FARMAKOTERAPIA

pacjenta w wieku 

geriatrycznym-

rola pielęgniarki

• Specyfika morfologii, fizjologii i 

patologii wieku starczego pociąga za 
sobą specyfikę terapii

PACJENT GERIATRYCZNY

• WIELOCHOROBOWOŚĆ, mnogość zgłaszanych 

dolegliwości

• POLIPRAGMAZJA (wiele leków stosowanych 

jednocześnie) 

może zwiększać 

prawdopodobieństwo interakcji leków oraz ryzyko 
działań niepożądanych lub zmieniać objawy 
choroby pierwotnej. Odmienne działania leków 
mogą być interpretowane, jako nowa choroba, co 
skłania lekarza do przepisywania nowych leków i 
w ten sposób zamyka się mechanizm błędnego 
koła.

Polipragmazja

Niepożądane działanie

 leków

  I 

Wielochorobowość

Interakcja leków

SPIRALA CHORÓB I TERAPII

• Starość predysponuje do załamania 

homeostazy, przedłuża i osłabia procesy 
przystosowania i wyrównania, utrudnia 
rozpoznanie „geriatrycznego zespołu 
jatrogennego”

• U pacjenta geriatrycznego spada 

krytycyzm i podatność na zalecenia 
lekarskie, może wystąpić skłonność do 
samolecznia tj. samowolnego 
przyjmowania leków nie przepisanych 
przez lekarza lub zmienianie zleceń

.

• Zmiany w farmakokinetyce mogą 

powodować wzrost stężenia leków.

• Wzrasta wrażliwość na działania 

niepożądane, na interakcje między lekami i 
na interakcje leków ze schorzeniem.

• Zmiany w podstawowych procesach: 

uwalniania leków, wchłaniania, dystrybucji, 
eliminacji – ograniczona sprawność wielu 
narządów, przede wszystkim wątroby i 
nerek, spadek masy ciała i przepływu krwi 
utrudniają eliminację

INNE CZYNNIKI:
• Utrata wody wpływa na wzrost stężenia 

leków rozpuszczanych w wodzie.

• Względny wzrost masy tłuszczowej – 

wpływa na zagęszczenie krwi – wzrasta 

okres półtrwania leków rozpuszczanych w 

tłuszczach.

• Spada stężenie albumin
• Zubożenie struktur synaptycznych i 

neuroreceptorów w neuroprzekaźniki

• Spadek aktywnego transferu związków 

chemicznych przez błonę śluzową (spadek 

kwasowości soku żołądkowego)

ZMIANY W FARMAKODYNAMICE 

MOGĄ POWODOWAĆ, ŻE 

STĘŻENIA LEKÓW MOGĄ 

WYWIERAĆ DZIAŁANIE 

SILNIEJSZE LUB SŁABSZE

WPŁYW WIEKU NA FARMAKOKINETYKĘ LEKÓW

Parametry 

farmakokinetycz

ne

Fizjologiczne zmiany 

związane z wiekiem

Znaczenie kliniczne

absorpcja

Wzrost pH soku 

żołądkowego, zmniejszona 

powierzchnia jelita 

cienkiego

Niewielkie zmiany 

absorpcji związane z 

wiekiem (brak 

znaczenia 

klinicznego)

Parametry 

farmakokin

etyczne

Fizjologiczne zmiany 

związane z wiekiem

Znaczenie kliniczne

dystrybucja Zmniejszenie całkowitej 

ilości wody w organizmie, 

zmniejszenie masy 

mięśniowej, wzrost tkanki 

tłuszczowej w organizmie. 

Obniżone stężenie albuminy 

osocza, 

Podwyższenie stężenia 

α 

1

akwaśnej glikoproteiny

Wyższe stężenie leków 

rozmieszczanych w 

płynach ustrojowych, 

zwiększone 

rozmieszczenie i eliminacja 

leków rozpuszczonych w 

tłuszczach. 

Podwyższone stężenie 

wolnej frakcji leków 

kwasowych, silnie 

związanych z białkami.

Nieznaczny spadek wolnej 

frakcji leków zasadowych 
wiązanych z 

α 1 

glikoproteiną

Parametry 

farmakokinet

yczne

Fizjologiczne zmiany 

związane z wiekiem

Znaczenie kliniczne

Metabolizm 

wątrobowy

Zmniejszona masa 

wątroby, zmniejszony 

przepływ krwi przez 

wątrobę

Często zmniejszony efekt 

pierwszego przejścia, 

zmniejszona szybkość 

biotransformacji niektórych 

leków, zaznaczone różnice 

osobnicze w metabolizmie 

wątrobowym.

