców dużych
aglomeracji)
aglomeracji)
MIEJESCE ZAMIESZKANIA
* Na wsi obserwujemy większą umieralność
*Świadomość zdrowotna mieszkańców wsi jest bardzo
niska, kobiety
nie wykonują podstawowych badań ( mammografia i
cytologia)
*Osoby mieszkające na wsi są znacznie rzadziej
hospitalizowani niż
mieszkańcy miast
Chorzy leczeni w szpitalach ogólnych w latach 1980-
1995 (współczynniki na 10 tys. ludności)
Umieralność według miejsca zamieszkania w latach 1970-1995 (na 100
tys. ludności)
Kolosalna różnica w stanie zdrowia istnieje
pomiędzy krajami rozwiniętymi a krajami
Trzeciego Świata. W Afryce żyje 25 mln ludzi
chorych na AIDS.
Stan cywilny
Stan cywilny
•
Prowadzone badania dowodzą że osoby pozostające
Prowadzone badania dowodzą że osoby pozostające
w związkach małżeńskich charakteryzuje dużo
w związkach małżeńskich charakteryzuje dużo
mniejsze prawdopodobieństwo śmierci niż osoby
mniejsze prawdopodobieństwo śmierci niż osoby
niezamężne o czym świadczy fakt że utrata
niezamężne o czym świadczy fakt że utrata
współmałżonka znacznie silniej negatywnie
współmałżonka znacznie silniej negatywnie
oddziałuje na stan zdrowia mężczyzn niż kobiet.
oddziałuje na stan zdrowia mężczyzn niż kobiet.
Wymienia się następujące przyczyny tego zjawiska:
Wymienia się następujące przyczyny tego zjawiska:
•
Jednostki pozostające w związku małżeńskim są
Jednostki pozostające w związku małżeńskim są
znacznie mniej narażone na izolacje społeczną
znacznie mniej narażone na izolacje społeczną
•
Rodzinie przypisuje się funkcje podstawowego
Rodzinie przypisuje się funkcje podstawowego
źródła podtrzymania emocjonalnego
źródła podtrzymania emocjonalnego
•
Rodzina sprzyja prowadzeniu prozdrowotnego stylu
Rodzina sprzyja prowadzeniu prozdrowotnego stylu
życia lub go wymusza
życia lub go wymusza
STAN CYWILNY
Wiele obserwacji wskazuje na szczególnie
pozytywną rolę jaką dla jakości życia w
podeszłym wieku ma pozostawanie w związku
małżeńskim i rodzina.
Posiadanie osób bliskich obniża ryzyko zgonu w
starszym wieku.
Osoby pozostające w
związku małżeńskim
mogą liczyć na
wsparcie w wymiarze
emocjonalnym i
instrumentalnym
Środowisko rodzinne
Środowisko rodzinne
•
Środowisko rodzinne ma istotny wpływ na
Środowisko rodzinne ma istotny wpływ na
zdrowie gdyż rodzina przez fakt swojego
zdrowie gdyż rodzina przez fakt swojego
istnienia narzuca pewne normy
istnienia narzuca pewne normy
utrzymywane do prawidłowego jej
utrzymywane do prawidłowego jej
funkcjonowania co w rezultacie daje
funkcjonowania co w rezultacie daje
odpowiednie warunki do utrzymania
odpowiednie warunki do utrzymania
prawidłowego stanu zdrowia.
prawidłowego stanu zdrowia.
Zawód i środowisko pracy
Zawód i środowisko pracy
•
Zawód i pozycja zawodowa
Zawód i pozycja zawodowa
mówią w wydatkowaniu energii
mówią w wydatkowaniu energii
fizycznej i rodzajach ryzyka związanego z wykonywaniem
fizycznej i rodzajach ryzyka związanego z wykonywaniem
określonej pracy (szkodliwość , stres itp..) Czynniki takie jak
określonej pracy (szkodliwość , stres itp..) Czynniki takie jak
prestiż, możliwość kontrolowania sytuacji i udział w
prestiż, możliwość kontrolowania sytuacji i udział w
decyzjach działają na psychiczny i fizyczny stan zdrowia.
decyzjach działają na psychiczny i fizyczny stan zdrowia.
Wykonywany zawód łączy się też z dochodami a to z kolei z
Wykonywany zawód łączy się też z dochodami a to z kolei z
pozycją społeczno-ekonomiczną co pociąga za sobą szereg
pozycją społeczno-ekonomiczną co pociąga za sobą szereg
przyczyn odpowiadających za zdrowie jednostki.
przyczyn odpowiadających za zdrowie jednostki.
•
Środowisko pracy czyli warunki w których praca
Środowisko pracy czyli warunki w których praca
się odbywa również mają wpływ na zdrowie łączy
się odbywa również mają wpływ na zdrowie łączy
się to też z wykształceniem gdyż im wyższe
się to też z wykształceniem gdyż im wyższe
wykształcenie tym leprze warunki pracy i jej
wykształcenie tym leprze warunki pracy i jej
środowisko
środowisko
RODZAJ WYKONYWANEJ PRACY A STAN
ZDROWIA
Polscy robotnicy dostali maski z nowoczesnymi filtrami Hepa, ale nawet
one nie chroniły skutecznie przed wyziewami trującymi w „strefie zero”
Skąd się biorą nierówności w
Skąd się biorą nierówności w
sferze zdrowia?
sferze zdrowia?
Badania w Wielkiej
Badania w Wielkiej
Brytanii
Brytanii
Badania nad wyjaśnieniem
Badania nad wyjaśnieniem
przyczyn nierówności
przyczyn nierówności
zdrowotnych
zdrowotnych
•
Tradycyjnie epidemiolodzy wyjaśniali różnice
Tradycyjnie epidemiolodzy wyjaśniali różnice
między stanem zdrowia klas niższych i
między stanem zdrowia klas niższych i
wyższych różnicami w standardzie życia oraz
wyższych różnicami w standardzie życia oraz
zróżnicowanym dostępem do opieki
zróżnicowanym dostępem do opieki
medycznej
medycznej
•
Ważną rolę w upowszechnianiu wiedzy na
Ważną rolę w upowszechnianiu wiedzy na
temat skali klasowych nierówności w zdrowiu
temat skali klasowych nierówności w zdrowiu
odegrały dwa badania nad zdrowiem w
odegrały dwa badania nad zdrowiem w
Wielkiej Brytanii: The Black Report z 1980 roku
Wielkiej Brytanii: The Black Report z 1980 roku
i The Health Divide z 1987 roku.
i The Health Divide z 1987 roku.
Wyniki badań w Wielkiej Brytanii
Wyniki badań w Wielkiej Brytanii
•
Zdrowie społeczeństwa jako całości
Zdrowie społeczeństwa jako całości
poprawia się, ale między
poprawia się, ale między
poszczególnymi klasami występują
poszczególnymi klasami występują
znaczne niewspółmierności.
znaczne niewspółmierności.
Zaznaczają się one we wszystkich
Zaznaczają się one we wszystkich
wskaźnikach użytych do pomiaru: od
wskaźnikach użytych do pomiaru: od
wagi urodzeniowej, przez ciśnienie
wagi urodzeniowej, przez ciśnienie
krwi, do ryzyka choroby chronicznej.
krwi, do ryzyka choroby chronicznej.
