Odpowiedź układu hormonalnego na kilkumiesięczną dietę niskokaloryczną

Odpowiedź układu

hormonalnego na

kilkumiesięczną

dietę

niskokaloryczną

JADŁOWSTRĘT MENTALNY

(Anorexia nervosa)

• Anoreksja występuje gównie u

młodych dziewcząt i kobiet,

– w 50% dotyczy jedynaczek,
– w 20% córek pierworodnych,
– wśród nastolatków dotkniętych tą

chorobą tylko 3-20% to chłopcy

• Tylko 35% dotkniętych anoreksja

wraca w pełni do normalnego
funkcjonowania

• Dzięki postępowi w rozumieniu

przyczyn anoreksji i szerokiej
ofercie

terapeutycznej

ilość

przypadków

śmiertelnych

zmniejszyła się do 10%

JADŁOWSTRĘT MENTALNY

(Anorexia nervosa)

• Anoreksja jest jednym z przejawów

somatyzacji

• Somatyzacja jest to sytuacja, w której osoba

za pomocą ciała i funkcji fizjologicznych

sygnalizuje i wyraża te problemy, które

mają podłoże pozacielesne

• U

podstaw

anoreksji

leżą

poważne

problemy psychospołeczne,

–

jadłowstręt nie ma podłoża fizjologicznego,

lecz fizjologia osoby głodzącej się zostaje

w znacznym stopniu upośledzona, leczenie

farmakologiczne może się wiązać jedynie

ze skutkami odchudzania

• Osoba dotknięta tą chorobą nie martwi się

tym zaburzeniem, twierdzi, że czuje się

dobrze, co nie jest prawdą. Chora osoba

przeżywa niepokój, zamyka się w sobie,

relacje z innymi staja się coraz bardziej

powierzchowne

JADŁOWSTRĘT MENTALNY

(Anorexia nervosa)

• Przyczyny anoreksji są niedostrzegalne

dla samych zainteresowanych i ich
bliskich

• Nastolatki dążą do wyidealizowanego

modelu kobiecości, lub przeciwnie,
odrzucają swoją pleć

• Prawidłowa

masa

ciała

jest

spostrzegana jako nadmierna i nawet w
razie niedowagi występuje stała obawa
przed

wzrostem

masy

ciała

lub

otyłością;

• Dążenie do odchudzania występuje w

jadłowstręcie i realizowane jest przez
drastyczne

ograniczenia

kaloryczne

ilości spożywanych pokarmów;

• Może to być forma buntu przeciw życiu

w określony sposób i w danym
środowisku

JADŁOWSTRĘT MENTALNY

(Anorexia nervosa)

Objawy kliniczne:

– objawy podobne do histerii

– pierwotny lub wtórny brak miesiączki;

– pojawienie się meszkowego owłosienia ciała;

– bradykardia;

– niskie ciśnienie krwi;

– obniżona temperatura ciała;

– zaparcia;

– okresy wzmożonej aktywności

BULIMIA

(Bulimia nervosa)

• 40% anorektyczek ma okresy żarłoczności, istnieją

osoby nie cierpiące na anoreksję, które też

przejadają się często (częściej niż dwa razy w

tygodniu) i sytuacja taka trwa dłużej niż trzy

miesiące. Osoby te cierpią na zupełnie inną

jednostkę chorobową, którą nazwano bulimią

(żarłoczność), a potem określono jako żarłoczność

psychiczna.

• Chorzy na bulimię, choć zdają sobie sprawę z utraty

kontroli nad własnym zachowaniem związanym z

odżywianiem się, przejadają się bardzo często, a

następnie stosują sposoby kontrolowania wagi ciała,

które mogą być niebezpieczne dla zdrowia.

• Jest to choroba o podłożu psychicznym, a chorzy na

nią zwykle czują się głodni nawet bezpośrednio po

jedzeniu. Czasami po wymiotach odczuwają tak

wielką ulgę, że przejadają się po to by ponownie je

wywołać. Większość pacjentów dotkniętych bulimią

to kobiety

• Występuje ona od 4 do 6 razy częściej niż anoreksja.

BULIMIA

(Bulimia nervosa)

• Kryteria rozpoznawania bulimii:

–

nawracające okresy żarłoczności, kiedy

zjada olbrzymie ilości pokarmu w ciągu

dnia (w okresie 2 godzin)

–

utrata kontroli nad swoim zachowaniem

w czasie napadu żarłoczności

–

regularne

stosowanie

metody

zapobiegającej przyrostowi wagi ciała,

takie jak: prowokowanie wymiotów,

nadużywanie

środków

przeczyszczających i moczopędnych,

ścisła dieta, głodówka lub bardzo

wyczerpujące ćwiczenia fizyczne

–

minimum dwa napady żarłoczności w

tygodniu (i stosowane po nich sposoby

prowadzące do zmniejszenia wagi),

przez co najmniej trzy miesiące

–

przesadne skupianie uwagi na swojej

sylwetce i wadze

GŁÓD – PROBLEM

GLOBALNY

• Długotrwały głód (głodzenie) prowadzi do

spowolnienia wzrostu i rozwoju dzieci, może

powodować

pojawienie

się

opuchlizny

głodowej. Jego efektem jest też apatia a

ostateczną

konsekwencją

bywa

śmierć

głodowa.

• Wg różnych szacunków człowiek może przeżyć

bez pożywienia 2-3 tygodnie, bez wody około 7

dni. Zdarzają się jednak przypadki hibernacji

takiego spowolnienia procesów życiowych,

szczególnie u niemowląt, że ten czas ulega

zdecydowanemu wydłużeniu.

• Szacuje się, że na świecie głoduje około

miliarda ludzi. Głód ten szczególnie dotyka

kraje

Trzeciego

Świata

wynika

niestabilności politycznej oraz bardzo niskiej

kultury rolnej połączonej z przeludnieniem.

Obecnie w Afryce umiera z głodu kilka tysięcy

osób dziennie.

• W Polsce różne organizacje podają, że około

10-25 % dzieci w wieku do 14 lat cierpi głód

i spożywa najwyżej jeden posiłek dziennie.

Zmiany masy i składu

ciała w głodzie

Przebieg zmniejszania

masy

ciała w warunkach głodu
przebiega dwufazowo:

gwałtowny spadek masy
ciała-trwa od kilku dni
do dwóch tygodni

powolne, wręcz liniowe
zmniejszanie masy ciała

Zmiany masy i składu

ciała w głodzie

• U mężczyzn utrata masy ciała w pierwszej fazie głodu jest zwykle

większa niż u kobiet.

• Czynnikiem potęgującym utratę masy ciała w warunkach

niedożywienia jest zwiększenie wydatku energii poprzez
zwiększoną aktywność ruchową, brak komfortu termicznego
(obozy pracy w II wojnie światowej)

• W wyniku głodzenia ubytek masy mózgu jest nieznaczny w

przeciwieństwie do innych narządów (tj. wątroba, nerki, śledziona)
i tkanek (mm. szkieletowe ulegają zanikowi, masa kośćca ulega
zmniejszeniu, zmniejszenia masy tkankowej serca).

• U ludzi otyłych zapotrzebowanie energetyczne w warunkach głodu

jest pokrywane głównie z degradacji tkanki tłuszczowej i ze
spalania uwolnionych w ten sposób wolnych kwasów tłuszczowych

Zmiany masy i składu

ciała w głodzie

• U ludzi o prawidłowej masie ciała w wyniku

głodzenia

organizm

reaguje

zmianą

metabolizmu cukrowców, których głównym

źródłem stają się aminokwasy, co z kolei

objawia się utratą masy mięśniowej. W

późniejszym okresie głodu białko jest

oszczędzane (utrata nietłuszczowej masy

ciała w pierwszym dniu 0,24-0,29 kg, a w

30. dniu głodu – 0,09-0,1 kg

• Informację o wielkości utraty masy

mięśniowej w głodzie można otrzymać z

ilości azotu i potasu wydalanego w moczu.

Przyjmuje się, że organizm dorosłego

mężczyzny zawiera około 1 kg azotu.

Zmniejszenie jego zawartości do połowy

prowadzi do śmierci

Metabolizm w głodzie

• W warunkach głodzenia wydatek energetyczny w ciągu

pierwszych 2-3 dni jest nieco zwiększony, w wyniku
wzmożonej recyrkulacji substratów energetycznych i nasilonej
glukoneogenezy.

