NASTĘPSTWA
NASTĘPSTWA
URAZÓW
URAZÓW
WCZESNODZIECIĘCYCH
WCZESNODZIECIĘCYCH
– CZY TYLKO
– CZY TYLKO
PSYCHOLOGICZNE?
PSYCHOLOGICZNE?
Andrzej Rajewski
Andrzej Rajewski
Katedra Psychiatrii AM
Katedra Psychiatrii AM
w Poznaniu
w Poznaniu
NASTĘPSTWA
NASTĘPSTWA
URAZÓW
URAZÓW
WCZESNODZIECIĘCYCH
WCZESNODZIECIĘCYCH
– CZY TYLKO
– CZY TYLKO
PSYCHOLOGICZNE?
PSYCHOLOGICZNE?
Andrzej Rajewski
Andrzej Rajewski
Katedra Psychiatrii AM
Katedra Psychiatrii AM
w Poznaniu
w Poznaniu
Stres w okresie życia
Stres w okresie życia
płodowego
płodowego
Urazy psychiczne
Urazy psychiczne
Zewnętrzne czynniki toksyczne
Zewnętrzne czynniki toksyczne
Choroby matki
Choroby matki
Urazy fizyczne
Urazy fizyczne
Przyczyny urazów
Przyczyny urazów
we wczesnym okresie
we wczesnym okresie
życia
życia
Urazy fizyczne
Urazy fizyczne
Urazy emocjonalne
Urazy emocjonalne
Nadużycia seksualne
Nadużycia seksualne
Zaniedbanie wychowawcze
Zaniedbanie wychowawcze
Częstość urazów
Częstość urazów
Nadużycia seksualne
Nadużycia seksualne
- u dziewcząt 7 – 52%
- u dziewcząt 7 – 52%
- u chłopców 4 – 76%
- u chłopców 4 – 76%
(McCauley, 1997, Holmes, 1998)
(McCauley, 1997, Holmes, 1998)
Urazy fizyczne
Urazy fizyczne
- u dziewcząt 10 – 30%
- u dziewcząt 10 – 30%
5 -16% kobiet jest maltretowanych
5 -16% kobiet jest maltretowanych
w czasie ciąży
w czasie ciąży
(Heim, Nemeroff, 2001)
(Heim, Nemeroff, 2001)
Ontogeneza
Ontogeneza
neurobiologicznej
neurobiologicznej
odpowiedzi na stres
odpowiedzi na stres
CRF i jego receptory pojawiają się: w 16
CRF i jego receptory pojawiają się: w 16
dniu ciąży u szczurów, w 12
dniu ciąży u szczurów, w 12
-
-
13 tyg. u ludzi
13 tyg. u ludzi
U szczurów stabilny poziom CRF w 14 pnd
U szczurów stabilny poziom CRF w 14 pnd
jednocześnie z strukturami
jednocześnie z strukturami
monoaminergicznymi
monoaminergicznymi
w hippokampie
w hippokampie
Do 14 pnd u szczurów oś HPA nie
Do 14 pnd u szczurów oś HPA nie
odpowiada, nie ma efektu GK
odpowiada, nie ma efektu GK
Podobnie do 24 tyg.
Podobnie do 24 tyg.