Wyniki badań w Wielkiej Brytanii
Wyniki badań w Wielkiej Brytanii
•
Jednostki zajmujące wyższą pozycję
Jednostki zajmujące wyższą pozycję
socjoekonomiczną są na ogół zdrowsze,
socjoekonomiczną są na ogół zdrowsze,
wyższe, silniejsze i żyją dłużej niż jednostki
wyższe, silniejsze i żyją dłużej niż jednostki
z dołu drabiny społecznej.
z dołu drabiny społecznej.
•
Największe różnice dotyczą umieralności
Największe różnice dotyczą umieralności
niemowląt-
niemowląt-
dzieci przed ukończeniem 1
dzieci przed ukończeniem 1
roku życia i umieralności dzieci starszych-
roku życia i umieralności dzieci starszych-
w przypadku ludzi uboższych ryzyko
w przypadku ludzi uboższych ryzyko
śmierci jest wyższe w każdym wieku
śmierci jest wyższe w każdym wieku
.
.
Zestawienia najważniejszych
Zestawienia najważniejszych
klasowych nierówności
klasowych nierówności
zdrowotnych /Browne i Bottrill/
zdrowotnych /Browne i Bottrill/
•
Niewykwalifikowani pracownicy najniższego
Niewykwalifikowani pracownicy najniższego
szczebla zawodowego (V klasa społeczna) są
szczebla zawodowego (V klasa społeczna) są
dwukrotnie bardziej narażeni na śmierć przed
dwukrotnie bardziej narażeni na śmierć przed
osiągnięciem wieku emerytalnego niż
osiągnięciem wieku emerytalnego niż
najwyższe klasy zawodowe (I klasa społeczna)
najwyższe klasy zawodowe (I klasa społeczna)
•
W rodzinach pracowników
W rodzinach pracowników
niewykwalifikowanych prawdopodobieństwo
niewykwalifikowanych prawdopodobieństwo
poronienia lub śmierci noworodka w
poronienia lub śmierci noworodka w
pierwszym tygodniu życia jest dwukrotnie
pierwszym tygodniu życia jest dwukrotnie
wyższe niż w rodzinach ludzi wykształconych
wyższe niż w rodzinach ludzi wykształconych
Zestawienia najważniejszych
Zestawienia najważniejszych
klasowych nierówności
klasowych nierówności
zdrowotnych /Browne i Bottrill/
zdrowotnych /Browne i Bottrill/
•
Jednostka urodzona w I klasie
Jednostka urodzona w I klasie
społecznej
społecznej
żyje przeciętnie siedem
żyje przeciętnie siedem
lat dłużej niż niż osoba z V klasy
lat dłużej niż niż osoba z V klasy
społecznej
społecznej
•
Około 90% głównych przyczyn
Około 90% głównych przyczyn
śmierci częściej niż w innych klasach
śmierci częściej niż w innych klasach
występuje w klasach IV i V
występuje w klasach IV i V
Zestawienia najważniejszych
Zestawienia najważniejszych
klasowych nierówności
klasowych nierówności
zdrowotnych /Browne i Bottrill/
zdrowotnych /Browne i Bottrill/
•
Związane z przynależnością klasową
Związane z przynależnością klasową
nierówności zdrowotne są jeszcze bardziej
nierówności zdrowotne są jeszcze bardziej
wyraźne wśród ludzi długo pozostających
wyraźne wśród ludzi długo pozostających
bez pracy. Ludzie, którzy mają pracę żyją
bez pracy. Ludzie, którzy mają pracę żyją
dłużej niż bezrobotni.
dłużej niż bezrobotni.
Związek między zdrowiem a klasą
Związek między zdrowiem a klasą
społeczną jest faktem
społeczną jest faktem
•
Badania prowadzone w innych krajach
Badania prowadzone w innych krajach
uprzemysłowionych potwierdziły wyraźną
uprzemysłowionych potwierdziły wyraźną
zależność między klasą a zdrowiem
zależność między klasą a zdrowiem
•
Relatywna nierówność pod względem zdrowia
Relatywna nierówność pod względem zdrowia
między najbogatszymi członkami
między najbogatszymi członkami
społeczeństwa a najuboższymi, zdaniem
społeczeństwa a najuboższymi, zdaniem
niektórych badaczy, wciąż rośnie.
niektórych badaczy, wciąż rośnie.
•
Żadne z badań nie ukazało jednak faktycznych
Żadne z badań nie ukazało jednak faktycznych
mechanizmów leżących u podstaw tej korelacji
mechanizmów leżących u podstaw tej korelacji
Kilka konkurencyjnych hipotez
Kilka konkurencyjnych hipotez
dotyczących przyczyn nierówności
dotyczących przyczyn nierówności
Hipoteza artefaktyczności
Hipoteza artefaktyczności
Skupia się na problematycznej naturze
Skupia się na problematycznej naturze
konstruowania statystyk.Pomiary
konstruowania statystyk.Pomiary
zmiennych: zdrowia i klasy społecznej
zmiennych: zdrowia i klasy społecznej
podatne są na różnego rodzaju
podatne są na różnego rodzaju
wypaczenia-
wypaczenia-
niedoskonałość metody
niedoskonałość metody
badania-
badania-
nie zawsze można na nich
nie zawsze można na nich
polegać
polegać
Kilka konkurencyjnych hipotez
Kilka konkurencyjnych hipotez
dotyczących przyczyn nierówności
dotyczących przyczyn nierówności
Hipoteza doboru zdrowotnego
Hipoteza doboru zdrowotnego
/selekcji społecznej/
/selekcji społecznej/
To raczej zdrowie jednostki decyduje o jej pozycji
To raczej zdrowie jednostki decyduje o jej pozycji
społecznej a nie odwrotnie. Osobom
społecznej a nie odwrotnie. Osobom
cieszącym się dobrym zdrowiem lepiej się
cieszącym się dobrym zdrowiem lepiej się
powodzi i łatwiejszą się w górę drabiny
powodzi i łatwiejszą się w górę drabiny
społecznej, osoby o słabym zdrowiu utrzymują
społecznej, osoby o słabym zdrowiu utrzymują
się na niższych szczeblach.
się na niższych szczeblach.
Zły stan zdrowia prowadzi do odsunięcia
Zły stan zdrowia prowadzi do odsunięcia
jednostki od pracy, awansu i stanowisk.
jednostki od pracy, awansu i stanowisk.
Kilka konkurencyjnych hipotez
Kilka konkurencyjnych hipotez
dotyczących przyczyn nierówności
dotyczących przyczyn nierówności
Wyjaśnienia kulturowe i behawioralne
Wyjaśnienia kulturowe i behawioralne
Podkreśla się znaczenie, jakie ma dla zdrowia
Podkreśla się znaczenie, jakie ma dla zdrowia
styl życia jednostki
styl życia jednostki
. Zwraca uwagę na
. Zwraca uwagę na
antyzdrowotne zachowania, które częściej
antyzdrowotne zachowania, które częściej
występują w niższych klasach społecznych.
występują w niższych klasach społecznych.
Według tego stanowiska główną
Według tego stanowiska główną
odpowiedzialność za stan zdrowia ponosi
odpowiedzialność za stan zdrowia ponosi
jednostka, która dokonuje wyboru. Niektórzy
jednostka, która dokonuje wyboru. Niektórzy
badacze część odpowiedzialności składają na
badacze część odpowiedzialności składają na
wzory zachowań zakorzenione w kontekście
wzory zachowań zakorzenione w kontekście
klasowym.
klasowym.
