PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA
CWICZENIA IV
TEMAT:

Postawy i wartości, ich geneza i funkcje.

mgr Magdalena Wyszomirska-Góra

Uniwersytet Gdański
Rok akademicki 2013/2014 semestr pierwszy

PROCES SOCJALIZACJI



Proces socjalizacji

, wrastania dziecka w

kulturę, to w dużym stopniu właśnie

nabywanie pewnych wartości

(uczymy się

cenić uczciwość i odpowiedzialność, tradycję
lub nowatorstwo itd.)

i wykształcanie

pewnych postaw

(uczymy się lubić szpinak i

unikać wścibskich sąsiadek).

WARTOŚCI



Wartości

–

abstrakcyjne cele i zasady

rządzące ludzkim życiem, bardziej centralne,
wpływają na postawy.

WARTOŚCI



Najszerzej

zakrojone,

międzynarodowe

badania

nad

wartościami

zostały

przeprowadzone przez Shaloma Schwartza
(1992) w 20 bardzo różnych krajach.



Zgodnie

postulatami

Schwartza,

szczegółowe wartości układają się w 10
typów.

KORELACJE WARTOŚCI



Wszystkie sąsiadujące ze sobą typy wartości
są  zgodne,  czyli  dodatnio  skorelowane  -  np.
w  znacznej  większości  próbek  badani  w
podobnym  stopniu  cenili  sobie  wartości
składające się na uniwersalizm i życzliwość.



Natomiast  typy  wartości  umieszczone  na
rysunku  naprzeciw  siebie  pozostają  w
konflikcie  -  np.  cenienie  sobie  wartości
składających  się  na  życzliwość  negatywnie
koreluje z cenieniem władzy i osiągnięć.

POSTAWA



Najbardziej charakterystyczne i niezbędne
pojęcie w psychologii (Allport).



Postawa człowieka wobec jakiegoś obiektu
(osoby,

przedmiotu,

zdarzenia,

idei)

względnie

trwała

tendencja

pozytywnego

lub

negatywnego

wartościowania

tego obiektu przez tego

człowieka.



Postawa jest

zawsze czyjaś i zawsze skierowana

na jakiś obiekt

albo grupę lub rodzaj obiektów.

POSTAWA



Przez  kształtowanie  określonej  postawy
można  wpływać  na  zachowania  –  zarówno
szkodliwe  społecznie  (palenie  papierosów,
etniczna  dyskryminacja)  jak  i  pożądane
(postawy wyborców, konsumentów).

WYMIARY POSTAW



znak,



natężenie,



zakres,



ważność,



złożoność, zwartość,



wewnętrzna zgodność,



stopień powiązania z innymi postawami,



trwałość.

WAŻNOŚC POSTAW



Postawa jest

tym ważniejsza

dla jej

posiadacza,

im bardziej powiązana z jego ja

(koncepcją własnej osoby),

wyznawanymi

wartościami i innymi postawami

(Boninger,

Krosnick, Berent, 1995).



Postawy ważne trudniej oczywiście zmienić.

KOMPONENTY POSTAW



Na postawę składają się różne komponenty:

◦

emocjonalny

– reakcje emocjonalne wobec

przedmiotu postawy

◦

poznawczy

– myśli i przekonania o

przedmiocie postawy

◦

behawioralny

– działania (zachowanie)

wobec przedmiotu postawy

GENEZA POSTAW

Postawa jako rezultat przekonań

Postawa jako rezultat emocji

Postawa jako rezultat zachowania

Przejmowanie postaw od innych

POSTAWA JAKO REZULTAT PRZEKONAŃ



Koncepcja Ajzena i Fishbeina –

model postawy

doskonale racjonalnej



Przekonanie jako

przypisanie obiektowi postawy

dowolnej

własności

wyniku

obserwacji,

wnioskowania lub otrzymania informacji od nadawcy.



Różne szacowane prawdopodobieństwo

posiadania

danej własności przez obiekt,



Cząstkowa subiektywna ocena

obiektu postawy,



Na podstawie znajomości siły przekonań i ich ocen
cząstkowych można przewidzieć postawę wyznawcy
przekonań wobec obiektu.



