Pojęcia

• Kultura
• Tożsamość kulturowa
• Centrum kultury
• Kultura polska
• Kultura postmodernizmu

Badacze

• Antonina Kłoskowska
• Leon Dyczewski
• Jerzy Smolicz
• Florian Znaniecki
• Hanna Świda
• Henryk Skolimowski

Badania – przykład Katedra 

Socjologii Kultury

L. Dyczewski od lat dziewięćdziesiątych, 
prowadzi badania nad tożsamością w 
Katedrze Socjologii Kultury Katolickiego 
Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II. 
Zob.: L. Dyczewski (red.). Społeczno-
kulturowe czynniki rozwoju regionu 
środkowo-wschodniej Polski i Euroregionu 
Bug...; L. Dyczewski. Polacy w Bawarii...; 

Zobacz także:

• Oblicza polskości. Red. A. Kłoskowka. 

Warszawa 1990

• L. Dyczewski. Trwałość i zmienność 

kultury polskie. Lublin 2002

• L. Dyczewski. Kultura polska w 

procesie przemian

Czym jest kultura?

Nie ma jednej definicji pojęcia kultura.
U. Eco twierdził, że kultura służy 

międzyosobowej komunikacji za pomocą 

systemu znaków
A. Kłoskowska - że kultura jest to 

względnie zintegrowana całość 

obejmująca zachowania ludzi 

przebiegające według wspólnych dla 

zbiorowości społecznej wzorów 

wykształconych i przyswajanych w toku 

interakcji oraz zawierająca wytwory 

takich zachowań

Czym jest kultura…

J. Szczepański uważa z kolei, że kultura 
jest to ogół wytworów działalności 
ludzkiej materialnych i 
niematerialnych, wartości i 
uznawanych sposobów postępowania, 
zobiektywizowanych i przyjętych w 
dowolnych zbiorowościach, 
przekazywanych innym zbiorowościom 
i następnym pokoleniom

Czym jest kultura…

A. Kłoskowska podaje różne typy 

definicji pojęcia kultura:

• Definicje historyczne

• Definicje normatywne

• Definicje psychologiczne

• Definicje strukturalne

• Definicje genetyczne

Cechy kultury

• Kultura jest nierozerwalnie związana z 

życiem społecznym

• Kultura to świat tworzony przez 

człowieka

• Kultura to świat wartości
• Wytwory kulturowe są dziełem człowieka
• Działania ludzkie są realizacją wartości
• Kultura ma charakter kumulatywny 
• Kultura ma cechę pluralizmu

Cechy kulturowe

• Patrz: Słownik etnologiczny
• Materialna lub niematerialna część 

składowa kultury, która przez 
powiązanie z innymi tak samo 
określonymi elementami kultury 
warunkuje odrębne oblicze danej 
kultury

Cechy kulturowe c.d.

• Podejście analityczne do kultury – 

element kulturowy

• Podejście szersze systemowe – cecha 

kulturowa

Dyskusja

• Czym jest kultura systemem czy 

zbiorem?

Centrum kultury podstawą 

tożsamości kulturowej

„Osnową tożsamości kulturowej są wartości 

naczelne, ogniskowe kultury, etos grupy” – 

pisze M. Wieruszewska M. Wieruszewska. 

Wieś. Poszukiwaniu całości społeczno-

kulturowej. Warszawa: PWN 1991 s. 80.

E. Erikson: „tożsamość ego jest zakorzeniona 

w tożsamości kulturowej”, czy w innym 

miejscu „rodząca się tożsamość spaja 

poszczególne fazy dzieciństwa, kiedy to 

cielesne „ja” oraz wizerunek rodziców 

otrzymują swe konotacje kulturowe” E. 

Erikson. Dzieciństwo i społeczeństwo… s. 283.

