1
Wykłady 10-12a.
Rozwój w okresie wczesnego,
średniego
i późnego dzieciństwa
/wiek poniemowlęcy, przedszkolny, szkolny -do
ok.11-12r.ż./
1
Wykłady 10-12a.
Rozwój w okresie wczesnego,
średniego
i późnego dzieciństwa
/wiek poniemowlęcy, przedszkolny, szkolny -do
ok.11-12r.ż./
2
Rozwój inteligencji wg Jeana Piageta
- Istotą rozwoju jest
rekonstrukcja i
reintegracja
struktur poznawczych
- Wcześniejsze sposoby myślenia
przekształcają się
w nowe, bardziej adekwatne i bardziej
zrównoważone
struktury poznawcze
- Dążenie systemu poznawczego do
równoważenia
.
.
• Podstawowe procesy
• Asymilacja
: włączanie struktur zewnętrznych
do ukształtowanych już struktur
poznawczych
• Akomodacja
: dostosowanie struktur wewnętrznych
do struktur asymilowanych,
w wyniku czego dochodzi do
przekształceń
struktur poznawczych.
• Adaptacja
: stan równowagi między asymilacją i
akomodacją.
4
Rozwój ma charakter stadialny.
Etapy rozwoju poznawczego wg J.
Piageta
I. Inteligencja sensomotoryczna (sensoryczno-
motoryczna) (0-2lat)
Ćwiczenie odruchów i manipulacji podtrzymujących
lub powtarzających interesujące dziecko doznania.
Główne osiągnięcie: stałość przedmiotu.
Co wiemy o OZNAKACH w 6 stadiach
inteligencji sensomotorycznej?
• II. Inteligencja przedoperacyjna (2-6 lat)
Celowe eksperymentowanie na przedmiotach,
coraz bardziej świadome planowanie działań,
oparte na reprezentacjach przedmiotów.
Główne osiągnięcia:
• czynności symboliczne wraz z rozwojem mowy,
• zdolność do zachowania stałości cech (takich jak
barwa, kształt),
• uchwycenie niezmienności wartości nieciągłych -
liczby (6 r.ż.)
• czynności umysłowe typu: szeregowanie empiryczne,
klasyfikowanie (grupowanie przedmiotów
na podstawie
podobieństwa).
• Zmiany w relacji element
oznaczający
–
oznaczany
(porównanie
I i II etapów inteligencji)
OZNAKA
(elementarne wrażenie zmysłowe, prezentowane na
wykładach wcześniej)
[element oznaczany:
czynność dziecka, rezultat działania
]
• SYMBOL
(zastępnik obiektu lub czynności,
zachowujący podobieństwo percepcyjne lub funkcjonalne
z zastępowanym obiektem (np. rysunek, przedmiot, słowo),
częściowo odróżnicowany od elementu oznaczanego,
obrazowy i zindywidualizowany)
[element oznaczany:
wyobrażenie stanu, ruchu
lub przekształcenia obiektu
]
• ZNAK
(odróżnicowany od elementu oznaczanego,
arbitralny i społeczny)
[element oznaczany:
pojęcie
]
7
III. Operacje konkretne (6-12 lat)
Coraz bardziej odwracalne manipulacje na
reprezentacjach konkretnych przedmiotów,
decentracja umożliwiająca uwzględnienie w
rozważaniach wielu własności przedmiotu
w tym samym czasie.
Główne osiągnięcia:
Zdolność do zachowania, np. masy, ciężaru,
objętości (niezmienność wartości ciągłych-
ilości);
rozumowanie sylogistyczne.