Np. ukończenie studiów podwyższa prestiż społeczny.

POSTAWA JAKO REZULTAT EMOCJI



Fazio –

postawy mogą pojawiać się bez

pośrednictwa przekonań



Istotą postawy jest skojarzenie obiektu z
określoną reakcją uczuciową,



Siła skojarzenia równoznaczna z siłą postawy
– czas reakcji na pytania o ocenę obiektu,



Warunkowanie klasyczne i sprawcze

jako

podstawowe

mechanizmy

wykształcania

skojarzeń,

POSTAWA JAKO REZULTAT EMOCJI



Zajonc -

zjawisko samej ekspozycji,



Im częściej obiekt jest prezentowany tym bardziej jest
lubiany

(obiekty dobrze znane zapewniają komfort

psychiczny, wiemy czego się po nich spodziewać),



Efekt

silniejszy

dla

bodźców

eksponowanych

podprogowo (Bornstein,1989),



Wyjaśnia czemu nie lubimy siebie na zdjęciach.

Ograniczenia:



Obiekt musi być na wstępie neutralny (nieawersyjny),



Nie może być eksponowany bez przerwy(znudzenie),



Efekt najsilniejszy dla słabo znanych obiektów.

POSTAWA JAKO REZULTAT ZACHOWAŃ



Wbrew logice warunkowania sprawczego
zachowanie

człowieka

może

wywierać

silniejszy  wpływ  na  jego  postawy  w
obecności małych niż dużych kar i nagród
(  pisanie  eseju  popierającego  stłumienie
zamieszek

przez

policję

nagroda,

przedszkolaki i zabawki - kara),



Teoria dysonansu poznawczego (Festinger)



Teoria autopercepcji postaw (Bem)

FUNKCJE POSTAW



ORIENTACYJNA



INSTRUMENTALNA



EKSPRESJA WARTOŚCI



SPOŁECZNO – ADAPTACYJNA



OBRONY EGO

FUNKCJA ORIENTACYJNA



Określony stosunek do jakiegoś obiektu
pozwala

zorientować się jaki on jest

(pomimo

nadmiaru albo niedoboru informacji), a także

jakie są inne, powiązane z nim obiekty



Ktoś ma pozytywny stosunek do Kościoła
katolickiego, ponieważ

pozwala mu to

zorientować się co jest dobre

(to mianowicie

co głosi Kościół),

a co złe

(to, co Kościół

potępia),

pozwala

uporządkować

niezrozumiały i chaotyczny świat podziałów
społecznych.

FUNKCJA INSTRUMENTALNA



Obiekt jest dla nas pozytywny lub negatywny
dzięki temu, że

pomaga lub przeszkadza w

realizacji ważnych dążeń



Np. ktoś ma pozytywny stosunek do
Kościoła, ponieważ

uważa, że zapewnia mu

zbawienie

wieczne

nadaje

sens jego życiu, a noszenie chorągwi
podczas procesji zaspokaja jego potrzebę
znaczenia itp.

FUNKCJA EKSPRESJI WARTOŚCI



Utrzymywanie  i  ujawnianie  pewnych  postaw
sprawia  nam  satysfakcję,  ponieważ  w  ten
sposób  możemy

wyrażać wiarę w cenione

przez

nas

wartości

a więc i

wyrażać, kim sami w istocie

jesteśmy



Ktoś ma pozytywny stosunek do Kościoła,
ponieważ dzięki temu

daje wyraz umiłowaniu

wartości

duchowych

przywiązaniu

cenionych przez siebie wartości moralnych.

FUNKCJA SPOŁECZNO-ADAPTACYJNA



Żywimy określoną postawę wobec jakiegoś
obiektu, ponieważ pomaga to

zaprezentować

się innym ludziom w pozytywnym świetle i
podtrzymać pożądane przez nas więzi
społeczne



Ktoś ma pozytywny stosunek do Kościoła,
ponieważ dzięki chodzeniu do kościoła

zyskuje akceptację wierzących rodziców,
znajomych czy ważnych dla siebie grup
odniesienia

, np. partii chrześcijańskiej, której

jest aktywistą.

