Podstawy 

przedsiębiorczości

Temat: Finanse 
przedsiębiorstwa

Cel prowadzenia działalności gospodarczej

Wszystkie przedsiębiorstwa mają ten sam cel główny, jakim 
jest przetrwanie i rozwój. Jednym z warunków przetrwania i 
rozwoju przedsiębiorstwa jest dobre zarządzanie finansami.

Przedsiębiorstwo powinno stale analizować swoje rynki i 
przewidywać zachodzące na nich zmiany. Analiza powinna 
obejmować klientów, konkurentów oraz otoczenie  bliższe i 
dalsze.
Przedsiębiorca za pieniądze z funduszy własnych (kapitał 
własny) oraz 
z pożyczek (kapitał obcy) nabywa środki produkcji (np. 
budynki, maszyny) 
i zatrudnia ludzi, aby prowadzić działalność gospodarczą.

Najważniejszą motywacją prowadzenia działalności 
gospodarczej dla wszystkich jej uczestników jest osiąganie 
korzyści ekonomicznych. Korzyścią tą dla właściciela są zyski, 
dla pracowników – wynagrodzenia, dla akcjonariuszy – 
dywidendy, których wielkość zależy od zysków.

Majątek przedsiębiorstwa

Do prowadzenia działalności gospodarczej przedsiębiorstwo 
wykorzystuje majątek, który nosi nazwę aktywów. 

Aktywa trwałe charakteryzuje termin realizacji dłuższy niż 12 
miesięcy, natomiast aktywa obrotowe cechuje ciągły ruch, co 
wpływa na termin ich realizacji zamykający się w okresie 12 
miesięcy.

Majątek przedsiębiorstwa

Wspólną cechą aktywów trwałych jest ich stopniowe 
zużywanie się w ciągu wielu okresów sprawozdawczych.

Majątek przedsiębiorstwa

Aktywa obrotowe stanowią te środki, które zużywają się w 
jednym cyklu produkcyjnym lub obrócą się w ciągu jednego 
roku.

Kapitał przedsiębiorstwa

Kapitał, czyli pewna suma pieniędzy, stanowi podstawę 
rozpoczęcia działalności przedsiębiorstwa oraz umożliwia jego 
funkcjonowanie. Wysokość kapitału zależy od formy prawno – 
organizacyjnej przedsiębiorstwa.

Zestawienie wszystkich źródeł finansowania nosi nazwę struktury 
finansowania firmy 
i jest ujmowane w bilansie przedsiębiorstwa.

Zgodnie z zapisami ustawy o rachunkowości  źródła finansowania 
ujmuje się w pasywach w bilansie i wyróżnia następujące pozycje:

• kapitały (fundusze własne),

• rezerwy,

• zobowiązania długoterminowe,

• zobowiązania krótkoterminowe i fundusze specjalne,

• rozliczenia międzyokresowe.

Kryterium podziału kapitałów w bilansie jest źródło ich pochodzenia – 
wyróżnia się zatem finansowanie własne i obce. W literaturze 
przedmiotu wyróżnia się również finansowanie wewnętrzne i 
zewnętrzne. 

Kapitał przedsiębiorstwa

Kapitał przedsiębiorstwa

Pasywa pokazują źródła finansowania majątku przedsiębiorstwa, 
zobowiązania przedsiębiorstwa zaciągnięte na zakup środków 
trwałych lub obrotowych. Wyróżnia się kapitały własne – np. fundusz 
zgromadzony przez wspólników oraz kapitały obce, czyli kredyty 
bankowe, zobowiązania wobec dostawców i skarbu państwa.

Rodzaje kosztów przedsiębiorstwa

Prowadzenie działalności gospodarczej wymaga ponoszenia kosztów. 
Koszt produkcji to suma zużytych czynników wytwórczych wyrażona 
w pieniądzu.

Głównymi czynnikami wytwórczymi są:

• czynniki materialne (ziemia, kapitał),

• czynniki osobowe (praca).

Ze względu na rodzaj zużytego czynnika produkcji koszty dzielimy na:

• koszty materialne (K

M

),

• koszty osobowe (K

O

).

Suma kosztów materialnych i osobowych daje koszty całkowite 
(K

C

):

K

K

C

C

 = 

 = 

K

K

M

M

 + 

 + 

K

K

O

O

Rodzaje kosztów przedsiębiorstwa

Ze względu na zależność między kosztami a rozmiarami produkcji 
koszty dzieli się na:

• koszty stałe (K

S

),

• koszty zmienne (K

Z

).

Suma kosztów stałych i zmiennych daje koszty całkowite (K

C

):

K

K

C

C

 = 

 = 

K

K

S

S

 + 

 + 

K

K

Z

Z

Jeżeli od ceny sprzedawanego wyrobu odejmiemy koszty 
zmienne, to otrzyma się dochodowość produktu czyli 
jednostkową marżę brutto.

Źródła przychodów

W wyniku prowadzenia działalności gospodarczej to znaczy 
sprzedaży swoich produktów (towarów i usług) 
przedsiębiorstwo osiąga określone przychody.

Przychody nie są tym samym co dochody. Dochód to przychód 
pomniejszony o koszty.

Przychodem jest to co „wpływa” do przedsiębiorstwa, 
kosztem to, co „wypływa” z przedsiębiorstwa, a dochodem 
jest to co pozostaje w przedsiębiorstwie.
W celu ustalenia zysku lub 
straty 
w danym okresie sporządza 
się rachunek zysków i strat.