Kilka konkurencyjnych hipotez
Kilka konkurencyjnych hipotez
dotyczących przyczyn nierówności
dotyczących przyczyn nierówności
Wyjaśnienia materialistyczne-
Wyjaśnienia materialistyczne-
środowiskowe
środowiskowe
Upatrują przyczyn nierówności zdrowotnych
Upatrują przyczyn nierówności zdrowotnych
w obrębie większych struktur: ubóstwo,
w obrębie większych struktur: ubóstwo,
status materialny i rozkład dochodów,
status materialny i rozkład dochodów,
bezrobocie, problemy mieszkaniowe,
bezrobocie, problemy mieszkaniowe,
zatrucie środowiska, złe warunki pracy.
zatrucie środowiska, złe warunki pracy.
Klasowe wzory nierówności są skutkiem
Klasowe wzory nierówności są skutkiem
deprywacji materialnej.
deprywacji materialnej.
Jak interpretują przyczyny
Jak interpretują przyczyny
nierówności zdrowotnych raporty z
nierówności zdrowotnych raporty z
badań?
badań?
•
Black Report skupia się głównie na
Black Report skupia się głównie na
materialistycznych wyjaśnieniach
materialistycznych wyjaśnieniach
nierówności zdrowotnych
nierówności zdrowotnych
•
Raport z 1998 roku podkreśla znaczenie
Raport z 1998 roku podkreśla znaczenie
wielu różnych czynników: społecznych,
wielu różnych czynników: społecznych,
ekonomicznych, środowiskowych,
ekonomicznych, środowiskowych,
kulturowych, które wspólnie decydują o
kulturowych, które wspólnie decydują o
złym stanie zdrowia.
złym stanie zdrowia.
Kulturowe i materialne czynniki złego
Kulturowe i materialne czynniki złego
stanu zdrowia
stanu zdrowia
niski poziom wiedzy
niski poziom wiedzy
brak ruchu
brak ruchu
stres
stres
niskie dochody i ubóstwo
niskie dochody i ubóstwo
brak właściwej opieki socjalnej i medycznej
brak właściwej opieki socjalnej i medycznej
brak pieniędzy na wypoczynek
brak pieniędzy na wypoczynek
nadmierne palenie i picie, nadużywanie leków
nadmierne palenie i picie, nadużywanie leków
mieszkanie na terenach o dużym zagrożeniu
mieszkanie na terenach o dużym zagrożeniu
przestępczością
przestępczością
nieprzestrzeganie higieny i bhp
nieprzestrzeganie higieny i bhp
Kulturowe i materialne czynniki złego
Kulturowe i materialne czynniki złego
stanu zdrowia
stanu zdrowia
złe warunki mieszkaniowe
złe warunki mieszkaniowe
nabywanie złej żywności i złe odżywianie się
nabywanie złej żywności i złe odżywianie się
niewłaściwa opieka i socjalizacja dzieci
niewłaściwa opieka i socjalizacja dzieci
bezrobocie
bezrobocie
mieszkanie na terenach przemysłowych-
mieszkanie na terenach przemysłowych-
zatrucie środowiska
zatrucie środowiska
izolacja społeczna i wykluczenie
izolacja społeczna i wykluczenie
praca w wydłużonym wymiarze godzin, stres
praca w wydłużonym wymiarze godzin, stres
zawodowy
zawodowy
Ubóstwo
Ubóstwo
Aspekt socjologiczny
Aspekt socjologiczny
Definicja
Definicja
Ubóstwo to brak dostatecznych środków do
Ubóstwo to brak dostatecznych środków do
życia,
życia,
bieda, niedostatek.
bieda, niedostatek.
Ubóstwo to stan poniżej pewnego
Ubóstwo to stan poniżej pewnego
zmiennego w czasie progu dochodowego
zmiennego w czasie progu dochodowego
lub progu realizacji potrzeb w odniesieniu
lub progu realizacji potrzeb w odniesieniu
do jednostki lub grupy rodzinnej.
do jednostki lub grupy rodzinnej.
/A. Zielińska, W. Toczyski/
/A. Zielińska, W. Toczyski/
Ubóstwo absolutne i względne
Ubóstwo absolutne i względne
•
Ubóstwo absolutne to
Ubóstwo absolutne to
stan warunków
stan warunków
bytowych, który
bytowych, który
uniemożliwia lub w
uniemożliwia lub w
istotnym stopniu
istotnym stopniu
utrudnia realizację
utrudnia realizację
podstawowych funkcji
podstawowych funkcji
życiowych.
życiowych.
•
Kryterium tego ubóstwa
Kryterium tego ubóstwa
jest taki poziom
jest taki poziom
egzystencji, który
egzystencji, który
stawia pod znakiem
stawia pod znakiem
zapytania istnienie
zapytania istnienie
samego człowieka lub
samego człowieka lub
jego rodziny.
jego rodziny.
•
Ubóstwo względne
Ubóstwo względne
dotyczy jednostki lub
dotyczy jednostki lub
rodziny, których zasoby
rodziny, których zasoby
w danym czasie w istotny
w danym czasie w istotny
sposób spadają poniżej
sposób spadają poniżej
zasobów będących do
zasobów będących do
dyspozycji przeciętnej
dyspozycji przeciętnej
jednostki lub rodziny w
jednostki lub rodziny w
społeczeństwie, do
społeczeństwie, do
którego należą.
którego należą.
•
Ubóstwo względne
Ubóstwo względne
odnoszone jest więc do
odnoszone jest więc do
poziomu życia
poziomu życia
społeczeństwa.
społeczeństwa.
Granice ubóstwa
Granice ubóstwa
Minimum socjalne i minimum egzystencji
Minimum socjalne i minimum egzystencji
wyznaczają koszyki dóbr i usług.
wyznaczają koszyki dóbr i usług.
UBÓSTWO
MINIMUM
EGZYSTENCJI
MINIMU
M
SOCJALN
E
Proces ubożenia
Proces ubożenia
Modyfikacja ważności potrzeb
Modyfikacja ważności potrzeb
Eliminowanie potrzeb pozabiologicznych lub
Eliminowanie potrzeb pozabiologicznych lub
skrajne ich ograniczenie.
skrajne ich ograniczenie.
Intensyfikacja wysiłku
Intensyfikacja wysiłku
Oznacza rezygnację z odpoczynku,
Oznacza rezygnację z odpoczynku,
wydłużanie czasu pracy, narażanie życia i
wydłużanie czasu pracy, narażanie życia i
zdrowia dla zaspokojenia własnych potrzeb
zdrowia dla zaspokojenia własnych potrzeb
biologicznych i potrzeb rodziny.
biologicznych i potrzeb rodziny.