• Wzrasta energetyczne działanie adrenaliny.
• Po dłuższym okresie głodzenia następuje obniżenie tempa

przemiany materii, w wyniku:

– eliminacji swoiście dynamicznego działania pokarmów,
– ubytkiem masy tkanek aktywnych metabolicznie,
– zahamowaniem syntezy białek.

• W późniejszym okresie głodu (

po upływie około 2 tygodni

) następuje

zwolnienie szybkości przemiany materii – związane jest to ze
zmniejszonym wytwarzaniem trijodotyroniny w tkankach

Metabolizm w głodzie

• Człowiek, który prawidłowo odżywiał się

posiada zapasy energetyczne (złożone mniej

więcej

85%

tkanki

tłuszczowej)

wystarczające na pokrycie około 8500kJ/24h

w ciągu 80 lub więcej dni głodu zupełnego.

• Zanim dojdzie do całkowitego wyczerpania

tego zapasu, następuje upośledzenie wielu

narządów i układów w wyniku postępującego

rozpadu białek tkankowych.

• Postępujący

rozpad

białek

tkankowych

spowodowany jest:

– Brakiem

egzogennych

aminokwasów,

niezbędnych do syntezy podlegających stałej

wymianie składników komórkowych, produkcji

enzymów, hormonów itp.;

– wzmożonym katabolizmem białek;
– zwiększonym

rozkładem

endogennych

aminokwasów – są one wykorzystywane do

wytwarzania

glukozy

procesie

glukoneogenezy.

Metabolizm w głodzie

Glukoneogeneza umożliwia wytworzenie potrzebnej tkankom

glukozy, której deficyt występuje w głodzie (zapasy
glikogenu w wątrobie wyczerpują się już po 1-2 dniach)

– Glikogen zgromadzony w mięśniach nie podlega przemianie w

glukozę z powodu braku w tej tkance glukozo-6-fosfatazy

– Organizm, aby utrzymać szybką glukoneogenezę- traci dużo

składników białkowych tkanek.

– Dłuższe przeżycie głodu warunkuje rozwój mechanizmów

umożliwiających  oszczędzanie  glukozy  i  aminokwasów  przez
maksymalne  wykorzystywanie  substratów  tłuszczowych  w
tkankach obwodowych  i  ketokwasów wytwarzanych  z wolnych
kwasów tłuszczowych w ośrodkowym układzie nerwowym.

Przemiana materii w

głodzie

GŁÓD KRÓTKOTRWAŁY

– Zwiększone uwalnianie kwasów

tłuszczowych (WKT) z

triacylogliceroli tkanki

tłuszczowej

– Wzmożone wytwarzanie

związków ketonowych

– Zwiększający się udział WKT i

ketokwasów (wytwarzanych w

wątrobie) na zaspokojenie

zapotrzebowania energetycznego

tkanek obwodowych

– Znaczne nasilenie

glukoneogenezy i ogólny wzrost

procesów katabolicznych w

tkankach

GŁÓD DŁUGOTRWAŁY

– Zmniejszenie katabolizmu

białek i glukoneogenezy

– Zwiększenie udziału

ketokwasów w
metabolizmie mózgu

Głód – etap I (5-10 dni)

• W czasie głodu zmniejszone wydzielanie insuliny, pobudza lipolizę.

Istotną rolę mogą jednak odegrać również takie czynniki jak:

– aktywacja układu współczulno-nadnerczowego;
– zwiększenie wydzielania glikokortykosteroidów, hormonu wzrostu i

glukagonu.

• Utlenianie WKT w wątrobie prowadzi do wytwarzania ketokwasów:

– kwasu acetooctowego
– Β-hydroksymasłowego.

Ketogenezie sprzyja równie:

– zmniejszone wydzielanie insuliny;
– zwiększone wydzielanie glukagonu;
– wyczerpanie glikogenu i karnityny w hepatocytach.

• Nasilenie glukoneogenezy początkowo występuje tylko w wątrobie,

następnie w nerkach.

Głód – etap I (5-10 dni)

• Głównymi prekursorami glukozy są aminokwasy, a także glicerol.
• Wytwarzanie glukozy w głodzie jest pobudzane przez:

– zwiększony dopływ do wątroby (i nerek) substratów glukoneogenezy
– czynniki nerwowo-humoralne tj. glukagon, aminy katecholowe i

glikokortykosteroidy;

– zmniejszone wydzielanie insuliny, która hamuje ten proces.