FUNKCJA OBRONY EGO



Pomaganie jej wyznawcy w

utrzymaniu

dobrego mniemania o sobie

lub rozwiązaniu

wewnętrznych konfliktów.



Ktoś lubi Kościół, uważając się za katolika,
dzięki czemu

może czuć się przyzwoitym

człowiekiem

, nawet jeżeli jest leniem,

alkoholikiem i złodziejaszkiem.



Pozytywna postawa do Kościoła staje się

bazą do (obronnego) wnioskowania

o własnej

przyzwoitości.

POSTAWY UTAJONE



Termin wprowadzony do psychologii w 1996
przez Greenwalda i Banaji,



Są to

niezidentyfikowane lub nieprawidłowo

zidentyfikowane

ślady

przeszłych

doświadczeń

, które

mogą wpływać na

przyszłe reakcje

, nawet gdy nie są dostępne

na poziomie świadomym,

ŹRÓDŁA POSTAW UTAJONYCH



Nieświadome uczenie

(możliwe jest

odbieranie i przetwarzanie informacji bez

świadomości

procesu

uczenia

jego

skutków),



Bodźce

podprogowe

(podprogowe

eksponowanie bodźców afektywnych wpływa

na oceny obiektów po nich następujących),



Bodźce

peryferyczne

(eksponowane

powyżej progu świadomości, a jednak nie

postrzegane przez daną osobę).

REGULACYJNA ROLA UTAJONEJ POSTAWY

Maliszewski (2005)



Jedną  z  przesłanek  wprowadzenia  pojęcia
postawy  utajonej  było  to,  iż  miała  ona  być
lepszym  predyktorem  zachowania  niż  postawa
jawna.



Wbrew  nadziejom,  w  licznych  eksperymentach
obserwowano,  że  postawa  jawna  silniej
korelowała  z  zachowaniem  niż  postawa
utajona.



Istotne było więc poznanie, w jakich warunkach
utajona postawa wpływa na zachowanie.

BADANIE



Studentów

lubiących

imprezować

psycholodzy zaprosili do udziału w badaniu
informując, że będą oceniać różne gatunki
piwa.

BADANIE



W fazie 1. badani, oprócz pomiaru postaw
jawnych i ukrytych względem spożywania
alkoholu,

wypełniali

także

kwestionariusz

dotyczący samoograniczenia w jego spożyciu.



Faza 2. polegała na ograniczaniu zasobów
poznawczych

osób

badanych

grupy

eksperymentalnej,



W  fazie  3.  badani  otrzymywali  dwie  półlitrowe
butelki  piwa  z  usuniętymi  etykietami.  Zadaniem
badanych  była  ocena  smaku  piwa  z  dwóch
butelek na kilku skalach.

WYNIKI BADANIA



Zmienną zależną była ilość wypitego piwa.



W warunkach nieograniczonych zasobów
poznawczych zmienna zależna korelowała
istotnie z wynikami w skali samoograniczenia
i postawami jawnymi.



W warunkach ograniczonych zasobów ilość
wypitego piwa można było przewidzieć
jedynie na podstawie postaw utajonych.

WYNIKI BADANIA



Podsumowując – w serii badań psycholodzy
wykazali,

że

bardziej

negatywnie

oceniamy piwo, słodycze, czy chipsy, tym
mniej chętnie po nie sięgamy.



Jednak jeżeli nasze zasoby poznawcze są
ograniczone, to najlepszym predyktorem
zachowania są postawy ukryte, a nie jawne.

TEST UTAJONYCH SKOJARZEŃ - IAT

(IMPLICIT ASSOCIATION TEST)



Najpopularniejszą metodą badania postaw
utajonych jest test utajonych skojarzeń (IAT).



Pozwala na

analizę negatywnych postaw

wobec

różnych

grup

społecznych

stosunku do których na poziomie jawnym nie
zaobserwowano uprzedzeń



Bada korelację między postawami jawnymi i
utajonymi.