Schemat dziedziczenia
Schemat dziedziczenia
ubóstwa
ubóstwa
/F. Villa/
/F. Villa/
►
►
Rozpoczęcie w bardzo młodym wieku, przy niskim poziomie
Rozpoczęcie w bardzo młodym wieku, przy niskim poziomie
wykształcenia i bez okresu nauki, zawodu;
wykształcenia i bez okresu nauki, zawodu;
►
►
Wejście na stałe w sferę pracy niewykwalifikowanej i w
Wejście na stałe w sferę pracy niewykwalifikowanej i w
konsekwencji niemożność podnoszenia poziomu materialnego;
konsekwencji niemożność podnoszenia poziomu materialnego;
►
►
Niski dochód, bardzo skromny standard życia, mieszkanie w
Niski dochód, bardzo skromny standard życia, mieszkanie w
warunkach o niskim poziomie higieny i częste zmiany miejsca
warunkach o niskim poziomie higieny i częste zmiany miejsca
zamieszkania ze względów materialnych, dorywcza praca kobiety
zamieszkania ze względów materialnych, dorywcza praca kobiety
poza domem (często w charakterze pomocy domowej), zły stan
poza domem (często w charakterze pomocy domowej), zły stan
zdrowia kobiety (wyczerpanie nerwowe);
zdrowia kobiety (wyczerpanie nerwowe);
►
►
Dzieci: niski poziom wykształcenia, przedwczesne podjęcie pracy,
Dzieci: niski poziom wykształcenia, przedwczesne podjęcie pracy,
trudności materialne
trudności materialne
►
►
Utrata głównego źródła dochodu, bardzo niska emerytura,
Utrata głównego źródła dochodu, bardzo niska emerytura,
korzystanie z państwowej opieki społecznej.
korzystanie z państwowej opieki społecznej.
Cechy podkultury biedy
Cechy podkultury biedy
•
Ubóstwo materialne i duchowe;
Ubóstwo materialne i duchowe;
•
Demoralizacja i cechy patologii społecznej;
Demoralizacja i cechy patologii społecznej;
•
Prymitywizm życiowy i ubóstwo kulturalne;
Prymitywizm życiowy i ubóstwo kulturalne;
•
Edukacja szkolna jako zło konieczne, niski
Edukacja szkolna jako zło konieczne, niski
poziom wykształcenia;
poziom wykształcenia;
•
Bezrobocie;
Bezrobocie;
•
Pasożytnictwo;
Pasożytnictwo;
•
Izolacja psychiczna i społeczna;
Izolacja psychiczna i społeczna;
•
Drastyczne sytuacje konfliktowe w rodzinie i
Drastyczne sytuacje konfliktowe w rodzinie i
poza nią;
poza nią;
•
Brak zainteresowania losem dzieci.
Brak zainteresowania losem dzieci.
Kategorie ubóstwa
Kategorie ubóstwa
1.
1.
Ubóstwo zawinione
Ubóstwo zawinione
Powstałe z winy osób, których dotyczy.
Powstałe z winy osób, których dotyczy.
Osoby te cechują się niechlujstwem,
Osoby te cechują się niechlujstwem,
pijaństwem, agresją wobec otoczenia,
pijaństwem, agresją wobec otoczenia,
prymitywizmem, brakiem dbałości o
prymitywizmem, brakiem dbałości o
dzieci.
dzieci.
2.
2.
Ubóstwo niezawinione
Ubóstwo niezawinione
Powstaje z przyczyn niezależnych od
Powstaje z przyczyn niezależnych od
samych ubogich.
samych ubogich.
Kategorie ubóstwa
Kategorie ubóstwa
1.
1.
Ubóstwo losowe
Ubóstwo losowe
W wyniku klęsk żywiołowych, katastrof,
W wyniku klęsk żywiołowych, katastrof,
wypadków, rozwodów.
wypadków, rozwodów.
2. Ubóstwo subiektywne
2. Ubóstwo subiektywne
W wyniku małej zaradności lub aktywności
W wyniku małej zaradności lub aktywności
np. niskie kwalifikacje, alkoholizm.
np. niskie kwalifikacje, alkoholizm.
3. Ubóstwo strukturalne
3. Ubóstwo strukturalne
W wyniku przyczyn zewnętrznych
W wyniku przyczyn zewnętrznych
np. niskie dochody, wysokie ceny, brak
np. niskie dochody, wysokie ceny, brak
miejsc pracy.
miejsc pracy.
Przyczyny ubóstwa - teorie
Przyczyny ubóstwa - teorie
•
Teoria skażonych charakterów
Teoria skażonych charakterów
Ubóstwo uważane jest za wynik
Ubóstwo uważane jest za wynik
indywidualnych wad, ułomności i
indywidualnych wad, ułomności i
defektów. Każdy może powiększyć
defektów. Każdy może powiększyć
swoje dochody, biedny jest ten, kto
swoje dochody, biedny jest ten, kto
nie włożył odpowiedniego wysiłku.
nie włożył odpowiedniego wysiłku.
Przyczyny ubóstwa- teorie
Przyczyny ubóstwa- teorie
•
Teoria ograniczonych możliwości
Teoria ograniczonych możliwości
Ubożenie społeczeństwa pozostaje
Ubożenie społeczeństwa pozostaje
poza kontrolą jednostki. Bieda wynika
poza kontrolą jednostki. Bieda wynika
z nierówności społecznych
z nierówności społecznych
.
.
Przyczyny ubóstwa- teorie
Przyczyny ubóstwa- teorie
•
Teoria wielkiego brata
Teoria wielkiego brata
Ubożenie wynika z działań rządu,
Ubożenie wynika z działań rządu,
który niszczy bodźce do umacniania
który niszczy bodźce do umacniania
niezależności ekonomicznej rodziny.
niezależności ekonomicznej rodziny.
Liczne programy socjalne prowadzą
Liczne programy socjalne prowadzą
do uzależnienia rodziny od państwa i
do uzależnienia rodziny od państwa i
odbierają motywację do poprawy
odbierają motywację do poprawy
własnej sytuacji ekonomicznej.
własnej sytuacji ekonomicznej.
Przyczyny ubóstwa w Polsce
Przyczyny ubóstwa w Polsce
Przyczyny zewnętrzne
Przyczyny zewnętrzne
Znaczna monopolizacja rynku pracy powodująca brak
Znaczna monopolizacja rynku pracy powodująca brak
wyboru miejsca zatrudnienia i rodzaju pracy;
wyboru miejsca zatrudnienia i rodzaju pracy;
Brak podstawowych usług;
Brak podstawowych usług;
Brak interesującej oferty kulturowej, co sprzyja
Brak interesującej oferty kulturowej, co sprzyja
prymitywizmowi i wulgaryzacji życia oraz
prymitywizmowi i wulgaryzacji życia oraz
rozprzestrzenianiu się postaw patologicznych;
rozprzestrzenianiu się postaw patologicznych;
Uczestnictwo w kulturze oparte jest na modelu
Uczestnictwo w kulturze oparte jest na modelu
telewizyjno- towarzysko- alkoholowym;
telewizyjno- towarzysko- alkoholowym;
Trudna sytuacja mieszkaniowa, zły stan techniczno-
Trudna sytuacja mieszkaniowa, zły stan techniczno-
sanitarny mieszkań, mała dostępność
sanitarny mieszkań, mała dostępność
samodzielnych mieszkań dla młodych;
samodzielnych mieszkań dla młodych;
Niesprawna władza lokalna- wycofanie się ludzi z
Niesprawna władza lokalna- wycofanie się ludzi z
działalności społeczno- publicznych;
działalności społeczno- publicznych;
Przyczyny ubóstwa w Polsce
Przyczyny ubóstwa w Polsce
Przyczyny wewnętrzne
Przyczyny wewnętrzne
Niski poziom wykształcenia większości
Niski poziom wykształcenia większości
społeczeństwa- brak konkurencyjności
społeczeństwa- brak konkurencyjności
jednostki na rynku pracy;
jednostki na rynku pracy;
Wysokie wydatki rodzin na żywność i
Wysokie wydatki rodzin na żywność i
używki, co przy niskich dochodach
używki, co przy niskich dochodach
uniemożliwia oszczędności
uniemożliwia oszczędności
Ogólnie
Ogólnie
Można powiedzieć, że wyznacznikiem
Można powiedzieć, że wyznacznikiem
biedy
biedy
w Polsce jest:
w Polsce jest:
Niedożywienie;
Niedożywienie;
Dezorganizacja życia rodziny;
Dezorganizacja życia rodziny;
Złe warunki mieszkaniowe
Złe warunki mieszkaniowe
System penitencjarny, który tworzy
System penitencjarny, który tworzy
zamknięte enklawy ubóstwa i
zamknięte enklawy ubóstwa i
przestępczości.