Funkcje tożsamości 

kulturowej

• Tożsamość kulturowa pełni wiele funkcji 

wobec jednostki i grupy. Najważniejszą 
wydaje się zakorzenienie jednostki w życie 
społeczne 

• Tożsamość kulturowa to łącznik między 

systemem kultury, a systemem 
społecznym 

• Kultura jest czynnikiem międzyosobowej 

Tożsamość kulturowa niesie za sobą 
mechanizmy

Tożsamość….

• W przypadku tożsamości grupy i 

społecznej tożsamości jednostki 
mamy do czynienia z dwoma 
grupami elementów: 1) obiektywnym 
i subiektywnym 2) samookreśleniem 
i określeniem przez inne grupy 
jednostki.

Centrum kultury…

• Centrum kultury to „zintegrowany zbiór 

centralnych wartości kulturowych i 

utrwalających je wytworów oraz 

ukształtowanie w związku z obydwoma 

poprzednimi elementami wzory reakcji 

uczuciowych, struktury myślowe, wzory 

międzyosobowych kontaktów wewnątrz 

społeczeństwa, jak też tego 

społeczeństwa z innymi społeczeństwami” 

L. Dyczewski. Trwałość kultury polskiej. W: 

Wartości w kulturze polskiej... s. 32.

Trzy elementy centrum 

kultury:

• Wartości
• Wytwory kulturowe
• Stany psychospołeczne

Treść centrum kultury 

polskiej

• Dotykając problemu kultury polskiej 

odnosimy się do zagadnienia polskiej 
tożsamości kulturowej

• Kim jesteśmy?
• Jacy jesteśmy?
• Skąd się wywodzimy?
• Przy czym trwać a co odrzucać?

Treść centrum kultury 

polskiej

• Mieczysław Porębski – ziemia od sarmackich 

Alp po Bałtyk, polski język, twórczość 

literacka, twórczość artystyczna, kolory biały 

i czerwony, flaga

• Józef Borzyszkowski – …wspólnota ludzi 

jednego języka, religii, tolerancyjna, miłująca 

wolność, zdolna do poświęceń i ofiar…

• Henryk Skolimowski – upór w imię ideałów, 

honor, romantyzm, pańskość, troska o 

sprawy wielkie, duma ale nie pyszałkowatość

Wartości naczelne, centralne, 

rdzenne…

Badania Katedry Socjologii 

Kultury

• rodzina, rodzinność, dom

• Wspólnotowość, poczucie wspólnoty

• Umiłowanie rodziny i dziecka, ważna rola kobiety

• Wrażliwość na wartości transcendentne

• Uczuciowość irracjonalizm, romantyzm

• Wewnętrzna wolność, indywidualizm, honor, osobista godność

• Zdolność przebaczania, brak okrucieństwa, mściwości

• Gotowość do poświęceń, ofiar

• Umiłowanie wolności, patriotyzm

• Otwartość na inne kultury, tolerancja, uniwersalizm

• Szacunek dla pracy twórczej

• Demokracja, krytycyzm wobec władzy, obywatelskość

Wytwory kulturowe

• Język polski, biały orzeł, flaga

• Wydarzenia takie jak chrzest Polski, bitwy 

np. Grunwald, wojna

• Miejsca kultu religijnego i pamięci 

narodowej Jana Góra, Wawel

• Epopeje narodowe, Pan Tadeusz

• Twórczość literacka, artystyczna 

Sienkiewicz, Matejko, Chopin

• Bohaterowie i postacie znaczące Piłsudski

• Obrzędy i zwyczaje kolędy, Wielkanoc

Wyzwania dla polskiej 

tożsamości kulturowej po 1989 

roku

• Sekularyzacja i desakralizacja
• Fascynacja nienormalnością i złem
• Cechy kultury postmodernizmu
• Nowe wzory życia społecznego

Problemy, pytania

• Jak daleko mogą pójść zmiany w 

kulturze polskiej?

• Co znaczy być Polakiem, czym jest 

owa „polskość”?

• Doświadczenia zagraniczne, kontakt 

z kulturą polską za granicą.