Jaźń

Jaźń,  pojęcie  wprowadzone  do  filozofii 

przez  Św.  Augustyna  na  określenie 
pewności własnego istnienia. Podstawą tej 
pewności  jest  wiedza  o  tym,  że  myślę  - 
"jestem,  gdyż  myślę,  wątpię,  rozumiem, 
sądzę".  Podstawą  jaźni  jest  nie  ciało,  lecz 
dusza,  stąd  też  wyrazem  jaźni  jest  czynna 
wola.

Dla  Kartezjusza  (R.  Descartes)  istnienie 

jaźni  wynikało  bezpośrednio  z  istnienia 
myśli. 

W  psychoanalizie  Z.  Freuda  jaźń  jest 

definiowana  jako  superego  -  cienka, 
świadoma  i  rozumna  powierzchnia  bytu 
nad  głębinami  nieświadomości  (id  i  ego). 
Zadaniem jaźni jest regulacja oddziaływań 
na osobowość.

Hipokrates, V w. p.n.e. wyróżnił takie typy osobowości, jak:
1) sangwinik- czyli człowiek z osobowością o żywym i zmiennym 

usposobieniu;

2) melancholik- mało uczuciowy i mało aktywny;
3) choleryk- pobudliwy i mało wytrwały w działaniu;
4)  flegmatyk- mało pobudliwy,  lecz wytrwały i konsekwentny  w 

działaniu. 

Niemiecki psychiatra E. Kretschmer w XIX w. wykazał korelację 

między budową ciała a osobowością. Wskazał cztery typy;

1)  pyknik-  człowiek  niski  o  okrągłych  kształtach  i  raczej 

łagodnym 

usposobieniu;
2)  astenik-  wysoki  o  wystających  kościach  i  mało  życzliwy  dla 

innych ludzi;

3)  atletyk-  dobrze  zbudowany  fizycznie  i  raczej  zrównoważony 

psychicznie;

4)  dysplastyk-  człowiek  niekształtny  ze  względu  na  budowę 

ciała, co wpływa na jego usposobienie.

Szwajcarski  psychiatra  G.  Jung  za  podstawę  swej  typologii 

osobowości  przyjął  kierunek  i  zakres  działalności  człowieka. 
Wyodrębnił dwa typy osobowości:

1) introwertyka -  czyli  człowieka  ukierunkowującego  własne  

działania    na    siebie    i  oszczędnego  w  uzewnętrznianiu  swoich 
uczuć, o hermetycznej postawie życiowej;

2) Ekstrawertyka - będącego osobowością o cechach krańcowo 

różnych niż typ pierwszy.

Osobowość to:

 

1) 

zbiór 

względnie 

stałych, 

charakterystycznych  dla  danej  jednostki 
cech  i  właściwości,  które  wyznaczają  jej 
zachowania  i  pozwalają  odróżnić  ją  od 
innych;

2)  wg  psychologii  behawiorystycznej: 

zespół 

warunków 

wewnętrznych 

wpływających  na  sposób,  w  jaki  człowiek 
przystosowuje się do otoczenia;

3)  wg.  psychologii  poznawczej:  zespół 

psychologicznych 

mechanizmów: 

np. 

tożsamość,  mentalność,  potrzeby,  postawy, 
inteligencja,  uznawane  wartości,  które 
powodują,  że  człowiek  jest  zdolny  do 
kierowania 

własnym 

życiem, 

a 

jego 

zachowania  są  zorganizowane  i  względnie 
stałe.

Osobowość  jest  cechą  społeczną  i 
kulturową.

 

Ma  tą  cechę  osoba,  która  posiada   
swoiste  życie  wewnętrzne,  określone 
wizje  świata,  specyficzne  dążenia  i 
szczególny 

sposób 

reagowania 

na 

otaczające go środowisko. 

Najważniejsze  składniki  osobowości  to: 
potrzeby,  motywacje,  zainteresowania, 
poglądy,  wartości  postawy,  mechanizm 
kontroli, 

temperament, 

zdolności 

i 

inteligencja. 

Osobowość społeczna         
Cechy 

biofizyczne 

człowieka 

i 

zewnętrzne  oddziaływanie  są  podstawą 
osobowości, ale jej nie determinują. 

Decydujący  wpływ  na  kształtowanie 

się  osobowości  ma  aktywność  samej 
jednostki. 