przestępczości.
Różnice i nierówności w
Różnice i nierówności w
sferze zdrowia
sferze zdrowia
Skąd się biorą nierówności w
Skąd się biorą nierówności w
sferze zdrowia?
sferze zdrowia?
•
Pewne grupy społeczne cieszą się lepszym
Pewne grupy społeczne cieszą się lepszym
zdrowiem niż inne.
zdrowiem niż inne.
•
Nierówności zdrowotne są związane z
Nierówności zdrowotne są związane z
czynnikami socjoekonomicznymi
czynnikami socjoekonomicznymi
•
Są pochodną specyficznej organizacji i
Są pochodną specyficznej organizacji i
struktury społecznej, obowiązujących w nim
struktury społecznej, obowiązujących w nim
norm i wartości (chroniących stan zdrowia
norm i wartości (chroniących stan zdrowia
jednych bardziej niż innych)
jednych bardziej niż innych)
•
Mogą wynikać z parametrów biologicznych i
Mogą wynikać z parametrów biologicznych i
genetycznych
genetycznych
Badania nad wyjaśnieniem
Badania nad wyjaśnieniem
przyczyn nierówności
przyczyn nierówności
zdrowotnych
zdrowotnych
•
Tradycyjnie epidemiolodzy wyjaśniali różnice
Tradycyjnie epidemiolodzy wyjaśniali różnice
między stanem zdrowia klas niższych i
między stanem zdrowia klas niższych i
wyższych różnicami w standardzie życia oraz
wyższych różnicami w standardzie życia oraz
zróżnicowanym dostępem do opieki
zróżnicowanym dostępem do opieki
medycznej
medycznej
•
Ważną rolę w upowszechnianiu wiedzy na
Ważną rolę w upowszechnianiu wiedzy na
temat skali klasowych nierówności w zdrowiu
temat skali klasowych nierówności w zdrowiu
odegrały dwa badania nad zdrowiem w
odegrały dwa badania nad zdrowiem w
Wielkiej Brytanii: The Black Report z 1980 roku
Wielkiej Brytanii: The Black Report z 1980 roku
i The Health Divide z 1987 roku.
i The Health Divide z 1987 roku.
Wyniki badań w Wielkiej Brytanii
Wyniki badań w Wielkiej Brytanii
•
Zdrowie społeczeństwa jako całości
Zdrowie społeczeństwa jako całości
poprawia się, ale między
poprawia się, ale między
poszczególnymi klasami występują
poszczególnymi klasami występują
znaczne niewspółmierności.
znaczne niewspółmierności.
Zaznaczają się one we wszystkich
Zaznaczają się one we wszystkich
wskaźnikach użytych do pomiaru: od
wskaźnikach użytych do pomiaru: od
wagi urodzeniowej, przez ciśnienie
wagi urodzeniowej, przez ciśnienie
krwi, do ryzyka choroby chronicznej.
krwi, do ryzyka choroby chronicznej.
Wyniki badań w Wielkiej Brytanii
Wyniki badań w Wielkiej Brytanii
•
Jednostki zajmujące wyższą pozycję
Jednostki zajmujące wyższą pozycję
socjoekonomiczną są na ogół zdrowsze,
socjoekonomiczną są na ogół zdrowsze,
wyższe, silniejsze i żyją dłużej niż jednostki
wyższe, silniejsze i żyją dłużej niż jednostki
z dołu drabiny społecznej.
z dołu drabiny społecznej.
•
Największe różnice dotyczą umieralności
Największe różnice dotyczą umieralności
niemowląt- dzieci przed ukończeniem 1
niemowląt- dzieci przed ukończeniem 1
roku życia i umieralności dzieci starszych-
roku życia i umieralności dzieci starszych-
w przypadku ludzi uboższych ryzyko
w przypadku ludzi uboższych ryzyko
śmierci jest wyższe w każdym wieku.
śmierci jest wyższe w każdym wieku.
Zestawienia najważniejszych
Zestawienia najważniejszych
klasowych nierówności
klasowych nierówności
zdrowotnych /Browne i Bottrill/
zdrowotnych /Browne i Bottrill/
•
Niewykwalifikowani pracownicy najniższego
Niewykwalifikowani pracownicy najniższego
szczebla zawodowego (V klasa społeczna) są
szczebla zawodowego (V klasa społeczna) są
dwukrotnie bardziej narażeni na śmierć przed
dwukrotnie bardziej narażeni na śmierć przed
osiągnięciem wieku emerytalnego niż
osiągnięciem wieku emerytalnego niż
najwyższe klasy zawodowe (I klasa społeczna)
najwyższe klasy zawodowe (I klasa społeczna)
•
W rodzinach pracowników
W rodzinach pracowników
niewykwalifikowanych prawdopodobieństwo
niewykwalifikowanych prawdopodobieństwo
poronienia lub śmierci noworodka w
poronienia lub śmierci noworodka w
pierwszym tygodniu życia jest dwukrotnie
pierwszym tygodniu życia jest dwukrotnie
wyższe niż w rodzinach ludzi wykształconych
wyższe niż w rodzinach ludzi wykształconych
Zestawienia najważniejszych
Zestawienia najważniejszych
klasowych nierówności
klasowych nierówności
zdrowotnych /Browne i Bottrill/
zdrowotnych /Browne i Bottrill/
•
Jednostka urodzona w I klasie
Jednostka urodzona w I klasie
społecznej żyje przeciętnie siedem
społecznej żyje przeciętnie siedem
lat dłużej niż niż osoba z V klasy
lat dłużej niż niż osoba z V klasy
społecznej
społecznej
•
Około 90% głównych przyczyn
Około 90% głównych przyczyn
śmierci częściej niż w innych klasach
śmierci częściej niż w innych klasach
występuje w klasach IV i V
występuje w klasach IV i V
Zestawienia najważniejszych
Zestawienia najważniejszych
klasowych nierówności
klasowych nierówności
zdrowotnych /Browne i Bottrill/
zdrowotnych /Browne i Bottrill/
•
Osoby należące do klasy robotniczej częściej
Osoby należące do klasy robotniczej częściej
odwiedzają lekarzy i skarżą się na więcej różnych
odwiedzają lekarzy i skarżą się na więcej różnych
chorób niż pracownicy wykwalifikowani,
chorób niż pracownicy wykwalifikowani,
długotrwałe choroby dwa razy częściej dotykają
długotrwałe choroby dwa razy częściej dotykają
pracowników fizycznych niż najwyżej
pracowników fizycznych niż najwyżej
wykwalifikowane grupy zawodowe
wykwalifikowane grupy zawodowe
•
Związane z przynależnością klasową nierówności
Związane z przynależnością klasową nierówności
zdrowotne są jeszcze bardziej wyraźne wśród
zdrowotne są jeszcze bardziej wyraźne wśród
ludzi długo pozostających bez pracy. Ludzie,
ludzi długo pozostających bez pracy. Ludzie,
którzy mają pracę żyją dłużej niż bezrobotni.
którzy mają pracę żyją dłużej niż bezrobotni.