TEST UTAJONYCH SKOJARZEŃ



Badania korelacji między postawami jawnymi
i ukrytymi związane są z koncepcją

dualizmu

postaw

, który występuje gdy

ten sam obiekt

postawy oceniany jest na w różny sposób na
dwóch poziomach

, z których jeden to poziom

automatyczny

(utajony),

drugi

kontrolowany (jawny).

TEST UTAJONYCH SKOJARZEŃ



Jest metodą indywidualną wspomaganą
komputerowo,



Na ekranie prezentowane są serie słów,
które

należy

przyporządkować

odpowiednich kategorii przez naciśnięcie
stosownych klawiszy,



Komputer rejestruje czasy odpowiedzi i
poprawność wykonania zadania,



Klasyczny IAT obejmuje serię pięciu zadań.

SCHEMATYCZNA ILUSTRACJA I OPIS IAT

zadanie

kategoryzacja

prosta

kategoryzacja

prosta

kategoryzacja

złożona

kategoryzacja

prosta

(odwrócona)

kategoryzacja

złożona

(odwrócona)

Opis zadania

Kategoryzacja

słów z dwóch

kategorii bę-

dących obiek-

tem badania

(zestaw zmien-

ny w zależno-

ści od obiektu

badania

Kategoryzacja

słów

nasyconych

afektywnie

(stała dla

każdego testu)

Kategoryzacja

złożona

(zestaw słów z

1 i 2 zadania

jednocześnie)

Kategoryzacja

tych samych

słów co w

zadaniu 2, ale

odwróconych

(odwrócona

pozycja nazw

kategorii na

ekranie)

Te same

kategorie co w

zadaniu 3, ale

odwrócone

(odwrócona

pozycja nazwy

kategorii

kluczowej)

Nazwa

kategorii

- zadanie

KWIATY

INSEKTY

Nieprzyjemne

Przyjemne

Nieprzyjemne
KWIATY

Przyjemne

INSEKTY

KWIATY

Nieprzyjemne
INSEKTY

Przyjemne

KWIATY

Słowa

bodźcowe

(przyporządko

wane do

kategorii)

RÓŻA
STOKROTKA

PLUSKWA

MALWA

WESZ

JAŚMIN

PCHŁA

KOMAR

Słońce

Śmierć
Choroba

Szczęście

Wojna
Trucizna

Zabawa

Wakacje

Śmierć

PLUSKWA

MALWA
Choroba

WESZ

Słońce

JAŚMIN

Zabawa

JAŚMIN

PCHŁA

RÓŻA

STOKROTKA

MALWA

WESZ
PLUSKWA
KOMAR

JAŚMIN

Wojna
Choroba

Szczęście

WESZ
KOMAR

Słońce

MALWA

Źródło: D. Maison: Utajone postawy konsumenckie. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2004, s. 58

WSKAŹNIKI IAT



Tworzone są

na podstawie czasów odpowiedzi

udzielonych na wszystkie bodźce, włącznie

z odpowiedziami błędnymi.



Pomija    się    jedynie    czasy    odpowiedzi    na
pierwsze  dwa  bodźce  w  każdym  bloku  ze
względu  na  to,  że  większość  respondentów
  nie    jest    jeszcze    wówczas    dostatecznie
skoncentrowana  na  zadaniu.



Najważniejszą rolę odgrywa

zagregowany i

uśredniony czas odpowiedzi na zadania
kategoryzacji złożonej

WPŁYW POSTAW NA ZACHOWANIE



Znane powiedzenie w psychologii perswazji mówi :

„ Zmień ludzką postawę, a zmienisz także ludzkie
zachowanie”.



Czy jest ono prawdziwe?

Np.



Czy ludzie uznający korzyść jaką niesie ze sobą
zapianie pasów bezpieczeństwa w rzeczywistości
częściej je zapinają?



Czy ludzie, którzy uważają, że palenie jest
szkodliwe decydują się je rzucić?

POSTAWY A ZACHOWANIE



Czy w rzeczywistości istnieje zależność
między postawami człowieka, a jego
zachowaniem?