Osobowość  społeczna  uważana  jest  za 

ogół 

społecznych 

wzorów, 

jakie 

realizuje  i  ról,  jakie  pełni  jednostka 
wobec  innych  ludzi  jako  członków 
społeczeństwa. 

Osobowość 

społeczna 

to 

zespół 

względnie  trwałych  cech  jednostki, 
wpływających  na  jej  postępowanie, 
tworzących się na podbudowie: 

cech 

biologicznych 

i 

psychicznych 

(czyli 

biogennych  i  psychogennych)  oraz  kulturowych  -   
pochodzących  z  wpływu  kultury  i  struktury 
zbiorowości  ludzkich,  w  których  jednostka  została 
wychowana 

i 

w 

których 

uczestniczy, 

czyli 

składników socjogennych.

Największe  znaczenie  dla  kształtowania  się 

osobowości  społecznej  ma  proces  socjalizacji  jako 
proces  przekształcenia  biologicznego  organizmu 
noworodka 

w 

aktywnego 

uczestnika 

życia 

społecznego i kulturalnego.

•  Kulturowy  ideał  osobowości  stanowi  rodzaj 

wzorca 

odniesienia, 

ukształtowanego 

przez 

wartości. 

• Jaźń subiektywna wyobrażenia o osobie własnej 

wytworzone pod wpływem oddziaływania innych  

• Jaźń odzwierciedlona zespół wyobrażeń o sobie 

odtworzonych z wyobrażeń innych ludzi o nas

Potrzeby
Potrzeba  (w  psychologii)  odczuwany  przez  jednostkę 

brak czegoś. 

Liczba potrzeb człowieka jest nieograniczona, stanowią 

one źródło aktywności każdej jednostki, która dąży do ich 
relatywnie szerokiego zaspokojenia.

Rozróżnia  się  potrzeby  wewnętrzne,  np.  fizjologiczne 

oraz  potrzeby  zewnętrzne,  które  są  wyrazem  zależności 
człowieka od otoczenia. 

Potrzeby wewnętrzne:
W  tej  grupie  wyróżnić  można  np.  potrzeby  pierwotne 

biologiczne  (np.  głód,  sen,  seksualne),  i  wyższego  rzędu 
np. 

uczestnictwa 

społeczno-kulturalnego, 

potrzeby 

materialne (posiadania, bogacenia się, itp.).

Potrzeby zewnętrzne:
potrzeba bezpieczeństwa – fizycznego i emocjonalnego
potrzeba akceptacji
potrzeba 

oddźwięku 

emocjonalnego 

(„bliskości 

uczuciowej”)

potrzeba nowych doświadczeń 
Brak  możliwości  zaspokojenia  potrzeb  prowadzi  do 

frustracji. 

Istotne  znaczenie  dla  zrozumienia  motywacji 

człowieka  wywarła  teoria potrzeby  opracowana  przez 
A.H. Maslowa. 

Wg  niego,  najbardziej  wymagają  zaspokojenia 

potrzeby fizjologiczne i potrzeby wyższego stopnia, tj. 
bezpieczeństwa, przynależności i miłości, szacunku. 

Kolejne  miejsca  w  hierarchii  potrzeb  zajmują: 

potrzeba wiedzy oraz potrzeby estetyczne.

Gdy  jednostka  zaspokoi  wszystkie  wymienione 

potrzeby,  jej  motywacja  zostaje  ukierunkowana  na 
samorealizację; 

potrzeba 

rozwoju 

własnego 

potencjału,  doskonalenia  siebie.  Teoria  Maslowa 
pomaga  w  zrozumieniu,  iż  bez  zaspokojenia  potrzeb 
niższych, przede wszystkim fizjologicznych, jednostka 
nie może przejść do potrzeb wyższych.

Wartości

Wartość - jedna z podstawowych kategorii 

filozoficznych,  istotna  zwłaszcza  w  etyce, 
estetyce, antropologii.

Oznacza  coś,  co  w  sensie  absolutnym  lub 

też  na  gruncie  danego  zespołu  poglądów, 
jest  cenne  i  godne  pożądania  i  co  stanowi 
przedmiot  szczególnej  troski  oraz  cel 
ludzkich 

dążeń, 

a 

także 

kryterium 

postępowania człowieka.

W  zależności  od  dziedziny,  jakiej  dotyczą, 

wartości  dzieli  się  na:  moralno-etyczne, 
religijne, estetyczne, kulturowe, itd. 

W 

zależności 

od 

zasięgu 

- 

na 

ogólnoludzkie  i  lokalne:  np.  narodowe, 
osobiste. 

