Aspekt psychologiczny 

leczenia parafunkcji i 

dysfunkcji narządu żucia. 

Małgorzata Osiecka gr.9

 

 

• Wśród czynników ogólnych główną rolę w 

powstawaniu zarówno parafunkcji zwarciowych, jak i 

niezwarciowych przypisuje się czynnikowi 

psychogennemu.                          Ma on dominujące 

znaczenie w etiologii parafunkcji niezwarciowych, w 

których powstawaniu główną rolę odgrywa 

wzmożone napięcie mięśni narządu żucia, 

spowodowane czynnikami emocjonalnymi. 

Parafunkcje niezwarciowe mogę więc rozwinąć się 

jako skutek zadziałania urazu emocjonalnego, 

zwłaszcza                                  o charakterze 

przewlekłym. Powstawanie parafunkcji 

niezwarciowych ułatwiają jednak również różne 

czynniki miejscowe np. parafunkcje języka. 

 

 

• W powstawaniu parafunkcji zwarciowych 

obserwuje się równoczesne działanie 
czynników miejscowych i czynnika 
psychogennego.                   W sytuacjach 
stresowych bowiem zmniejsza się adaptacja 
do zaburzeń miejscowych w układzie 
ruchowym narządu żucia (np. do zaburzeń 
zwarcia). Powoduje to reakcję motoryczną       
         w postaci zwarciowych parafunkcji, 
które                   w długotrwałych sytuacjach 
stresowych mogą przejść w utrwalone nawyki. 

 

 

• Z drugiej strony, zaburzenia zwarcia, zwłaszcza 

pochodzenia jatrogennego, mogą spowodować 

ogólne pobudzenie i stać się przyczyną 

przewlekłego stresu. Wiadomo również, że 

napięcia psychiczne powodują zwiększenie 

intensywności parafunkcji narządu żucia. 

Tłumaczy to pojawienie się bólowych objawów 

dysfunkcji w sytuacjach stresowych (np. rozwód, 

śmierć bliskiej osoby). Z tego powodu chorzy ci 

niejednokrotnie trafiają do psychiatrów, którzy z 

reguły podejrzewają u nich maskowaną depresję. 

W istocie długotrwałe dolegliwości bólowe mogą 

prowadzić do stanów depresyjnych. 

 

 

• Właściwym przyczynowym leczeniem 

miejscowym można osiągnąć jednak w 

zdecydowanej większości przypadków nie 

tylko ustąpienie dolegliwości bólowych,         

                    ale i ustąpienie objawów 

depresji. W świetle tych rozważań 

zrozumiałe staje się popularne powiedzenie 

o zgrzytaniu zębami lub zaciskaniu zębów 

ze złości, a także nawykowa obgryzanie 

paznokci lub innych przedmiotów w 

chwilach zdenerwowania. Mięśnie narządu 

żucia, podobnie jak inne mięśnie mimiczne, 

uczestniczą w wyrażaniu emocji. 

 

 

• W sytuacjach stresowych, zwłaszcza długotrwałych, 

może dojść do wystąpienia bezbólowych lub bólowych 
objawów dysfunkcji w układzie ruchowym żucia,          
                        przy czym chorzy często przez całe 
lata akceptują różnego rodzaju zaburzenia zwarcia. 
Objawy bólowe dysfunkcji pojawiają się często 
dopiero w chwili wystąpienia pierwszych znaczących 
sytuacji stresowych, czym tłumaczy się pojawienie się 
bólu mięśni narządu żucia, ssż lub intensywnego bólu 
głowy u młodych ludzi          w okresie maturalnym i 
podczas sesji, a u dorosłych                w okresie 
niepowodzeń w pracy lub życiu osobistym. 

 

 

• Stwierdzono także zależność między 

wykonywanym zawodem a częstością 
występowania objawów dysfunkcji. 
Szczególnie predysponowani są 
menadżerowie, sekretarki, studenci, 
nauczyciele i kobiety pracujące wyłącznie w 
domu. Również w krajach rozwiniętych 
obserwuje się stały wzrost liczby chorych z 
zaburzeniami czynnościowymi narządu żucia, 
którego główną przyczyną ogłasza się stres 
cywilizacyjny. 

 

 

• Wyeliminowanie stresu cywilizacyjnego jest 

praktycznie niemożliwe, wobec czego 
konieczna jest profilaktyka zaburzeń 
czynnościowych narządu żucia polegająca 
na wyeliminowaniu szkodliwych czynników 
miejscowych w układzie ruchowym żucia 
prowadzących do powstawania tych 
zaburzeń. 

 

 

• Istnieje wiele metod mających na celu eliminację 

zaburzeń czynnościowych narządu żucia. Obejmują 
one leczenie schorzeń ogólnoustrojowych 
sprzyjających powstawaniu dysfunkcji narządu żucia, 
jak również uwzględnienie niezwykle ważnego 
czynnika psychogennego. W związku z tym, w 
przypadkach opornych na leczenie miejscowe zaleca 
się psychoterapię. 

• Podstawowe znaczenie zarówno w zapobieganiu, jak   

             i w leczeniu zaburzeń czynnościowych 
narządu żucia ma jednak zwalczanie parafunkcji.