Jakie warunki będą temu sprzyjać ?

WYNIKI BADANIA – POSTAWA A

ZACHOWANIE

Studenci powinni czytać

Bezdomność to problem

Powinienem/am ćwiczyć

Powinienem/am

segregować śmieci

Powinno się ustalić kto

pije, a kto prowadzi

Powinienem/am

głosować

Powinno się zmienić

strategię zwalczania
terroryzmu

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA RELACJĘ

POSTAWA-ZACHOWANIE



Metaanaliza badań nad wpływem postaw na
zachowanie - korelacja na poziomie 0.30

Czynniki, które wpływają na relację postawa-

zachowanie:



Cechy zachowania (specyficzność vs ogólność)



Cechy osobowościowe (kto jest pytany)



Czynniki normatywne i motywacyjne



Cechy

postaw

(sposób

ukształtowania,

dostępność)

CECHY ZACHOWANIA



Postawy i zachowania muszą być mierzone
na tym samym poziomie ogólności.



Np.  ogólna  postawa  jednostki  względem
zachowań  prozdrowotnych  nie  pozwala  na
przewidywanie  jej  skłonności  do  uprawiania
joggingu.



Zatem

jedynie

specyficzne

postawy

(postawa względem joggingu) przewidują
konkretne zachowania.

WPŁYW CZYNNIKÓW NORMATYWNYCH I

MOTYWACYJNYCH



W  niektórych  przypadkach  działanie  norm  lub
czynników  motywacyjnych  może  być  na  tyle
silne,  że  zachowanie  jednostek  jest  do  nich
dostosowane

nie

odzwierciedlając

ich

prawdziwych postaw.



Np. osoby, które nienawidzą swojej pracy
chodzą do niej mimo wszystko ze względów
normatywnych czy finansowych.

CECHY POSTAW



Sposób

ukształtowania

wyniku

bezpośredniego

lub

pośredniego

doświadczenia.



Dostępność pamięciowa postawy – wyższa w
przypadku postaw ukształtowanych przez
bezpośrednie doświadczenie.



Np. postawa studentów względem braku
wolnych miejsc w akademikach.

CECHY OSOBOWOŚCIOWE



Postawy niektórych jednostek są bardziej
zgodne z zachowaniem niż innych.



Np. osoby wysokim self monitoringu zmieniają
swoje  zachowanie  w  zależności  od  specyfiki
sytuacji,  podczas  gdy  osoby  niskim  self
monitoringu  zachowują  się  podobnie  w
większości przypadków.



Zatem zachowanie osób nisko monitorujących
się jest w wyższym stopniu zgodne z
deklarowanymi przez nie postawami.

SAMOOBSERWACJA KONTROLUJĄCA

- SELF MONITORING (SNYDER)



Ludzie tworzą różne scenariusze siebie na użytek danej
sytuacji i w różnym stopniu kontrolują swoje zachowania tak,
aby dobrze wypaść.



Osoby  o  wysokim  self-monitoringu,  tzw.  pragmatycy,
koncentrują się na tym, jakiej osoby wymaga dana sytuacja i
jak  mogą  stać  się  taką  osobą.  Są  wyczuleni  na  społeczne  i
interpersonalne wskazówki co do działań stosownych w danej
sytuacji.  Ich  zachowanie  zmienia  się  z  sytuacji  na  sytuację.
Żyją w świecie pozorów wykreowanych na publiczny użytek.



Natomiast

osoby

niskim

self-monitoringu,

tzw.

pryncypialiści, koncentrują się na tym, kim są i jak mogą
pozostać sobą niezależnie od sytuacji. Ich zachowania są
względnie stałe i odzwierciedlają wprost ich postawy, emocje
i przekonania o sobie.

Źródła:



Wojciszke B., Człowiek wśród ludzi, Scholar
2004.



Kenrick D., Neuberg S., Cialdini R.,
Psychologia Społeczna, GWP 2002.



Aronson E., Człowiek istota społeczna, PWN
2005.



https://implicit.harvard.edu/implicit/poland/b
ackground/index.jsp



DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ!

Document Outline