• Nasilenie katabolizmu białek jest następstwem zmian

hormonalnych:

– zmniejszonym wydzielaniem insuliny
– zwiększonym wydzielaniem: glikokortykosteroidów, amin

katecholowych i glukagonu.

Te same czynniki oraz zmniejszone wydzielanie trijodotyroniny,

somatomedyn i androgenów powodują jednocześnie

zahamowanie syntezy białek.

Głód – etap II (powyżej 10

dni)

• W mięśniach szkieletowych zwiększa się procentowy udział

WKT  w  pokrywaniu  zapotrzebowań  metabolicznych,  natomiast
udział  ketokwasów  maleje  (powoduje  tym  samym  wzrost
ketokwasów  w  osoczu)  z  50%  w  początkowym  tygodniu  głodu
do 10-15% po trzech tygodniach.

• Udział

ketokwasów

pokrywaniu

zapotrzebowań

energetycznych mózgu zwiększa się stopniowo do 60% po 3 tyg.

• Zwiększenie utleniania ketokwasów w mózgu umożliwia

funkcjonowanie układu nerwowego, pomimo zmniejszenia
tempa glukoneogenezy /zmniejsza się już w 2 tygodniu
głodzenia/.

• Utlenianie glukozy jest hamowane poprzez utlenianie

ketokwasów.

Głód – etap II (powyżej 10

dni)

• Hamowanie glukoneogenezy jest wynikiem zmniejszenia dopływu

aminokwasów

wątroby,

które

jest

spowodowane

zmniejszeniem katabolizmu białek.

• Mimo ograniczenia katabolizmu białek bilans azotowy w

organizmie  pozostaje  ujemny.  Pomimo  wolniejszego  tempa
dalszego  niszczenia  składników  białkowych  ustroju,  proces  ten
staje  się  coraz  groźniejszy  w  skutkach,  obejmując  takie  narządy,
jak:  SERCE,  PŁUCA  i  MÓZG,  prowadząc  do  pogłębiających  się
zaburzeń procesów odpornościowych, itp.!

• Tolerancja węglowodanów u ludzi zdrowych w głodzie pogarsza

się w wyniku:

–

hamowanie zużycia tkankowego glukozy przez WKT i ketokwasy;

–

zmniejszeniem wrażliwości komórek β wysp trzustkowych na glukozę;

–

wrażliwość insulinowa mięśni zwiększa się!

Zmiany hormonalne

wywołane głodzeniem

INSULINA

GLUKAGON

AMINY
KATECHOLOWE

GLIKOKORTYKOSTEROID
Y

HORMON
WZROSTU

SOMATOMEDYNY

ANDROGENY

INSULINA

• W I fazie głodówki stężenie insuliny we krwi spada o

kilkadziesiąt procent, a jej niskie stężenie utrzymuje się
przez cały czas jej trwania.

• Aktywność komórek β wysp trzustkowych hamowana jest w

głodzie przez mechanizm nerwowy za pośrednictwem
włókien n.X (hamowanie) lub włókien współczulnych
(pobudzanie), unerwiających trzustkę.

• Wydzielanie insuliny stymulowane jest przez wzrost stężenia

glukozy we krwi, a także przez GH, glikokortykosteroidy
oraz hormony tkankowe tj. cholecystokinina i sekretyna

• Brak pokarmu w jelitach hamuje oś jelitowo – trzustkową, i

co za tym idzie – wydzielanie insuliny

• Na skutek długotrwale utrzymującego się zmniejszonego

stężenia insuliny liczba receptorów insulinowych w tkankach
zwiększa się

INSULINA

• Insulinopenia ma istotne znaczenie w

adaptacji do głodu. Prowadzi do:

– Lipolizy i zahamowania lipogenezy w tkance

tłuszczowej

– Glukoneogenezy i ketogenezy w wątrobie
– Katabolizmu białek
– Syntezy białek w mięśniach szkieletowych i innych

tkankach

– Transportu glukozy i aminokwasów do komórek

mięśni szkieletowych i innych tkanek

GLUKAGON

• W przypadku stosowania diety niskokalorycznej(głodówki)

stężenie glukagonu ulega zwiększeniu przez okres 2-3 dni,
następnie jego stężenie nieznacznie się zmniejsza, po czym
przez okres kilku tygodni utrzymuje się na stabilnym poziomie.

