Rodzaje odruchów 

nerwowych

Opracował dr hab. Sławomir Gonkowski

Odruch – definicja 

– automatyczna stereotypowa odpowiedź żywego 

organizmu na podrażnienie określonych receptorów 

zewnętrznych lub wewnętrznych zachodząca przy udziale 

ośrodkowego układu nerwowego

PODZIAŁ ODRUCHÓW:

Odruchy  bezwarunkowe: 

wrodzone,  są  zawsze  tymi 

samymi reakcjami na ten sam bodziec, niezmiennymi w ciągu 
życia.  Reakcja  odruchowa  przebiega  bez  uświadomienia,  to 
znaczy, że nerwy wywołują odruch (pobudzają mięśnie) przed 
powiadomieniem  mózgu.  Do  odruchów  bezwarunkowych 
należą: 

-  Odruch  źreniczny  -średnica  źrenicy  maleje  wraz  ze 
zwiększaniem się natężenia promieni świetlnych 

- Odruch nurkowania - spowolnienie częstotliwości skurczów serca 
występujące w początkowej fazie nurkowania u ssaków nurkujących 

- Odruch przedsionkowo-oczny polega na powolnym ruchu gałek 
ocznych  w  przeciwnym  kierunku  do  kierunku  obracania  głowy  lub 
całego ciała. 

Odruch rzepkowy, odruch kolanowy. Jest to reakcja na uderzenie w 
ścięgno rzepki. Dochodzi wówczas do  napięcia mięśnia czworogłowego 
uda i wyprostowania podudzia w stawie kolanowym.

  Badanie  odruchu  rzepkowego  jest  przeprowadzane  w  celu 
sprawdzenia stanu układu nerwowego pacjenta.

Uderzenie  w  ścięgno  rzepkowe  rozciąga  wrzeciona  mięśniowe  w 
mięśniu  czworogłowym  z  przodu  uda.  To  rozciągnięcie  stymuluje 
konkretne  neurony  czuciowe,  których  dendryty  mają  zakończenia  we 
wrzecionach  mięśnia  i  których  aksony  mają  zakończenia  bezpośrednio 
w neuronach ruchowych w rdzeniu kręgowym. 

Nerwy  eferentne stymulują mięsień czworogłowy uda,  powodując  jego 
skracanie się i podskakiwanie stopy. Odruch ścięgnisty jest specyficzny 
w  tym,  iż  jego  sprzężenie  zwrotne  dotyczy  jedynie  mięśnia,  w  którym 
wrzeciono jest zlokalizowane. 

Odruchy bezwarunkowe 
c.d.

Odruch  kolanowy  jest  jednym  z  najprostszych  odruchów  u 
człowieka. Jest to odruch mono synaptyczny, własny, rdzeniowy.

Odruchy zginania (ucieczki, obronny). 

Powstaje  w  przypadku  bodźca  bólowego  (np.  dotknięcie 
gorącej  patelni,  nastąpienie  na  ostry  kamień,  ukłucie 
kolcem). Impuls dociera do rdzenia kręgowego. Tam zostaje 
on  przełączony  na  neurony  różnych  dróg  aferentnych  i 
eferentnych.  Docierające  do  mięśni  impulsy  powodują 
gwałtowny skurcz tych grup mięśniowych, których działanie 
jest  konieczne  do  oddalenia  się  od  niebezpiecznego 
czynnika.  Równocześnie  rozluźnieniu  ulegają  mięśnie 
antagonistyczne. 
W  przypadku  bodźca  pochodzącego  z  kończyny  dolnej, 
ciężar  ciała  przenoszony  jest  automatycznie  na  drugą 
kończynę.
Odruchy  tego  typu  są  bardziej  skomplikowane  od  odruchu 
kolanowego.  Są  ro  odruchy  obce,  wielosynaptyczne, 
rdzeniowe. 

Odruchy bezwarunkowe 
c.d.

Odruchy u noworodków
- odruch płaczu. 

-odruchy: szukania i ssania, 

-- odruch Moro (inaczej zwany odruchem obejmowania). Gdy 
gwałtownie zmienimy położenie ciała noworodka dziecko zareaguje 
energicznym wyprostowaniem rączek i nóżek. Plecki wygnie w łuk, a 
główkę odchyli do tyłu; następnie zaciśnie piąstki, a odrzuconymi 
wcześniej na boki rączkami wykona powolny ruch objęcia klatki 
piersiowej. 

-odruch chwytny - można zaobserwować go, wkładając palec w dłoń 
noworodka; zaciska on wówczas paluszki 

-- odruch pełzania - jeśli ułożonemu na brzuszku noworodkowi 
delikatnie podrażnić stopki, zacznie on nieznacznie czołgać się do 
przodu. 

-odruch podparcia i stąpania, inaczej zwany odruchem chodu 
automatycznego. Jeśli chwycimy nowo narodzone dziecko pod pachy, 
tak aby jego stópki dotykały podłoża, zacznie ono przebierać 
nóżkami, tak jakby chciało chodzić

Odruchy bezwarunkowe 
c.d.

ODRUCHY WARUNKOWE

Są  nabytą  reakcją  organizmu.  Odruch  warunkowy  powstaje 
podczas  życia  osobnika.  Występuje  dopiero  po  analizie 
danego  bodźca  przez  ośrodek  kojarzenia  w  mózgu. 
Powtarzanie  pewnych  czynności,  spowoduje  utrwalenie  i 
stanie  się  nawykową  reakcją  warunkową.  Odruchy 
warunkowe mogą zanikać i znowu powstawać.

odruch 
warunkowy 

bodziec 
obojętny → 
dzwonek 
reakcja → 
wydzielanie 
śliny 

 

Schemat powstawania odruchu 

warunkowego

(na przykładzie doświadczenia Pawłowa)

Odruch 
bezwarunko
wy: 
bodziec 
pierwotny → 
kontakt 
pokarmu ze 
śluzówką 
jamy gębowej 
reakcja → 
wydzielanie 
śliny

powstawanie 
odruchów 
warunkowych 

bodziec 
pierwotny + 
bodziec 
obojętny → 
kontakt 
pokarmu ze 
śluzówką 
jamy gębowej 
+ dzwonek 
reakcja → 
wydzielanie 
śliny

• obgryzanie 

paznokci, 
przedmiotów 

• tresura 
• nauka 
• rodzaje zachowań 
• wydzielanie śliny 

wskutek zapachu 

Inne odruchy warunkowe:

Inne kryteria klasyfikacji odruchów:

-wg lokalizacji ośrodków nerwowych (o. 
rdzeniowe, śródmózgowe, korowe, itp.)

- Obce ( receptor i efektor w różnych narządach) i 
własne (receptor i efektor w jednym narządzie)

- monosynaptyczne i polisynaptyczne
- ekstero- i interorecepcyjne
- ruchowe, wydzielnicze i naczynioruchowe
- somatyczne i autonomiczne (trzewne)
- skórne, mięśniowe, ścięgnowe