Związek między zdrowiem a klasą
Związek między zdrowiem a klasą
społeczną jest faktem
społeczną jest faktem
•
Badania prowadzone w innych krajach
Badania prowadzone w innych krajach
uprzemysłowionych potwierdziły wyraźną
uprzemysłowionych potwierdziły wyraźną
zależność między klasą a zdrowiem
zależność między klasą a zdrowiem
•
Relatywna nierówność pod względem zdrowia
Relatywna nierówność pod względem zdrowia
między najbogatszymi członkami
między najbogatszymi członkami
społeczeństwa a najuboższymi, zdaniem
społeczeństwa a najuboższymi, zdaniem
niektórych badaczy, wciąż rośnie.
niektórych badaczy, wciąż rośnie.
•
Żadne z badań nie ukazało jednak faktycznych
Żadne z badań nie ukazało jednak faktycznych
mechanizmów leżących u podstaw tej korelacji
mechanizmów leżących u podstaw tej korelacji
Kilka konkurencyjnych hipotez
Kilka konkurencyjnych hipotez
dotyczących przyczyn nierówności
dotyczących przyczyn nierówności
Hipoteza artefaktyczności
Hipoteza artefaktyczności
Skupia się na problematycznej naturze
Skupia się na problematycznej naturze
konstruowania statystyk.Pomiary
konstruowania statystyk.Pomiary
zmiennych: zdrowia i klasy społecznej
zmiennych: zdrowia i klasy społecznej
podatne są na różnego rodzaju
podatne są na różnego rodzaju
wypaczenia-
wypaczenia-
niedoskonałość metody
niedoskonałość metody
badania-
badania-
nie zawsze można na nich
nie zawsze można na nich
polegać
polegać
Kilka konkurencyjnych hipotez
Kilka konkurencyjnych hipotez
dotyczących przyczyn nierówności
dotyczących przyczyn nierówności
Hipoteza doboru zdrowotnego
Hipoteza doboru zdrowotnego
/selekcji społecznej/
/selekcji społecznej/
To raczej zdrowie jednostki decyduje o jej
To raczej zdrowie jednostki decyduje o jej
pozycji społecznej a nie odwrotnie. Osobom
pozycji społecznej a nie odwrotnie. Osobom
cieszącym się dobrym zdrowiem lepiej się
cieszącym się dobrym zdrowiem lepiej się
powodzi i łatwiejszą się w górę drabiny
powodzi i łatwiejszą się w górę drabiny
społecznej, osoby o słabym zdrowiu
społecznej, osoby o słabym zdrowiu
utrzymują się na niższych szczeblach.
utrzymują się na niższych szczeblach.
Zły stan zdrowia prowadzi do odsunięcia
Zły stan zdrowia prowadzi do odsunięcia
jednostki od pracy, awansu i stanowisk.
jednostki od pracy, awansu i stanowisk.
Kilka konkurencyjnych hipotez
Kilka konkurencyjnych hipotez
dotyczących przyczyn nierówności
dotyczących przyczyn nierówności
Wyjaśnienia kulturowe i behawioralne
Wyjaśnienia kulturowe i behawioralne
Podkreśla się znaczenie, jakie ma dla zdrowia
Podkreśla się znaczenie, jakie ma dla zdrowia
styl życia jednostki
styl życia jednostki
. Zwraca uwagę na
. Zwraca uwagę na
antyzdrowotne zachowania, które częściej
antyzdrowotne zachowania, które częściej
występują w niższych klasach społecznych.
występują w niższych klasach społecznych.
Według tego stanowiska główną
Według tego stanowiska główną
odpowiedzialność za stan zdrowia ponosi
odpowiedzialność za stan zdrowia ponosi
jednostka, która dokonuje wyboru. Niektórzy
jednostka, która dokonuje wyboru. Niektórzy
badacze część odpowiedzialności składają na
badacze część odpowiedzialności składają na
wzory zachowań zakorzenione w kontekście
wzory zachowań zakorzenione w kontekście
klasowym.
klasowym.
Kilka konkurencyjnych hipotez
Kilka konkurencyjnych hipotez
dotyczących przyczyn nierówności
dotyczących przyczyn nierówności
Wyjaśnienia materialistyczne-
Wyjaśnienia materialistyczne-
środowiskowe
środowiskowe
Upatrują przyczyn nierówności
Upatrują przyczyn nierówności
zdrowotnych w obrębie większych struktur:
zdrowotnych w obrębie większych struktur:
ubóstwo, status materialny i rozkład
ubóstwo, status materialny i rozkład
dochodów, bezrobocie, problemy
dochodów, bezrobocie, problemy
mieszkaniowe, zatrucie środowiska, złe
mieszkaniowe, zatrucie środowiska, złe
warunki pracy.
warunki pracy.
Klasowe wzory nierówności
Klasowe wzory nierówności
są skutkiem deprywacji materialnej.
są skutkiem deprywacji materialnej.
Jak interpretują przyczyny
Jak interpretują przyczyny
nierówności zdrowotnych raporty z
nierówności zdrowotnych raporty z
badań?
badań?
•
Black Report skupia się głównie na
Black Report skupia się głównie na
materialistycznych wyjaśnieniach
materialistycznych wyjaśnieniach
nierówności zdrowotnych
nierówności zdrowotnych
•
Raport z 1998 roku podkreśla znaczenie
Raport z 1998 roku podkreśla znaczenie
wielu różnych czynników: społecznych,
wielu różnych czynników: społecznych,
ekonomicznych, środowiskowych,
ekonomicznych, środowiskowych,
kulturowych, które wspólnie decydują o
kulturowych, które wspólnie decydują o
złym stanie zdrowia.
złym stanie zdrowia.