• Za to zjawisko odpowiada zmniejszone stężenie insuliny

prowadzące do zahamowania transportu glukozy

• Glukagon w warunkach fizjologicznych pobudza glikogenolizę,

glukonoegenezę,  hamuje  glukokinazę  (enzym  wpływający  na
zwiększenie  wychwytywania  glukozy  przez  hepatocyty)  oraz
syntetazę  glikogenu.  Dieta  niskokaloryczna,  której  efektem
bezpośrednim jest duże stężenie glukagonu, wpływa przez ten
hormon na wzmożenie ww. procesów.

• Pobudza także katabolizm białek i wytwarzanie ketokwasów

AMINY KATECHOLOWE

• W warunkach głodzenia poziom NA we krwi ulega zmniejszeniu, co

świadczyć może o spadku aktywności współczulnego układu
nerwowego

• Są jednak doniesienia, że w tych warunkach poziom NA we krwi

zwiększa się. Może być to wyrazem zwiększonej reaktywności
układu adrenergicznego w warunkach głodu oraz może potwierdzać
udział mechanizmu glukostatycznego w pobudzaniu tego układu

• Zasadniczo układ adrenergiczny:

–

przyczynia  się  do  spadku  tempa  metabolizmu,  przyczyniając  się  do
adaptacji  do  niskokalorycznej  diety  (czasem  jednak  poziom  amin
katecholowych  utrzymuje  się  na  wysokim  poziomie  w  warunkach
głodzenia)

–

w czasie głodu działanie amin katecholowych na układ krążenia i
metabolizm

jest

zwiększone

(częstość

skurczów

serca,tempo

metabolizmu, lipolizę, ketogenezę)

–

prawdopodobnie mogą współdziałać z innymi hormonami w mobilizacji
substratów energetycznych

GLIKOKORTYKOSTEROID

• Ich stężenie jest na ogół zwiększone w

warunkach głodu. Prawdopodobnie reakcja ta
związana jest z mechanizmem glukostatycznym

• Działają wielokierunkowo:

– Nasilenie glukoneogenezy i katabolizmu białek w

tkankach pozawątrobowych

– Wzmożenie lipolizy w tkance tłuszczowej
– Zwiększenie stężenia aminokwasów we krwi i ich

błonowego transportu w hepatocytach

HORMON WZROSTU

• W warunkach głodzenia następuje wzrost stężenie GH

we krwi co ma związek z wyczerpywaniem się zasobów
węglowodanowych organizmu (zwiększenie stężenia
GH ~ zmniejszenia stężenia glukozy we krwi)

• Bodźce zwiększające wydzielanie GH:

– Niedobór źródeł energii

• Hipoglikemia (poprzez podwzgórzowe glukoreceptory)
• Wysiłek fizyczny
• Dieta niskokaloryczna

– Wzrost poziomu niektórych aminokwasów we krwi
– Glukagon
– Stres

SOMATOMEDYNY

• Głód silnie hamuje wydzielanie somatomedyn
• Mają one silne działanie anaboliczne także spadek ich

stężenia we krwi przyczynia się do spadku syntezy
białek ustrojowych:

– zwiększając dostępność aminokwasów niezbędnych do

wytwarzania glukozy

– zmniejszając zapotrzebowanie energetyczne organizmu

(zmniejszenie energetycznego wydatku na syntezę białek

• Zmniejszone wydzielanie somatomedyn jest przyczyną

zahamowania

wzrostu

dzieci

warunkach

niedożywienia

HORMONY TARCZYCY

• W głodzie trwającym powyżej 10 dni spada

stężenie T

(30-50%) a zwiększa się stężenie

(50-70%)

• Stężenie T

nie ulega istotnym zmianom

• Nie zmienia się wydzielanie TSH
• Spadek stężenia trójjodotyroniny we krwi

wpływa na:

– Zmniejszenia tempa przemiany materii
– Zmniejszenie wrażliwości tkanek na ten hormon

Document Outline