Rachunek zysków i strat

Różnica między przychodami a kosztami stanowi wynik 

finansowy.

przychody

koszty

zysk

W bilansie aktywa zawsze równe są pasywom. Jeśli na koniec roku 
stan posiadania jest większy od zobowiązań, to przedsiębiorstwo 
osiągnęło dodatni wynik finansowy, czyli zysk.

Jeżeli zobowiązania były większe niż aktywa przedsiębiorstwa, to jego 
działalność przyniosła stratę.

Bilans 

Bilans jest to zestawienie wyrażonego wartościowo majątku 
jednostki (aktywów) ze źródłami jego pochodzenia, czyli 
kapitałami (pasywów).

Jedną z pozycji bilansu jest zysk (lub strata), wykazywany w 
drugim obowiązkowym sprawozdaniu jakim jest rachunek 
zysków i strat (wynik finansowy).

Cechy bilansu:

• zupełność, 

• rzetelność, 

• sprawdzalność, 

• ciągłość, 

• przejrzystość. 

Uproszczony bilans

Próg rentowności

Wielkość sprzedaży, powyżej której zaczyna się osiągać zysk, 
nazywa się progiem rentowności.

Jeżeli zna się koszty stałe oraz koszty zmienne na jedną 
jednostkę sprzedawanego wyrobu i cenę wyrobu (jaką można 
osiągnąć na rynku), to można policzyć, przy jakiej miesięcznej 
sprzedaży produktu pokrywa się wszystkie koszty i osiąga się 
zysk. W tym celu liczy się próg rentowności:

Próg 
rentowności  = 

koszty stałe

dochodowość produktu

Wskaźniki rentowności

Wskaźniki rentowności informują, jaka jest rentowność firmy. 
Ukazuje relację wyniku finansowego do kategorii finansowych, 
takich jak: majątek, kapitał i sprzedaż. Najczęściej 
wykorzystuje się dwa wskaźniki:
a)wskaźnik rentowności brutto,
b)wskaźnik rentowności netto. 

Wskaźnik rentowności 
brutto  

zysk przed opodatkowaniem (brutto)

przychody ze sprzedaży

100

Wskaźnik rentowności netto 
 

zysk po opodatkowaniem (netto)

przychody ze sprzedaży

100

Im wyższy wskaźnik rentowności, tym bardziej efektywne jest 
przedsiębiorstwo.

Wskaźniki zadłużenia

Wskaźniki zadłużenia wykorzystywane są do badania struktury 
finansowania 

przedsiębiorstwa. 

Określają 

poziom 

jego 

zadłużenia  i  tym  samym  oceniają  jego  wypłacalność  w  długim 
okresie.

Wskaźnik ogólnego zadłużenia

Wskaźnik  ogólnego  zadłużenia  stanowi  relację  zobowiązań 
ogółem do całkowitych aktywów przedsiębiorstwa.
  

Wskaźnik ogólnego 
zadłużenia  

zobowiązania ogółem (zadłużenie ogółem)

aktywa ogółem

100

Im wyższy poziom wskaźnika, tym większe zadłużenie 
przedsiębiorstwa.

Wskaźniki aktywności gospodarczej

Wskaźniki aktywności gospodarczej informują o ocenie umiejętności 

wykorzystania

aktywów przedsiębiorstwa do tworzenia przychodów ze sprzedaży. 

Wykorzystywanym  wskaźnikiem  jest  wskaźnik  obrotu  aktywów 

ogółem, liczony jak

przedstawia wzór poniżej: 

Wskaźnik aktywności 

gospodarczej  

sprzedaż

aktywa ogółem

100

Im wyższy wskaźnik, tym lepsze wykorzystanie aktywów do 
uzyskania przychodów ze sprzedaży.

Wskaźniki płynności dostarczają informacji o zdolności przedsiębiorstwa 
do wywiązywania się z bieżących (krótkoterminowych) zobowiązań, tzn. 
zobowiązań płatnych w ciągu 1roku. Regulowanie zobowiązań bieżących 
zależy od stanu środków pieniężnych oraz możliwości zamiany innych 
składników majątku obrotowego na gotówkę w krótkim okresie. 

Jednym z warunków egzystencji przedsiębiorstwa jest zachowanie 
płynności finansowej, której przejawem jest terminowe regulowanie 
zobowiązań.

Wskaźniki płynności

Brak płynności finansowej rodzi zazwyczaj dla przedsiębiorstwa wiele 
niekorzystnych skutków (np. dostawcy mogą żądać zapłaty wyłącznie 
gotówką, trudniejsze staje się uzyskanie kredytu).

Wskaźnik płynności  

aktywa obrotowe

zobowiązania krótkoterminowe

100

1.Komosa A.: Szkolny słownik ekonomiczny. Ekonomik 2002,
2.Niedzielski E., Łapińska A.: Zarządzanie firmą. WSiP 1999,
3.Biernacka M., Korba J., Smutek Z.: Podstawy przedsiębiorczości. 
Podręcznik do liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego i 
technikum. Wyd. II. Operon, Gdynia 2009,
4.Gregorczyk S., Romanowska M., Sopińska A., Wachowiak P.: 
Przedsiębiorczość bez tajemnic. Podręcznik do nauczania podstaw 
przedsiębiorczości dla liceum 
i technikum. WSiP  2009,
5.Bień W.: Ocena efektywności finansowej spółek kapitałowych, Difin, 
2005,
6.Rybicki P.: Sprawozdanie finansowe źródłem informacji o firmie, 
POLITEXT, 
Warszawa 2003.

Literatura: