TEORIA WYBORU 

KONSUMENTA

 

 

1. PODSTAWY TEORII WYBORU KONSUMENTA

   W gospodarce rynkowej zachowaniami 
producentów i konsumentów rządzi ten sam motyw: 
dążenie do maksymalizacji
korzyści materialnych:

• w przypadku producentów – jest to zysk;

• konsumentów – użyteczność.

Teoria wyboru konsumenta:

•  analizuje  zachowanie  się  konsumenta  dążącego  do 
osiągania
    maksimum korzyści  z nabywanych dóbr; 

•  interpretuje  decyzje  konsumpcyjne  gospodarstw 
domowych,
    kształtujących  ich  wydatki,  jako  uniwersalne  reguły 
postępowania.
Teoria  wyboru  konsumentów  stara  się  udzielać 
odpowiedzi na pytania:

•  w  jaki  sposób  konsumenci  wybierają  określone 
produkty i jaką ich ilość są skłonni kupić?

• jaki jest wpływ zmian cen lub innych warunków na 
zakupy konsumentów?

 

 

 W celu określenia prawidłowości kierujących 
zachowaniem się konsumentów i czynników 
wpływających na te zachowania buduje się model 
zachowań konsumenta (model indywidualnego 
konsumenta).

Model zachowań konsumenta obejmuje 4 główne 
elementy charakteryzujące konsumenta i jego 
otoczenie rynkowe:
1. Dochód, który może wydać konsument.
2. Ceny poszczególnych dóbr
3. Gusty i preferencje pozwalające uszeregować 
różne kombinacje 
    dóbr wg stopnia satysfakcji dostarczanej 
konsumentowi
4. Założenie, że konsument posiadając pełną i 
prawdziwą informację zachowuje się racjonalnie, 
dążąc do maksymalizacji użyteczności w ramach 
własnego budżetu
Model  ten,  wykorzystując  preferencje  i  gusty 
konsumentów,  opisuje  i  objaśnia  zachowania 
nabywców  w  określonych  warunkach  rynkowych 
(dane dochody i ceny)

 

 

MODEL TEORII WYBORU KONSUMENTA

Oferent dóbr i usług, które mogą

zaspokoić potrzeby konsumenta

- wie czego chce (pragnie),
- dysponuje środkami,
- napotyka na ceny, na które nie ma wplywu

R Y N E K

K O N S U M E N T

TEORIA  WYBORU  KONSUMENTA

(TEORIA  POSTĘPOWANIA  KONSUMENTA)

ZACHOWANIA  NABYWCZE

KONSUMENTA

ZACHOWANIA  DOSTOSOWAWCZE

KONSUMENTA

ZE WZGLĘDU NA

SUBSTYTUCYJNOŚĆ

ZE WZGLĘDU NA

KOMPLEMENTARNOŚĆ

PODSTAWOWE TWIERDZENIA

PODSTAWOWE ZASADY

UWARUNKOWANIA

POTRZEBY

PREFERENCJE

GUSTY

DO ZMIANY DOCHODU

DO ZMIANY CEN

OGRANIECZENIA

 

 

Podstawowe kategorie teorii wyboru 
konsumentów (wybrane): 

• potrzeby,

• użyteczność, 

• preferencje, 

• obojętność konsumenta, 

• wybór.

Użyteczność dobra - wynika z jego wartości 
użytkowej, czyli zdolności dóbr do zaspokojenia 
pewnych potrzeb. 

użyteczność w teorii wyboru konsumenta:

•  określenie  subiektywnej  przyjemności,  pożytku  lub 
zadowolenia
   płynącego z posiadania (konsumpcji) dóbr i usług.

•  suma zadowolenia jaką osiąga indywidualny 
konsument 
  z konsumowania lub posiadania danego dobra.

 

 

Użyteczność całkowita (UC):

- suma użyteczności konsumowanej ilości produktu lub 
usługi,

- suma zadowolenia jaką daje konsumentowi 
posiadanie danego
   dobra.

- satysfakcja czerpana z konsumpcji danej masy dóbr.
Użyteczność całkowita:

• rośnie ona wraz ze wzrostem konsumpcji aż do 
pełnego zaspokojenia potrzeby (im więcej konsument 
nabywa dóbr, tym więcej potrzeb zaspokaja za ich 
pomocą),

• dobro jest tym użyteczniejsze, im intensywniej 
zaspokaja określoną potrzebę,

• w miarę zaspokajania potrzeb tracą one na 
intensywności.
Wyraża ją formuła:

                                              

gdzie: Q - ilość konsumowanego dobra „i”,         i = 
0,....,n

UC = Q

i

i=0

n



 

 

Użyteczność krańcowa (marginalna) (Uk lub UM):

• wyraża zadowolenia konsumenta ze zwiększenia 
(zmniejszenia) 
  konsumpcji danego dobra o kolejną dodatkową 
jednostkę.

• jest stosunkiem przyrostu użyteczności całkowitej do 
minimalnego przyrostu zapasu dobra (o jednostkę),
Miarą Uk lub UM:

• jest przyrost zadowolenia (użyteczności), jaka 
powstaje w wyniku zwiększania (zmniejszania) 
spożycia dobra o jednostkę.

Wyraża ją formuła:

UM =

 UC

 Q

i





 

 

Prawo (zasada) malejących korzyści 
(użyteczności) krańcowej:

• w miarę wzrostu ilości konsumowanego dobra 
(zapasu), jego 
  użyteczność krańcowa maleje,
albo

• wraz ze wzrostem konsumpcji maleją korzyści 
osiągane ze 
  zwiększenia konsumpcji o dodatkową jednostkę.

Q

Krzywa użyteczności

całkowitej

Uc

Ilość

0

1

2

3

4

najedzony

głodny

Q

Krzywa użyteczności

krańcowej

Uk

Ilość

0

1

2

3

4

najedzony

głodny

 

 

Q

Krzywa użyteczności

krańcowej

Uk

Ilość

0

1

2

3

4

najedzony

głodny

Q

Krzywa użyteczności

całkowitej

Uc

Ilość

0

1

2

3

4

najedzony

głodny

 

 

Ilość skonsumowanego

dobra (żywności)

Użyteczność

całkowita (Uc)

Użyteczność

krańcowa (Uk)

0

0

1

4

4

2

6

2

3

7

1

4

7,5

0,5

5

4,5

0

Twierdzenie
Z  faktu,  że  przyrosty  użyteczności  całkowitej 
maleją  (spada  użyteczność  krańcowa)  wraz  z 
ilością konsumowanego dobra wynika, że popyt na 
dane 

dobro 

będzie 

malał 

(bo zaspokojona będzie potrzeba).

Teoria użyteczności krańcowej jest jądrem 
teorii racjonalnego wyboru konsumenta.

 

 

 Konsument stoi przed koniecznością wyboru 
pewnej kombinacji rodzaju i ilości dóbr, jakie pragnie 
posiąść, aby przy danych środkach zapewnić sobie 
maksimum użyteczności z posiadania tych dóbr.

Preferencje konsumenta odzwierciedlają jego 
subiektywne pragnienia i oceny ważności oraz 
przydatności poszczególnych dóbr

System preferencji konsumenta opiera się na 
założeniach o:
kompletności preferencji (konsument jest zdolny do 
określenia wszystkich kombinacji dóbr wg tego, 
które preferuje, a które dają mu takie samo 
zadowolenie - są mu obojętne), przechodniości 
preferencji (np. jeśli woli A od B i B od C to woli 
również A od C), nienasyconości zadowolenia 
konsumenta (woli zawsze więcej niż mniej). 

 

 

Krzywa obojętności konsumenta (krzywa 

jednakowej użyteczności całkowitej):

- wykres wariantów wyboru proporcji różnych 
dóbr, które
jednakowo będą zaspokajały potrzeby, a więc będą 
obojętne      dla konsumenta.

-   przedstawia wszystkie kombinacje konsumpcji 
dwóch dóbr, które są dla konsumenta obojętne. 
Każda z tych kombinacji daje
konsumentowi takie samo zadowolenie.