Kulturowe i materialne czynniki złego
Kulturowe i materialne czynniki złego
stanu zdrowia
stanu zdrowia
niski poziom wiedzy
niski poziom wiedzy
brak ruchu
brak ruchu
stres
stres
niskie dochody i ubóstwo
niskie dochody i ubóstwo
brak właściwej opieki socjalnej i medycznej
brak właściwej opieki socjalnej i medycznej
brak pieniędzy na wypoczynek
brak pieniędzy na wypoczynek
nadmierne palenie i picie, nadużywanie leków
nadmierne palenie i picie, nadużywanie leków
mieszkanie na terenach o dużym zagrożeniu
mieszkanie na terenach o dużym zagrożeniu
przestępczością
przestępczością
nieprzestrzeganie higieny i bhp
nieprzestrzeganie higieny i bhp
Kulturowe i materialne czynniki złego
Kulturowe i materialne czynniki złego
stanu zdrowia
stanu zdrowia
złe warunki mieszkaniowe
złe warunki mieszkaniowe
nabywanie złej żywności i złe odżywianie się
nabywanie złej żywności i złe odżywianie się
niewłaściwa opieka i socjalizacja dzieci
niewłaściwa opieka i socjalizacja dzieci
bezrobocie
bezrobocie
mieszkanie na terenach przemysłowych-
mieszkanie na terenach przemysłowych-
zatrucie środowiska
zatrucie środowiska
izolacja społeczna i wykluczenie
izolacja społeczna i wykluczenie
praca w wydłużonym wymiarze godzin, stres
praca w wydłużonym wymiarze godzin, stres
zawodowy
zawodowy
Ubóstwo
Ubóstwo
Aspekt socjologiczny
Aspekt socjologiczny
Definicja
Definicja
Ubóstwo to brak dostatecznych środków do
Ubóstwo to brak dostatecznych środków do
życia,
życia,
bieda, niedostatek.
bieda, niedostatek.
Ubóstwo to stan poniżej pewnego
Ubóstwo to stan poniżej pewnego
zmiennego w czasie progu dochodowego
zmiennego w czasie progu dochodowego
lub progu realizacji potrzeb w odniesieniu
lub progu realizacji potrzeb w odniesieniu
do jednostki lub grupy rodzinnej.
do jednostki lub grupy rodzinnej.
/A. Zielińska, W. Toczyski/
/A. Zielińska, W. Toczyski/
Ubóstwo absolutne i względne
Ubóstwo absolutne i względne
•
Ubóstwo absolutne to
Ubóstwo absolutne to
stan warunków
stan warunków
bytowych, który
bytowych, który
uniemożliwia lub w
uniemożliwia lub w
istotnym stopniu
istotnym stopniu
utrudnia realizację
utrudnia realizację
podstawowych funkcji
podstawowych funkcji
życiowych.
życiowych.
•
Kryterium tego ubóstwa
Kryterium tego ubóstwa
jest taki poziom
jest taki poziom
egzystencji, który
egzystencji, który
stawia pod znakiem
stawia pod znakiem
zapytania istnienie
zapytania istnienie
samego człowieka lub
samego człowieka lub
jego rodziny.
jego rodziny.
•
Ubóstwo względne
Ubóstwo względne
dotyczy jednostki lub
dotyczy jednostki lub
rodziny, których zasoby
rodziny, których zasoby
w danym czasie w istotny
w danym czasie w istotny
sposób spadają poniżej
sposób spadają poniżej
zasobów będących do
zasobów będących do
dyspozycji przeciętnej
dyspozycji przeciętnej
jednostki lub rodziny w
jednostki lub rodziny w
społeczeństwie, do
społeczeństwie, do
którego należą.
którego należą.
•
Ubóstwo względne
Ubóstwo względne
odnoszone jest więc do
odnoszone jest więc do
poziomu życia
poziomu życia
społeczeństwa.
społeczeństwa.
Ubóstwo absolutne i względne
Ubóstwo absolutne i względne
Ubóstwo absolutne dotyczy stosunkowo wąskiej grupy ludzi,
Ubóstwo absolutne dotyczy stosunkowo wąskiej grupy ludzi,
która przez brak dochodów i zasobów zostaje trwale
która przez brak dochodów i zasobów zostaje trwale
zmarginalizowana (żebracy, eksmitowani, bezdomni, ludzie
zmarginalizowana (żebracy, eksmitowani, bezdomni, ludzie
obciążeni patologią, niezaradni). Grupa ta cechuje się
obciążeni patologią, niezaradni). Grupa ta cechuje się
dotkliwym ubóstwem oraz trudnościami w realizacji
dotkliwym ubóstwem oraz trudnościami w realizacji
przysługujących im praw socjalnych.
przysługujących im praw socjalnych.
Grupa ludzi opisywana przez wskaźnik ubóstwa względnego
Grupa ludzi opisywana przez wskaźnik ubóstwa względnego
jest bardziej liczna. Jeżeli dochód jednostki spada poniżej
jest bardziej liczna. Jeżeli dochód jednostki spada poniżej
przeciętnie dostępnego w społeczeństwie wtedy zaczyna
przeciętnie dostępnego w społeczeństwie wtedy zaczyna
się proces marginalizacji, któremu towarzyszą roszczenia
się proces marginalizacji, któremu towarzyszą roszczenia
adresowane do państwa o przywrócenie przynajmniej
adresowane do państwa o przywrócenie przynajmniej
poprzedniego dochodu.
poprzedniego dochodu.
Granice ubóstwa
Granice ubóstwa
Minimum socjalne i minimum egzystencji
Minimum socjalne i minimum egzystencji
wyznaczają koszyki dóbr i usług.
wyznaczają koszyki dóbr i usług.
UBÓSTWO
MINIMUM
EGZYSTENCJI
MINIMU
M
SOCJALN
E
Proces ubożenia
Proces ubożenia
Modyfikacja ważności potrzeb
Modyfikacja ważności potrzeb
Eliminowanie potrzeb pozabiologicznych lub
Eliminowanie potrzeb pozabiologicznych lub
skrajne ich ograniczenie.
skrajne ich ograniczenie.
Intensyfikacja wysiłku
Intensyfikacja wysiłku
Oznacza rezygnację z odpoczynku,
Oznacza rezygnację z odpoczynku,
wydłużanie czasu pracy, narażanie życia i
wydłużanie czasu pracy, narażanie życia i
zdrowia dla zaspokojenia własnych potrzeb
zdrowia dla zaspokojenia własnych potrzeb
biologicznych i potrzeb rodziny.
biologicznych i potrzeb rodziny.
Schemat dziedziczenia
Schemat dziedziczenia
ubóstwa
ubóstwa
/F. Villa/
/F. Villa/
►
►
Rozpoczęcie w bardzo młodym wieku, przy niskim poziomie
Rozpoczęcie w bardzo młodym wieku, przy niskim poziomie
wykształcenia i bez okresu nauki, zawodu;
wykształcenia i bez okresu nauki, zawodu;
►
►
Wejście na stałe w sferę pracy niewykwalifikowanej i w
Wejście na stałe w sferę pracy niewykwalifikowanej i w
konsekwencji niemożność podnoszenia poziomu materialnego;
konsekwencji niemożność podnoszenia poziomu materialnego;
►
►
Niski dochód, bardzo skromny standard życia, mieszkanie w
Niski dochód, bardzo skromny standard życia, mieszkanie w
warunkach o niskim poziomie higieny i częste zmiany miejsca
warunkach o niskim poziomie higieny i częste zmiany miejsca
zamieszkania ze względów materialnych, dorywcza praca kobiety
zamieszkania ze względów materialnych, dorywcza praca kobiety
poza domem (często w charakterze pomocy domowej), zły stan
poza domem (często w charakterze pomocy domowej), zły stan
zdrowia kobiety (wyczerpanie nerwowe);
zdrowia kobiety (wyczerpanie nerwowe);
►
►
Dzieci: niski poziom wykształcenia, przedwczesne podjęcie pracy,
Dzieci: niski poziom wykształcenia, przedwczesne podjęcie pracy,
trudności materialne
trudności materialne
►
►
Utrata głównego źródła dochodu, bardzo niska emerytura,
Utrata głównego źródła dochodu, bardzo niska emerytura,
korzystanie z państwowej opieki społecznej.
korzystanie z państwowej opieki społecznej.