Mówi  się  też  o  wartościach  niższych  i 

wyższych,  materialnych  i  duchowych,  co 
zwykle łączy się z ich hierarchizowaniem.

Rola społeczna
Role  społeczne  wykonywane  w  różnych 

zbiorowościach: 

1) 

system 

oczekiwań 

dotyczących 

przewidywanych  zachowań  człowieka  wobec 
grupy,  w  której  zajmuje  on  określoną 
pozycję.  Rola  społeczna  wyznacza  wówczas 
zespół reguł, norm i wzorów postępowania.

2)      system  stałych  zachowań  osobnika, 

zgodnych  z  systemem  oczekiwań  i  wzorów 
społecznych. 

W 

różnych 

grupach 

istnieje 

wiele 

rozmaitych  ról  (np.  w  rodzinie  rola  ojca, 
matki, brata itp.). Pełnienie ich jest ważnym 
czynnikiem 

regulującym 

osobowość, 

zachowanie  jednostki  i  kształtującym  jej 
postawy.

Rola społeczna  
Rola społeczna,
1) 

system 

oczekiwań 

dotyczących 

przewidywanych  zachowań  człowieka  wobec 
grupy,  w  której  zajmuje  on  określoną  pozycję. 
Inaczej:  system  spójnych  zachowań  będących 
reakcją  na  zachowania  i  oczekiwania  innych 
ludzi,  przebiegających  wg  mniej  lub  bardziej 
wyraźnie  ustalonego  wzoru.  Rola  społeczna 
wyznacza  wówczas  zespół  reguł,  norm  i  wzorów 
postępowania.
2)  system  stałych  zachowań  osobnika,  zgodnych 
z systemem oczekiwań i wzorów społecznych. W 
różnych  grupach  istnieje  wiele  rozmaitych  ról 
(np.  w  rodzinie  rola  ojca,  matki,  brata  itp.). 
Pełnienie 

ich 

jest 

ważnym 

czynnikiem 

regulującym 

zachowanie 

jednostki 

i 

kształtującym jej postawy.

Czynniki wpływające na realizację roli społecznej:
* elementy bio- i psychogenne jednostki - mogą ułatwiać lub 
utrudniać wykonywanie pewnych ról; 
* wzór osobowy - określa zespół cech idealnych, jakie jednostka 
wykonująca daną rolę powinna okazywać oraz zespół idealnych 
sposobów zachowania; 
* tzw. "scenariusz" danej roli, który może być różnie określony w 
różnych grupach; 
* sposób zdefiniowania roli (przez jednostkę i grupę) - 
przyporządkowuje do roli różne wzory osobowe; 
* struktura i organizacja grupy (sankcje) - stopień 
sformalizowania określa stopień narzucenia roli; 
* stopień identyfikacji jednostki z grupą - polega na stopniu 
utożsamiania własnych interesów i wartość z interesami i 
wartościami grupy. 
Prestiż społeczny: okazywane jednostce poważanie, posłuch, 
szacunek, uznanie, wynikające najczęściej z pozycji społecznej 
bądź roli jaką jednostka pełni. Do kryteriów, wg których określa 
się prestiż społeczny, należą np. stopień zamożności, sprawowana 
władza, wiedza i kwalifikacje zawodowe, niektóre cechy 
osobowości. 
Pojęcie prestiżu społecznego odnosi się również do poważania 
okazywanego grupom społecznym.

Osobowość  zintegrowana  i  przyczyny  jej 

dezintegracji

      osobowość  zdezintegrowana  -  osobowość 

nie  mogąca  rozwiązać  rodzących  się             
konfliktów.

      Przyczyny dezintegracji:

•uczestniczenie 

w 

kilku 

grupach 

społecznych  narzucających  różne  role  i 
rozbieżne 

systemy 

wartości 

(dysonans 

poznawczy); 

•uczestniczenie w grupie zdezorganizowanej 

(brak  w  niej  wyraźnych  kryteriów  ocen, 
pozytywnego  ideału  osobowości,  będącej  w 
silnym antagonizmie z innymi grupami); 

•rozbieżność  pomiędzy  elementami  bio-,  i 

psychogennymi 

a 

wymaganiami 

roli 

społecznej; 

•rozpad  jaźni  subiektywnej  pod  wpływem 

zawodów  i  systematycznej  negatywnej  oceny 
(brak wiary we własną wartość).