Dana krzywa obojętności 
charakteryzuje się stałym 
poziomem zadowolenia.

 

 

Krzywa obojętności

konsumenta

Żywność

0

1

2

3

4

Odzież

1

2

3

4

5

6

7

8

5

A

B

C

D

E

Wariant

Żywność Odzież

A

1

8

B

2

5

C

3

3,5

D

4

2,5

E

5

2

Przykład krzywej 
obojętności

Szereg  obojętności  konsumenta  pokazuje  warianty  rezygnacji  z 
posiadania  jednego  dobra  w  pewnej  skali  po  to,  aby  wejść  w 
posiadanie dobra innego, zaspokajającego inne potrzeby. W tym 
wypadku  ubytek  dodatkowej  ilości  jednego  dobra  jest 
kompensowany pozyskaniem innych.
Taka  rezygnacja  z  jednego  dobra  na  rzecz  innego  nosi  nazwę 
kosztu alternatywnego, albo po prostu kosztu.

 

 

Kombinacji (krzywych) może być bardzo wiele, które 
naniesione na wykres tworzą mapę obojętności 
konsumenta

Ilość dobra X

0

Ilość

dobra

Y

I

1

I

2

I

3

Krzywe obojętności 
konsumenta 
charakteryzują się tym, 
że: 

 

mają 

nachylenie 

negatywne,

  nie mogą się przecinać,

 są wypukłe w stosunku 
do
   początku układu 
współrzędnych,

  jest  ich  nieskończenie 
wiele.

 

 

Interpretacja krzywej obojętności konsumenta:

 każda kombinacja daje konsumentowi takie samo 
zadowolenie,

 dana krzywa obojętności charakteryzuje się stałym 
poziomem
   zadowolenia,

  posiada  ona  nachylenie  ujemne,  które  zmniejsza 
się 

w 

miarę

   zwiększania konsumpcji dobra odłożonego na osi 
poziomej,

  krzywych  obojętnych  może  być  nieskończenie 
wiele, 

a 

ich

      wzajemne  położenie  wskazuje  na  różnice  w 
poziomach
   zadowolenia konsumenta,

 poziom zadowolenia wzrasta w miarę przesuwania 
się 
   konsumenta z krzywej obojętności położonej niżej, 
na położoną 
   wyżej.

 

 

Wnioski dla oceny preferencji konsumenta.
Układy  krzywych  obojętności  konsumenta  pozwalają  na  ocenę 
znaczenia dóbr zawartych w koszyku. Wskazują one, że:

  wszystkie  dobra  i  usługi  będące  przedmiotem  zachowań 
nabywczych
    konsumentów  tworzą  swego  rodzaju  koszyki  konsumpcji  i 
jako 

takie 

podlegają

  z ich strony ocenie,

 wzrost ilości jednego z dóbr lub usług w koszyku konsumpcji 
powoduje
    wzrost  jego  rangi,  powodując  jednocześnie  zmniejszenie 
ilości 

drugiego 

dobra

 lub usługi,

  koszyki  konsumpcji  umiejscowione  na  krzywych  obojętności 
bardziej
    oddalonych  od  początku  układu  współrzędnych  są  bardziej 
zasobnymi, 
  w których jest:

       więcej przynajmniej jednego dobra,

       nie mniej niż poprzednio dobra drugiego,

 koszyki konsumpcji są różne, nie ma dwóch takich samych - 
jeśli 

ilość

  jednego dobra lub usługi na jednej z krzywych obojętności jest 
równa 

ich 

ilości

    z  koszyka  umiejscowionego  na  innej  krzywej  obojętności,  to 
koszyki 

te 

różnią

  się ilością drugiego dobra lub usługi,

  konsument  względnie  wysoko  ceni  te  dobra,  których  jest 
mało, 

nisko 

zaś 

ceni

   te dobra, których jest dużo.

 

 

Efekt substytucyjny i dochodowy

Zmiana  ceny  dobra  wywołuje  określone  zmiany  w 
popycie  konsumentów,  przy  założeniu  stałego  dochodu 
konsumenta. Musi on dostosować się do nowej sytuacji, 
a 

sposób 

dostosowania 

nazywa 

się 

efektem 

substytucyjnym i dochodowym.

Efekt substytucyjny - zastępowanie dobra 
droższego dobrem tańszym, które podobnie  może 
zaspokoić określoną potrzebę.
Konsumenci dążą do uzyskiwania zadowolenia 
(satysfakcji) po jak najniższym koszcie.

Efekt dochodowy - wzrost cen dóbr, przy stałym 
dochodzie konsumentów powoduje, że mogą oni 
kupować mniejszą ich ilość.  
Wzrost cen dóbr, przy stałym dochodzie konsumentów 
powoduje, że spada siła nabywcza tego dochodu 
(spada dochód realny).

 

 

Marginalna stopa substytucji (MsS) z ang. - (MRS - 
Marginal Rate of Substitution

Marginalna (krańcowa) stopa substytucji jest to ilość 
jednego dobra, z której konsument skłonny jest 
zrezygnować, aby otrzymać dodatkową jednostkę 
drugiego dobra

Marginalna (krańcowa) stopa substytucji (MsS):

• miernik substytucji jednego dobra przez drugie 
dobro,

 

 

Ilość dobra X

0

Ilość dobra Y

1

2

3

4

5

6

1

2

3

4

5

6

 Y = 2

 Y = 1

 X = 1

 X = 1

A

B

C

X

Y

X

konsumpcji

zmiana

Y

konsumpcji

zmiana

MsSxy









 

 

Uogólniając można stwierdzić, że: 

przy  niższym  poziomie  konsumpcji  dobra  X  konsument  jest 
skłonny  poświęcić  większą  ilość  dodatkowych  jednostek  dobra  Y 
w 

celu 

zwiększenia 

konsumpcji 

 X o jednostkę. 

przy  wyższym  poziomie  konsumpcji  dobra  X  konsument  jest 
skłonny  poświęcić  mniej  dodatkowych  jednostek  dobra  Y  w  celu 
zwiększenia 

konsumpcji 

X o jednostkę.
Ilość  dobra  Y,  jaka  jest  niezbędna  do  rekompensaty  dobra  X 
nazywamy marginalną stopą substytucji dobra X przez dobro 
Y. 

•  pokazuje  ona  preferencje  nabywców  w  stosunku  do  dóbr 
substytucyjnych,

•  określa  ona  jaką  ilość  dobra  Y  należy  poświęcić  w  celu 
zwiększenia  konsumpcji  dobra  X  o  jednostkę  (w  sytuacji  kiedy 
konsument  pozostaje  na  tej  samej  krzywej  obojętności,  czyli  nie 
zmienia poziomu zadowolenia z konsumpcji).

 Im większe (bardziej strome) jest nachylenie krzywej obojętności, 
tym wyższą wartość przyjmuje MsS. Relacja ta pozwala zauważyć, 
że nachylenie krzywych obojętności zmniejsza się w miarę 
przesuwania po nich w dół, a rośnie w miarę przesuwania po nich 
w górę. Problem substytucyjności konsumpcji w oparciu o istotę 
marginalnej stopy substytucji wyjaśnia także prawo malejącej 
marginalnej stopy substytucji.

 

 

0

Wielkość

konsumpcji

dobra Y

 Y

 Y

 Y

 X

 X

 X

Wielkość konsumpcji

dobra X

   Prawo malejącej marginalnej stopy substytucji - 
konsument zwiększając konsumpcję jest skłonny 
rezygnować z coraz mniejszych ilości dobra Y w 
zamian za powiększenie konsumpcji dobra X o 
dodatkową jednostkę.

 

 

    Rodzaje ograniczeń (warunki) jakie spotyka 
konsument na
     rynku:

• cena dóbr (niezależna od konsumenta),

• rozporządzalny dochód (ograniczony w stosunku do 
potrzeb), 
  którego użyteczność krańcowa rośnie wraz z 
ubytkiem.

W praktyce konsument musi w ramach określonego 
dochodu  dokonać  wyboru  pomiędzy  różnymi 
dobrami o zróżnicowanych cenach.
Będzie się on kierował:

• uzyskaniem najwyższej użyteczności z zestawu 
(kombinacji);

• wyrównaniem użyteczności krańcowych wszystkich 
nabywanych dóbr, tzn. rozdzieli dochód w taki sposób 
by z jego punktu widzenia uzyskać stan 
najkorzystniejszy (maksymalizować użyteczność 
całkowitą).

 

 

Cenowe ograniczenie zachowań 

konsumenta, 
            równowaga konsumenta
Uzyskiwana  przy  zakupie  użyteczność  zależy  od 
ceny dobra. Stąd też stan równowagi konsumenta 
występuje gdy:

  konsument  uzyskuje  maksimum  zadowolenia 
(użyteczności)  tj.  w  sytuacji  kiedy  każde 
nabywane  dobro  dostarcza  użyteczności 
krańcowej  proporcjonalnej  do  jego  ceny 
(kiedy  w  naszym  odczuciu  cena  na  dane  dobro 
(wartość  użytkową)  jest  do  przyjęcia  -  udany 
zakup),

  strata  dochodu  na  zakup  (koszt,  koszt 
alternatywny) 

jest 

rekompensowana 

przyrostem  użyteczności  wynikłej  z  posiadania 
dodatkowych dóbr.

 

 

Ilość dobra

0

Korzyści

i koszty

Użyteczność

krańcowa

Koszt

krańcowy

Punkt (stan)

równowagi

OPTIMUM

Korzyści i koszty

 

 

Stan  równowagi  konsumenta  występuje  gdy 
konsument 

uzyskuje 

maksimum 

zadowolenia 

(użyteczności) tj.:

•    w  sytuacji  kiedy    każde  nabywane  dobro 
dostarcza 

użyteczności 

    krańcowej proporcjonalnej do jego ceny;

•  kiedy strata dochodu jest rekompensowana 
przyrostem 
   użyteczności wynikłej z posiadania dodatkowych 
dóbr;

Prawo  równych  użyteczności  krańcowych  z 
wydatkowanej  jednostki  pieniężnej  na  zakup 
każdego z dóbr:
 - w warunkach różnicy cen dóbr X oraz Y, konsument  
osiąga  stan  równowagi  i  maksymalizuje  użyteczność 
wtedy,  gdy  relacje  użyteczności  krańcowej  każdego 
dobra do jego ceny są sobie równe.

.....

Py

Uky

Px

Ukx





 

 

cena rynkowa

0

Cena i Uk dobra

2

4

6

8

10

1

2

3

4

A

B

C

E

Q

Ilość dobra

NADWYŻKA

KONSUMENTA

krzywa popytu = krzywa Uk

 

 

1
0

8

6

4

2

1         2          3         4                                       ILOŚĆ DOBRA

CENA JEDNOSTKI DOBRA

CENA RYNKOWA = 6

KRZYWA POPYTU = KRZYWA UŻYTECZNOŚCI KRAŃCOWEJ

A

B

C

D

E

F

Konsument osiąga równowagę w punkcie, w którym użyteczność 
ostatniej kupionej jednostki dobra (według jego oceny) zrówna 
się z jego ceną

NADWYŻKA KONSUMENTA

 

 

0

Ilość

dobra Y

2

4

6

8

10

1

2

3

4

Ilość dobra X

Linia budżetowa

5

DP

Px

DP

Py

 

 

Linie budżetu przy zmianie cen dóbr

Ilość

dobra

X

0

Ilość

dobra

Y

DP

Px'

DP

Px''

A

B

Ilość

dobra

X

0

Ilość

dobra

Y

DP

Py'

DP

Py''

C

D

 

 

KRZYWA DOCHÓD – KONSUMPCJA

 Krzywa dochód - konsumpcja jest to 
geometryczny zbiór punktów równowagi 
konsumenta, dla wszystkich poziomów dochodu 
konsumenta, przy założeniu niezmienności cen oraz 
preferencji konsumenta.

E

E

2

E

3

E

4

Q

   x

Q

y

X i Y są dobrami normalnymi

 

 

DOBRO X

DOBRO Y

Y jest dobrem normalnym
X jest dobrem podrzędnym

E

1

E

2

E

3

E

4

 

 

E

E

E

Q

   x

1

2

X jest dobrem normalnym

Y jest dobrem podrzędnym

Q

Y

 

 

Ilość dobra X

0

Ilość

dobra

Y

I

1

I

2

I

3

Linia budżetowa

PUNKT OPTIMUM

Optimum konsumenta - wyznacza punkt styczności linii 
budżetowej z krzywą
                                         obojętności znajdującą się najdalej od 
początku układu 
                                         współrzędnych.

      jest  to  stan  -  nazywany  równowagą  konsumenta  -  przy 
którym  konsument  nie  jest  zainteresowany  w  zamianie 
osiągniętej kombinacji konsumowanych dóbr,

•  jest to najlepsze z możliwych połączenie pragnień i 
możliwości konsumenta

 

 

Ilość dobra X

0

Ilość

dobra

Y

I

1

I

2

I

3

Linia budżetowa

PUNKT OPTIMUM

Zmiana  dochodów  przesunie  linię  budżetu 
konsumenta i przesunie punkt optymalny punkt 
konsumpcji.

 

 

Zmiany cen wywołują dwa efekty:
1. substytucyjny - zastępowanie dobra droższego 
tańszym,
2. dochodowy - wzrost cen powoduje zmniejszenie 
się dochodu 
   realnego - można mniej kupić (przy nie zmienionym 
poziomie 
   dochodów).

Ilość

dobra

X

0

Ilość

dobra

Y

DP

Px'

DP

Px

A

I

1

I

2

DP'

Px'

B

C

y

1

y

y

DP

Py

x

1

x

x

Efekt całkowity
Efekt substytucyjny
Efekt dochodowy

Efekt substytucyjny – przejście od A do B (konsumpcja dobra X zmniejsza się do  x natomiast 
konsumpcja dobra

 Y rośnie z y do   y

Efekt dochodowy

Efekt substytucyjny

 

 

Przykład

Tabela przedstawia użyteczność całkowitą, jaką pani B

uzyskuje z konsumpcji dobra X

Ilość dobra 

X

1

2

3

4

5

6 7

8

U

żc(x)

12 20 25 28 30 31 3

1

29

U

żk(x)

a) Podaj w tabeli wartości użyteczności 

krańcowej.

b) Narysuj wykresy U

żc(x)

 i U

żk(x)

 

 

Ilość dobra 

X

1

2

3

4

5

6

7

8

U

żc(x)

12

20 25 28

30

31 31 29

U

żk(x)

12

8

5

3

2

1

0

-2

 

 

Przykład

Funkcja użyteczności pana Z dana jest 

wzorem:

U

żc(x,y)

 = X * Y, gdzie X to konsumpcja jabłek, Y 

to konsumpcja bananów. Konsument ma 40 

jabłek

i 5 bananów.

a) Jaką użyteczność dają mu wszystkie kombinacje 

konsumpcji jabłek i bananów leżące na krzywej 

obojętności przechodzącej przez punkt (40,5)?

b) Wymień kilka kombinacji (X,Y), które przyniosą panu Z 

taką samą użyteczność jak kombinacja (40,5).

c) Pan W oferuje panu Z 15 bananów, jeśli ten da mu w 

zamian 25 jabłek. Czy pan Z będzie preferował nową 

kombinację konsumpcji jabłek i bananów w porównaniu z 

poprzednią kombinacją? 

 

 

Rozwiązanie

a)

U

żc

(x,y)

 = 200

b)

(X,Y) = (1,200), (50,4), (4,50), 
(20,10), (10,20), (200,1)

c)

Tak - jeśli Pan Z dokona wymiany 
będzie mógł konsumować 15 
jabłek (X=40-25) oraz 20 bananów 
(Y=5+15), co da mu zadowolenie 
z konsumpcji równe 300, gdyż U

żc

 

(15,20)

 = 15*20 =300