• Operacje
konkretne
to
czynności
:
• -
zinterioryzowane
(ich materiałem są obrazy umysłowe
wyrażane na zewnątrz przez symboliczne zastępniki
(np. liczmany)
- zintegrowane
– proste czynności umysłowe (dodawanie,
odejmowanie, mnożenie, dzielenie) dotyczą relacji między
obiektami
i tworzą układy złożone z czynności jednego rodzaju)
- odwracalne
– dzięki opanowaniu niezmienników możliwa jest
odwracalność czynności umysłowych
na zasadzie negacji (prosta odwracalność)
na zasadzie wzajemności (A na lewo od B, B na prawo od
A)
9
IV. Operacje formalne (12-15 lat)
W pełni odwracalne operacje umysłowe
Główne osiągnięcia: myślenie abstrakcyjne
i hipotetyczno-dedukcyjne, rozumowanie
logiczne,
logika zdań.
Operacje formalne to
operacje II stopnia
, operacje
operacji.
Dotyczą
relacji miedzy relacjami
, przykładem jest
implikacja
(jeżeli czytasz tekst uważnie, potrafisz
odpowiedzieć na pytania kontrolne).
Zintegrowanie
operacji formalnych wyraża się
łączeniem wielu różnych rodzajów operacji w
jednym rozumowaniu.
• Operacje formalne są
zinterioryzowane
, a ich materiał
stanowią pojęcia wyrażane na zewnątrz znakami.
• Przeprowadzanie
operacji na znakach
umożliwia
oderwanie
się od konkretnych treści i formułowanie hipotez.
• Możliwe jest posługiwanie się
dwoma rodzajami
odwracalności jednocześnie
, odwracalnością prostą
(negacją)
i odwracalnością złożoną (wzajemnością).
Operacje formalne są
względnie niezależne od treści
(zainteresowanie daną dziedziną może spowodować, że
rozwiązywanie zadań z tej dziedziny wcześniej osiągnie etap
myślenia formalnego).
Operacje formalne są
niezależne od formy
, co umożliwia
formułowanie praw, reguł, zasad i ich wykorzystywanie
w rozwiązywaniu problemów.
Rozumowanie
dedukcyjne
(od ogółu do konkretu)
Kombinatoryka
( rozwiązywane zadania wymagające znajomości
logiki i dotyczące prawdopodobieństwa)
• W dekadzie lat osiemdziesiątych coraz większa liczba
badaczy zaczęła podważać Piagetowską tezę
o uniwersalności stadium operacji formalnych
w rozwoju poznawczym człowieka
(np. Labouvie-Vief, 1980).
• Pojawiła się też teza, że po adolescencji kształtują
się
tzw.
postformalne postacie poznania
,
konstytuujące V stadium w stosunku do czterech
opisanych przez Piageta.
• Rozwój moralny
Stadia rozwoju moralnego wg Piageta
(patrz nowy podręcznik, 2008,
str.195
do opracowania własnego przez
Studentów)
Poziomy rozwoju moralnego wg Kohlberga
I poziom (4-10 lat)
II poziom 10-13 lat
III poziom ( wiek powyżej 13 lat
lub dopiero we wczesnej dorosłości
albo nigdy)
15
• W stronę narracyjnej psychologii
moralności
Podejście narracyjne święci ostatnio tryumfy w pracach
psychologicznych (Trzebiński, 2002). Często wyrażane jest w nich
przekonanie, że nastał czas narracyjnego przełomu, w którym
dochodzi do radykalnego uzupełnienia dotychczasowych poglądów
na funkcjonowanie człowieka, w tym także na moralną orientację
i koordynowanie różnych głosów w opowiadanych
doświadczeniach ludzi (Żylicz, 2002, s. 153).
Pojawienie się trudnej sytuacji, pojawienie się konfliktu czy dylematu
moralnego prowokuje do opowiedzenia o tym, co się zdarzyło.
•
Podejściu poznawczo-rozwojowemu
,
reprezentowanemu przez Piageta (1967) i Kohlberga
(1969, 1976),
przeciwstawiana jest
ostatnio coraz
częściej
narracyjna wizja rozwoju moralnego
, którą łączy się z
pracami Carol Gilligan (1977, 1992) i jej
współpracowników.