 

 

Zarówno w leczeniu zwarciowych, jak i 

niezwarciowych parafunkcji narządu żucia 

należy uwzględnić następujące zasady:

• Znalezienie i usunięcie szkodliwych 

czynników etiologicznych ogólnych i 

miejscowych, powodujących parafunkcje 

narządu żucia. 

• Uświadomienie chorym parafunkcji narządu 

żucia oraz ich szkodliwości dla układu 

ruchowego tego narządu,

• Zastąpienie szkodliwych parafunkcji innymi, 

nieszkodliwymi nawykami ruchowymi

 

 

• Zwrócenie uwagi chorych na ich 

nieuświadomione parafunkcje jest konieczne 

dla umożliwienia im samokontroli. Pouczenie 

chorych o związku szkodliwych nawyków 

ruchowych z występowaniem objawów 

dysfunkcji w narządzie żucia stanowi 

nieodzowny warunek umożliwiający 

wyrobienie motywacji chorego do stosowania 

regularnej samokontroli tych nawyków. 

Uświadomienie chorych i samokontrola nie 

wystarczą jednak           do wyleczenia 

parafunkcji narządu żucia.

 

 

• Dla ich wyeliminowania konieczne jest znalezienie 

                   i usunięcie szkodliwych czynników 

ogólnych                            i miejscowych 

prowadzących do powstawania tych parafunkcji. 

Wśród czynników ogólnych szczególnie istotne 

jest uwzględnienie czynnika psychogennego, 

stanowiącego główną przyczynę zwłaszcza 

parafunkcji niezwarciowych. 

Ze względu na to, że 

wyeliminowanie stresu prowadzącego do 

szkodliwych nawyków ruchowych jest niełatwe, a 

niejednokrotnie wręcz niemożliwe, wskazane jest 

zastąpienie szkodliwych parafunkcji innymi, 

nieszkodliwymi. 

 

 

• Sposób ten opiera się na psychologicznym 

zjawisku, w którym nawyki ruchowe, w tym i 
parafunkcje narządu żucia, stanowią jeden ze 
sposobów odruchowego rozładowania napięć 
emocjonalnych drogą ruchową. Osobom mającym 
szkodliwe nawyki ruchowe nie można zatem 
odbierać tego naturalnego sposobu rozładowywania 
napięć psychicznych. Można jednak szkodliwe, 
prowadzące do autodestrukcji parafunkcje zastąpić 
neutralnymi np. manipulowaniem przedmiotami.

 

 

• Przedmioty te powinny stale znajdować się     

          w zasięgu ręki chorego. I tak np. 

uczniom obgryzającym nawykowo paznokcie 

czy ołówki można zlecić bawienie się gumką 

do ścierania, która zwykle znajduje się obok 

ołówka, dzięki czemu nie powoduje jego 

dekoncentracji podczas lekcji. Postępowanie 

praktyczne w tym sposobie leczenia 

parafunkcji polega na tym, aby w momencie 

odczuwania potrzeby nawyku sięgnąć po 

wybrany przedmiot i w dowolny sposób nim 

manipulować. 

 

 

• Interwencja otoczenia w momencie 

wystąpienia nawyku nie powinna przyjmować 
formy zakazu jak np. „przestań zgrzytać 
zębami”.                          Z psychologicznego 
punktu widzenia słuszniej jest zalecić w tym 
momencie ustaloną wcześniej ruchową 
czynność zastępczą jak np. „pobaw się 
gumką do ścierania”. Stosowanie zakazu jest 
źródłem dodatkowych stresów i prowadzi        
        do pogłębiania nawyków. 

 

 

• Skuteczność tej metody jest szczególnie 

widoczna w leczeniu parafunkcji 

niezwarciowych, w leczeniu bowiem 

parafunkcji zwarciowych konieczne jest 

ponadto znalezienie i usunięcie czynników 

miejscowych sprzyjających ich powstawaniu. 

Dotyczy                   to zwłaszcza tych 

przypadków, w których główną przyczynę 

parafunkcji zwarciowych stanowią czynniki 

miejscowe. Również i w tych przypadkach 

możliwe jest przestawienie odruchowych 

reakcji motorycznych.

 

 

• Jeżeli zwalczanie dziennego nawyku zaciskania 

lub zgrzytania zębami opisaną wcześniej 

metodą doprowadzi do zmiany odruchów, 

można oczekiwać pomyślnych wyników 

również w odniesieniu do nocnych parafunkcji. 

Nowe odruchy wyćwiczone i utrwalone w ciągu 

dnia działają bowiem również we śnie. 

Oznacza to, że nawet w przypadkach, w 

których niemożliwe jest znalezienie czynników 

miejscowych wywołujących nawyk, celowe jest 

stosowanie samokontroli oraz zastąpienie 

parafunkcji innymi, nieszkodliwymi nawykami 

ruchowymi. 

 

 

• Stosowanie przedstawionej metody 

leczenia zarówno zwarciowych jak         
           i niezwarciowych parafunkcji 
narządu żucia daje często dobre wyniki 
u chorych  z objawami bólowymi nawet 
wtedy, gdy          z jakiegoś powodu nie 
można natychmiast zastosować 
miejscowego leczenia przyczynowego.