Cechy podkultury biedy
Cechy podkultury biedy
•
Ubóstwo materialne i duchowe;
Ubóstwo materialne i duchowe;
•
Demoralizacja i cechy patologii społecznej;
Demoralizacja i cechy patologii społecznej;
•
Prymitywizm życiowy i ubóstwo kulturalne;
Prymitywizm życiowy i ubóstwo kulturalne;
•
Edukacja szkolna jako zło konieczne, niski
Edukacja szkolna jako zło konieczne, niski
poziom wykształcenia;
poziom wykształcenia;
•
Bezrobocie;
Bezrobocie;
•
Pasożytnictwo;
Pasożytnictwo;
•
Izolacja psychiczna i społeczna;
Izolacja psychiczna i społeczna;
•
Drastyczne sytuacje konfliktowe w rodzinie i
Drastyczne sytuacje konfliktowe w rodzinie i
poza nią;
poza nią;
•
Brak zainteresowania losem dzieci.
Brak zainteresowania losem dzieci.
Kategorie ubóstwa
Kategorie ubóstwa
1.
1.
Ubóstwo zawinione
Ubóstwo zawinione
Powstałe z winy osób, których dotyczy.
Powstałe z winy osób, których dotyczy.
Osoby te cechują się niechlujstwem,
Osoby te cechują się niechlujstwem,
pijaństwem, agresją wobec otoczenia,
pijaństwem, agresją wobec otoczenia,
prymitywizmem, brakiem dbałości o
prymitywizmem, brakiem dbałości o
dzieci.
dzieci.
2.
2.
Ubóstwo niezawinione
Ubóstwo niezawinione
Powstaje z przyczyn niezależnych od
Powstaje z przyczyn niezależnych od
samych ubogich.
samych ubogich.
Kategorie ubóstwa
Kategorie ubóstwa
1.
1.
Ubóstwo losowe
Ubóstwo losowe
W wyniku klęsk żywiołowych, katastrof,
W wyniku klęsk żywiołowych, katastrof,
wypadków, rozwodów.
wypadków, rozwodów.
2. Ubóstwo subiektywne
2. Ubóstwo subiektywne
W wyniku małej zaradności lub aktywności
W wyniku małej zaradności lub aktywności
np. niskie kwalifikacje, alkoholizm.
np. niskie kwalifikacje, alkoholizm.
3. Ubóstwo strukturalne
3. Ubóstwo strukturalne
W wyniku przyczyn zewnętrznych
W wyniku przyczyn zewnętrznych
np. niskie dochody, wysokie ceny, brak
np. niskie dochody, wysokie ceny, brak
miejsc pracy.
miejsc pracy.
Przyczyny ubóstwa - teorie
Przyczyny ubóstwa - teorie
•
Teoria skażonych charakterów
Teoria skażonych charakterów
Ubóstwo uważane jest za wynik
Ubóstwo uważane jest za wynik
indywidualnych wad, ułomności i
indywidualnych wad, ułomności i
defektów. Każdy może powiększyć
defektów. Każdy może powiększyć
swoje dochody, biedny jest ten, kto
swoje dochody, biedny jest ten, kto
nie włożył odpowiedniego wysiłku.
nie włożył odpowiedniego wysiłku.
Przyczyny ubóstwa- teorie
Przyczyny ubóstwa- teorie
•
Teoria ograniczonych możliwości
Teoria ograniczonych możliwości
Ubożenie społeczeństwa pozostaje
Ubożenie społeczeństwa pozostaje
poza kontrolą jednostki. Bieda wynika
poza kontrolą jednostki. Bieda wynika
z nierówności społecznych
z nierówności społecznych
.
.
Przyczyny ubóstwa- teorie
Przyczyny ubóstwa- teorie
•
Teoria wielkiego brata
Teoria wielkiego brata
Ubożenie wynika z działań rządu,
Ubożenie wynika z działań rządu,
który niszczy bodźce do umacniania
który niszczy bodźce do umacniania
niezależności ekonomicznej rodziny.
niezależności ekonomicznej rodziny.
Liczne programy socjalne prowadzą
Liczne programy socjalne prowadzą
do uzależnienia rodziny od państwa i
do uzależnienia rodziny od państwa i
odbierają motywację do poprawy
odbierają motywację do poprawy
własnej sytuacji ekonomicznej.
własnej sytuacji ekonomicznej.
Przyczyny ubóstwa w Polsce
Przyczyny ubóstwa w Polsce
Przyczyny zewnętrzne
Przyczyny zewnętrzne
Znaczna monopolizacja rynku pracy powodująca brak
Znaczna monopolizacja rynku pracy powodująca brak
wyboru miejsca zatrudnienia i rodzaju pracy;
wyboru miejsca zatrudnienia i rodzaju pracy;
Brak podstawowych usług;
Brak podstawowych usług;
Brak interesującej oferty kulturowej, co sprzyja
Brak interesującej oferty kulturowej, co sprzyja
prymitywizmowi i wulgaryzacji życia oraz
prymitywizmowi i wulgaryzacji życia oraz
rozprzestrzenianiu się postaw patologicznych;
rozprzestrzenianiu się postaw patologicznych;
Uczestnictwo w kulturze oparte jest na modelu
Uczestnictwo w kulturze oparte jest na modelu
telewizyjno- towarzysko- alkoholowym;
telewizyjno- towarzysko- alkoholowym;
Trudna sytuacja mieszkaniowa, zły stan techniczno-
Trudna sytuacja mieszkaniowa, zły stan techniczno-
sanitarny mieszkań, mała dostępność
sanitarny mieszkań, mała dostępność
samodzielnych mieszkań dla młodych;
samodzielnych mieszkań dla młodych;
Niesprawna władza lokalna- wycofanie się ludzi z
Niesprawna władza lokalna- wycofanie się ludzi z
działalności społeczno- publicznych;
działalności społeczno- publicznych;
Przyczyny ubóstwa w Polsce
Przyczyny ubóstwa w Polsce
Przyczyny wewnętrzne
Przyczyny wewnętrzne
Niski poziom wykształcenia większości
Niski poziom wykształcenia większości
społeczeństwa- brak konkurencyjności
społeczeństwa- brak konkurencyjności
jednostki na rynku pracy;
jednostki na rynku pracy;
Wysokie wydatki rodzin na żywność i
Wysokie wydatki rodzin na żywność i
używki, co przy niskich dochodach
używki, co przy niskich dochodach
uniemożliwia oszczędności
uniemożliwia oszczędności
Ogólnie
Ogólnie
Można powiedzieć, że wyznacznikiem
Można powiedzieć, że wyznacznikiem
biedy
biedy
w Polsce jest:
w Polsce jest:
Niedożywienie;
Niedożywienie;
Dezorganizacja życia rodziny;
Dezorganizacja życia rodziny;
Złe warunki mieszkaniowe
Złe warunki mieszkaniowe
System penitencjarny, który tworzy
System penitencjarny, który tworzy
zamknięte enklawy ubóstwa i
zamknięte enklawy ubóstwa i
przestępczości.
przestępczości.