Gilligan sformułowała tezę, że orientacja moralna kobiet i mężczyzn
jest inna, a dane z badań pozwalają wyłonić istotne statystycznie
różnice zależne od płci:
a/ Sposób ujmowania moralności przez mężczyzn opiera się
na przesłance o równości (premise of equality) i zawiera się w
etyce sprawiedliwości
(ethics of justice).
b/ Sposób ujmowania moralności przez kobiety wywodzi się
z przesłanki o unikaniu przemocy (premise of non-violence)
i prowadzi do
etyki troski
(ethics of care) (Gilligan, 1977
)
• Odmienności w ujmowaniu i rozumieniu problemów moralnych
zaobserwowano już w grupie 6–9-letnich dziewczynek i chłopców,
a u jedenastolatków - zdaniem Gilligan - stają się już regułą.
• Próby weryfikacji tez Caroll Gilligan dały wyniki niejednoznaczne,
akcentowano wpływ różnych zmiennych interweniujących (por. Rest
i Walter, 1983; Chang, 1996; Caputo, 2000; Bokus, Cieślik, 2006).
W psychologii rozwojowej jako szczególnie interesujące
odnotowano badania Nony Lyons (1988) i badania Key Johnston
(1991). Potwierdziły one występowanie dwu orientacji moralnych.
Obok Kohlbergowskiej historii Heinza, Key Johnston zastosowała
nowy materiał ilustrujący dylematy moralne, a mianowicie bajki Ezopa.
W polskich badaniach, nawiązujących do prac Lyons i Johnston,
ujawniły się też istotne różnice w interpretowaniu bajki Ezopa,
tj. w rozumieniu problemu moralnego bohaterów przez dziewczynki
i chłopców w wieku 11 lat.
• Uzupełnienie: Bokus, Cieślik, 2006 (Kolokwia Psychologiczne,
tom.15)
Jak postrzegamy innych?
20
21
22
Opowiadanie pięciolatka dla siedmiolatka
Wacek... i Jacek grali.
Jacek i Wacek grali w piłkę nad wodą.
A piesek patrzył, jak grali.
No i potem piłka wleciała do wody.
I Jacek wleciał do wody też, bo chciał ją wyjąć.
A pan rybak jechał i stanął:"Co się stało?"
"Dlaczego dzieci są bez mamy?"
No bo Jacek i Wacek się nie posłuchali mamusi.
I polecieli nad rzekę z piłką.
Grali w piłkę.
I piłka wleciała do wody.
I Jacek chciał ją wyjąć.
I też wpadł do wody.
A Wacek mu pomógł.
I wyciągnął Jacka...
Ale potem Jacek był bardzo chory.
23
24
Opowiadanie pięciolatka dla trzylatka
Jacek i Wacek grali.
Grali w piłkę.
I potem jeden...
Nie... nie wpadł do wody.
Chłopcy grali w piłkę w ogrodzie.
I chcieli też nauczyć pieska, jak grać w piłkę.
I mały piesek się nauczył, jak grać.
25
W polu narracji:
0%
20%
40%
60%
80%
100%
Dziecko
Dorosły
Dziecko
Dorosły
Dziecko
Dorosły
Wiek narratora: 4 lata 5 lat 6 lat
F
re
kw
en
cj
e
at
ry
bu
cj
i (
%
)
Przyczyny
Działania
Konsekwencje
Na mapie poznawczej dorosłego, interpretującego aktywność
dziecięcych bohaterów z linii narracji,
krytycznymi punktami są:
1) przyczyny niepożądanych zachowań dzieci
i przyczyny braku zachowań pożądanych
oraz
2) konsekwencje (następstwa) tych dwóch typów zachowań
(skutki uboczne, kary, nagrody).
Na mapie poznawczej rówieśnika, interpretującego aktywność
bohaterów (Jacka i Wacka), krytycznymi punktami są
motywy,
kroki działania
wynik działania podmiotu.
26
• Przykłady