ciąży u ludzi
ciąży u ludzi
-
-
zdolność uruchomienia znaczącej
zdolność uruchomienia znaczącej
odpowiedzi kortyzolowej po 3
odpowiedzi kortyzolowej po 3
miesi
miesi
ą
ą
cu
cu
(
(
Graham i wsp
Graham i wsp
.,
.,
1999)
1999)
Neurobiologiczne
Neurobiologiczne
konsekwencje stresu we
konsekwencje stresu we
wczesnym okresie życia
wczesnym okresie życia
Badanie na gryzoniach
Badanie na gryzoniach
- oddzielenie od matki 12 pnd ACTH
- oddzielenie od matki 12 pnd ACTH
20 pnd – odpowiedź słabsza
20 pnd – odpowiedź słabsza
(Oers i wsp., 1998)
(Oers i wsp., 1998)
Zależność od długości separacji
Zależność od długości separacji
3 godz. dziennie CRF w podwzgórzu
3 godz. dziennie CRF w podwzgórzu
ekspresji CRF mRNA w j. podstawy
ekspresji CRF mRNA w j. podstawy
Po 4 i 5 h efekt CRF podobny
Po 4 i 5 h efekt CRF podobny
Odpowiedź kortyzolowa zbliżona do
Odpowiedź kortyzolowa zbliżona do
normy
normy
(Heim i Nemeroff, 2004)
(Heim i Nemeroff, 2004)
Badania na gryzoniach
Badania na gryzoniach
Separacja od matki powoduje reakcję
Separacja od matki powoduje reakcję
depresyjną i lękową, współistniejącą ze
depresyjną i lękową, współistniejącą ze
wzrostem aktywacji CRF w korze
wzrostem aktywacji CRF w korze
limbicznej
limbicznej
i j.podstawy
i j.podstawy
Wzrasta ekspresja CRF mRNA
Wzrasta ekspresja CRF mRNA
w j.migdałowatym oraz koncentracja
w j.migdałowatym oraz koncentracja
monoamin w j.sinawym i podwzgórzu
monoamin w j.sinawym i podwzgórzu
Spada poziom GABAa i receptorów CBZ
Spada poziom GABAa i receptorów CBZ
Krótka separacja (do 15 min. nie daje
Krótka separacja (do 15 min. nie daje
zmian)
zmian)
(Caldij i wsp., 2000, Ward i wsp.,
(Caldij i wsp., 2000, Ward i wsp.,
2001
2001
)
)
Badania na małpach
Badania na małpach
Deprywacja między 12 a 17 tyg. pnd
Deprywacja między 12 a 17 tyg. pnd
CSF CRF -
CSF CRF -
CSF CORT –
CSF CORT –
Odp.behawioralna na johimbinę
Odp.behawioralna na johimbinę
wzmożona
wzmożona
Odp.GK na klonidynę osłabiona
Odp.GK na klonidynę osłabiona
Odp. behawioralna na mCPP osłabiona
Odp. behawioralna na mCPP osłabiona
(Heim, Nemeroff,
(Heim, Nemeroff,
2004)
2004)
Wniosek
Wniosek
Silny i trwały stres
Silny i trwały stres
powoduje rozkojarzenie
powoduje rozkojarzenie
odpowiedzi przysadkowej
odpowiedzi przysadkowej
i nadnerczowej
i nadnerczowej
Rola
Rola
genów
genów
Geny mogą reaktywować reakcję na stres
Geny mogą reaktywować reakcję na stres
poprzez
poprzez
wzrost
wzrost
ekspresji
ekspresji
CRF mRNA
CRF mRNA
Kortyzol tworzy aktywny kompleks
Kortyzol tworzy aktywny kompleks
wewnątrzkomórkowy
wewnątrzkomórkowy
,
,
powoduj
powoduj
ą
ą
cy
cy
dysregulację transkrypcji DNA i
dysregulację transkrypcji DNA i
ujawnienie lub spowodowanie
ujawnienie lub spowodowanie
defektu
defektu
genetycznego
genetycznego
Wpływ na apoptozę i specjalizację
Wpływ na apoptozę i specjalizację
neuronów
neuronów
(Wiisit, Young,
(Wiisit, Young,
2000)
2000)
Dzieci przed dojrzewaniem
Dzieci przed dojrzewaniem
24h zbiórka CORT w moczu –
24h zbiórka CORT w moczu –
ACTH po stresie –
ACTH po stresie –
CORT po stresie –
CORT po stresie –
ACTH po zm. CRF – ( po długiej depr.)
ACTH po zm. CRF – ( po długiej depr.)
CORT po zm. ACTH- (bez zmian w
CORT po zm. ACTH- (bez zmian w
depresji)
depresji)
CORT po Deksametazonie –
CORT po Deksametazonie –
24h zbiórka NA w moczu –
24h zbiórka NA w moczu –
Prolaktyna po mCPP –
Prolaktyna po mCPP –
Objętość hippokampa - zmniejszona
Objętość hippokampa - zmniejszona
(Heim,
(Heim,
Nemeroff, 2004)
Nemeroff, 2004)
Dzieci z problemami
Dzieci z problemami
rodzinnymi i zaniedbane
rodzinnymi i zaniedbane
Spadek
Spadek
NNA i DA beta hydroksylazy
NNA i DA beta hydroksylazy
Zaburzenia układu 5HT (brak wzrostu
Zaburzenia układu 5HT (brak wzrostu
prolaktyny po fenfluraminie i mCPP
prolaktyny po fenfluraminie i mCPP
Sensytyzacja receptora 5HT1a przez
Sensytyzacja receptora 5HT1a przez
stres
stres
Zaburzenia rytmu
Zaburzenia rytmu
czynności osi HPA
czynności osi HPA
(Heim i wsp
(Heim i wsp
.,
.,
2001)
2001)
Dzieci po urazach mózgu
Dzieci po urazach mózgu
Znaczny wzrost C
Znaczny wzrost C
R
R
F w płynie
F w płynie
mózgowo
mózgowo
-
-
rdzeniowym
rdzeniowym
Wzrost glutaminianów w płynie
Wzrost glutaminianów w płynie
mózgowo-rdzeniowym
mózgowo-rdzeniowym
(Ruppel i wsp.