Wydalanie 

nerkowe

Zmniejszony przepływ 

przez nerki, zmniejszona 

filtracja kłębuszkowa

Zmniejszenie eliminacji 

leków i metabolitów przez 

nerki,  różnice osobnicze w 

wydalaniu.

WAŻNE CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA 

DZIAŁANIE LEKÓW U LUDZI STARSZYCH

• Rodzaj schorzenia i regulacja homeostatyczna 

wpływają na farmakokinetykę,

• Współpraca z lekarzem, farmakokinetyka i masa 

ciała wpływają na stężenie leku w miejscu 
działania,

• Rodzaj schorzenia, stężenie leku w miejscu 

działania regulacja homeostatyczna mają wpływ 
na wrażliwość na działanie leku,

• A wrażliwość na działanie leku ma wpływ na samo 

jego działania i działanie niepożądane.

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA WSPÓŁPRACĘ 

PACJENTA Z LEKARZEM

Poprawa 
współpracy 
pacjenta z 
lekarzem

Świadomość pacjenta, że schorzenie jest 
poważne, dobry kontakt z lekarzem, 
dotyczące celu leczenia, kalendarz 
zażywania leków, palowanie leków w listki, 

pudełka wieloprzegrodowe do 
przechowywania leków konsultacja w 
sprawie skuteczności leków

Pogorszenie 
współpracy 
pacjenta z 

lekarzem

Politerapia, skomplikowany schemat 
leczenia, długotrwała kuracja, obawy 
pacjenta, że lek jest toksyczny, 

przekonanie pacjenta, że lek jest 
niepotrzebny, osłabienie zdolności 
poznawczych pacjenta, utrudnienia 

związane z z pojemnikami na leki 
zabezpieczonymi przed dziećmi

Brak wpływu na 
współpracę 

pacjenta z 
lekarzem

Wiek, płeć, rasa pacjenta, stopień 
wykształcenia, ciężkość schorzenia,  

skuteczność lub toksyczność leków, koszt 
leków (?)

NIEPRZESTRZEGANIE ZALECEŃ

• Dotyczy pominięcia, przyjęcia niezamierzonej dawki 

dodatkowej, zmiany schematu leczenia między 

wizytami, robienie sobie tzw. „wakacji” od leków np. 

w święta.

• Zmiana liczby dawek, długości farmakoterapii

• Forma leków, drogi podawania

• Skomplikowany schemat leczenia

• Obawy, że lek jest toksyczny, przekonanie, że lek jest 

niepotrzebny

• Stopień wykształcenia

METODY POPRAWY PRZESTRZEGANIA 

ZALECEŃ

• Zalecenia w formie pisemnej, wyraźne, proste, 

zrozumiałe dla chorego.

• Chory powinien znać nazwy leków i ich 

podstawowe działania choćby lapidarnie np. „lek 

na serce”, „lek na astmę”.

• Prosty schemat leczenia, jak najrzadsze 

dawkowanie, najmniejsza liczba leków, najkrótszy 

okres do przywrócenia i utrzymania zdrowia i 

dobrego samopoczucia – dyscyplinuje chorego i 

sprzyja lepszemu wypełnianiu zaleceń.

• Niski koszt leczenia.

• Uwzględnienie stopnia niepełnosprawności fizycznej i 

psychicznej, która powoduje niezrozumienie zalecenia, 
opaczne wykonanie lub niemożność stosowania leków, 
np. człowiek stary może źle słyszeć, widzieć, nie 
pamiętać. Drżenie rąk,  niedowidzenie nie ułatwi 
stosowania kropli, łamania tabletek.
 Pomagają np. opakowania ułatwiające przyjmowanie 
leków, pojemniki z przegródkami na pory dnia, pen 
zamiast strzykawki.

Im bardziej skomplikowany przepis tym większa 
liczba pomyłek i niepowodzeń niekiedy 
tragicznych.

• Powiązanie przyjmowania leków z innymi rutynowymi 

czynnościami dnia codziennego.

• Elementy przypominające spis np. na lodówce.

• Satysfakcja pacjenta – dobry kontakt warunkiem 

wzajemnego zaufania i współpracy sprzyja lepszemu 

przestrzeganiu zaleceń.

• Zaangażowanie chorego i rodziny w proces leczenia.

• Unikanie leków trudnych do zdobycia.

• Systematyczna kontrola przestrzegania zaleceń – 

sprawdzania opakowań, zabieranie leków, których 

chory nie przyjmuje

• Edukacja chorego