(Ruppel i wsp.
,
,
2001)
2001)
EPIDEMIOLOGIA PTSD
EPIDEMIOLOGIA PTSD
W ciągu całego życia pełne kryteria
W ciągu całego życia pełne kryteria
0,4-1,3% , niepełne 15%
0,4-1,3% , niepełne 15%
Ryzyko ekspozycji na czynniki
Ryzyko ekspozycji na czynniki
traumatyczne w przebiegu całego
traumatyczne w przebiegu całego
życia -39%
życia -39%
Połowa przypadków - poniżej 25
Połowa przypadków - poniżej 25
roku życia
roku życia
W okresie adolescencji 40%
W okresie adolescencji 40%
Dzieci z PTSD
Dzieci z PTSD
Zmniejszenie objętości ciała
Zmniejszenie objętości ciała
modzelowatego (podobnie u małp)
modzelowatego (podobnie u małp)
(De Bellis i wsp.,
(De Bellis i wsp.,
1999)
1999)
sekrecji NA, DA i A w moczu
sekrecji NA, DA i A w moczu
wskaźnika N-acetylaspartat\kreatynina
wskaźnika N-acetylaspartat\kreatynina
w pęczku przyśr. przodomózgowia
w pęczku przyśr. przodomózgowia
(De Bellis i
(De Bellis i
wsp.,2000)
wsp.,2000)
koncentracji GABA w korze oraz
koncentracji GABA w korze oraz
redukcja beta endorfin
redukcja beta endorfin
(Heim i wsp., 2003)
(Heim i wsp., 2003)
ZMIANY NEUROPRZEKAŹNIKOWE
ZMIANY NEUROPRZEKAŹNIKOWE
POD WPŁYWEM STRESU I LĘKU
POD WPŁYWEM STRESU I LĘKU
Stres aktywacja osi PPN
Stres aktywacja osi PPN
wzrost kortyzolu
wzrost kortyzolu
spadek 5HT depresja
spadek 5HT depresja
GAD
GAD
spadek czynności receptorów 5HT
spadek czynności receptorów 5HT
2
2
J.Deakin,
J.Deakin,
1997
1997
Model CMS
Model CMS
5HT
5HT
2
2
,
,
5HT1A
5HT1A
P. Willner, M. Papp,
P. Willner, M. Papp,
1998
1998
Związki z
Związki z
psychopatologią
psychopatologią
Zaburzenia lękowe
Zaburzenia lękowe
Zaburzenia depresyjne
Zaburzenia depresyjne
Zaburzenia stresowe pourazowe
Zaburzenia stresowe pourazowe
ADHD
ADHD
Uogólnione zaburzenia rozwojowe
Uogólnione zaburzenia rozwojowe
Specyficzne zaburzenia rozwojowe
Specyficzne zaburzenia rozwojowe
Zaburzenia afektywne dwubiegunowe
Zaburzenia afektywne dwubiegunowe
Schizofrenia
Schizofrenia
Prewencja
Prewencja
farmakologiczna
farmakologiczna
Różne leki p.depresyjne obniżają poziom
Różne leki p.depresyjne obniżają poziom
CRF i aktywność HPA
CRF i aktywność HPA
Fluoksetyna, sertralina
Fluoksetyna, sertralina
(Hidalgo,Davidson, 2000; Norbin,
(Hidalgo,Davidson, 2000; Norbin,
2000)
2000)
Paroksetyna odwraca u szczurów
Paroksetyna odwraca u szczurów
neurobiologiczne efekty deprywacji
neurobiologiczne efekty deprywacji
(Plotsky i wsp., 2004)
(Plotsky i wsp., 2004)
Podobne efekty po tianeptynie,
Podobne efekty po tianeptynie,
mirtazapinie, wenlafaksynie i
mirtazapinie, wenlafaksynie i
benzodiazepinach
benzodiazepinach
Poszukiwania nowych leków antagonistów
Poszukiwania nowych leków antagonistów
receptora CRF1
receptora CRF1
(Antalarmin, R121919)
(Antalarmin, R121919)