GERIATRIA

Najczęściej 

występujące problemy 

geriatryczne

Katarzyna Broczek

Klinika Geriatrii WUM

Odmienności przebiegu chorób

• Współistnienie wielu chorób
• Starzenie się narządów
• Wydłużenie czasu adaptacji
• Zaburzenia homeostazy

Odmienności przebiegu chorób

• Różnicowanie: fizjologia – patologia
• Niecharakterystyczne objawy 

chorób

• Współistnienie objawów 

somatycznych i psychicznych

• Gwałtowny przebieg chorób 

ostrych (powikłania, rokowanie)

Stan 

somatyczny

Stan psychiczny

i umysłowy

Sprawność 

fizyczna,

chód

Stan 

funkcjonalny

Aktywność 

społeczna

Stan 
odżywienia

Kompleksowa 
ocena geriatryczna

Problemy geriatryczne

• upadki
• odleżyny
• nietrzymanie moczu
• nietrzymanie stolca
• zaparcie
• odwodnienie
• hipotermia, hipertermia
• ból
• zespół słabości, frailty 

syndrome

• niedożywienie

Upadek

Wydarzenie polegające na 
utracie równowagi podczas 
chodzenia lub innych czynności, 
wskutek czego poszkodowany 
znajduje się na ziemi, podłodze 
lub innej nisko położonej 
powierzchni

Częstość występowania 

upadków

• 100 osób w 

wieku 70 – 74 
lata

• 47 upadków / 

rok

• 100 osób w 

wieku 80 lat

• 121 upadków / 

rok

Częstość występowania 

upadków

• Osoby w wieku 

>65 lat

• 30% doznaje 

upadku w 
ciągu roku

• Osoby w wieku 

85 lat

• 50% doznaje 

upadku w ciągu 
roku

Upadki

• Skłonność do przewracania się 

mają:

– osoby nieaktywne, niesprawne
– osoby zdrowe, ruchliwe, prędko 

chodzące

• Należy zawsze pytać o upadki
• Trzeba szukać przyczyn upadków 

możliwych do wyeliminowania

Przyczyny upadków

• Przyczyny wewnętrzne
• Przyczyny zewnętrzne
• Upadek może być nieswoistym 

objawem wielu chorób o przebiegu 
ostrym (zapalenie płuc, zawał 
serca, zakażenie układu 
moczowego) lub zaostrzenia 
choroby przewlekłej (cukrzyca, 
niewydolność serca) 

Przyczyny upadków

WEWNĘTRZNE

• zaburzenia 

równowagi i 
chodu

• zaburzenia 

poznawcze

• przewlekłe 

choroby

• leki

ZEWNĘTRZNE

• śliskie podłoże
• nieodpowiednie 

oświetlenie

• brak poręczy 

przy schodach

Starzenie się a upadki

• Wzrok

  akomodacji,  ostrości,  adaptacji 

do ciemności i silnego światła

• Słuch i równowaga

  pobudliwości narządu 

przedsionkowego

• Układ nerwowy

  czasu reakcji,   wychylenia 

postawnego,  odruchów prostowania

Choroby a ryzyko upadku

• NEUROLOGICZNE

– udar, zaburzenia świadomości, 

otępienie, niewydolność kręgowo-
podstawna, nadwrażliwość zatoki 
szyjnej, neuropatia obwodowa

• CH. UKŁADU KRĄŻENIA

– zawał serca, zaburzenia rytmu serca, 

hipotonia ortostatyczna 
(niedociśnienie pionizacyjne) -  RR 

sk. o 20 mmHg

Choroby a ryzyko upadku

• ZABURZENIA ŻOŁĄDKOWO-

JELITOWE

– krwawienie z przewodu pokarmowego, 

biegunka, omdlenie poposiłkowe, 
omdlenie podefekacyjne

• ZABURZENIA METABOLICZNE

– hipoglikemia, odwodnienie, zaburzenia 

elektrolitowe, niedokrwistość, 
niedoczynność tarczycy

Choroby a ryzyko upadku

• UKŁAD MOCZOWO-PŁCIOWY

– omdlenie pomikcyjne, nietrzymanie 

moczu, nykturia

• CH. NARZĄDU RUCHU

– zapalenie stawów, zwyrodnienia 

stawów, miopatie, ogólne 

pogorszenie sprawności

• ZABURZENIA PSYCHICZNE

– depresja, lęk, otępienie, zaburzenia 

świadomości

LEKI a ryzyko upadku

• hipotensyjne
• moczopędne
• hipoglikemizujące
• psychotropowe
• uspokajająco - nasenne

Następstwa upadków

• U osób > 65 r.ż. pierwsza 

przyczyna śmierci wśród 
nieszczęśliwych wypadków i 
siódma przyczyna zgonu w ogóle

• złamania: 5% upadków
• Inne obrażenia ciała: 10-20% 

upadków

• Zespół poupadkowy:  aktywności 

po upadku

Umieralność z powodu 

nieumyślnych urazów

• Polska – liczba zgonów >5 000 / rok

– 118 / 100 tys. populacji

• Europa – liczba zgonów 78 000 / rok

– 97,8 / 100 tys. populacji

• Zgony po upadku

– Polska

 59,3 / 100 tys. 

populacji

– Hiszpania  13 / 100 tys. populacji
– Węgry 

>100 / 100 tys. populacji 

Wnioski

Osoby starsze należy zawsze 

pytać o upadki

Należy podejmować działania 

mające na celu zapobieganie 
upadkom

Badanie kliniczne osoby która 

doznała upadku

• Ocena i leczenie świeżych 

urazów

• WYWIADY
• BADANIE PRZEDMIOTOWE

Wywiady

• Czynności poprzedzające upadek
• Zwiastuny upadku

– kołatanie serca, duszność, ból w klp., 

zawroty głowy, zaburzenia zwieraczy, 

utrata przytomności, przygryzienie 

języka

• Miejsce upadku
• Świadkowie zdarzenia
• Poprzednie upadki
• Choroby przewlekłe i przebyte
• Zażywane leki

Badanie przedmiotowe

• Badanie ostrości wzroku, pola 

widzenia

• RR i HR w pozycji leżącej, siedzącej i 

stojącej

• kończyny: zmiany zwyrodnieniowe 

stawów, zniekształcenie stóp, obuwie

• Badanie stanu psychicznego
• Badanie chodu i równowagi: siadanie, 

wstawanie z krzesła, chodzenie, 

schylanie się, obracanie się, sięganie, 

wchodzenie i schodzenie ze schodów, 

stanie z zamkniętymi oczami

Zapobieganie upadkom

Algorytm 

postępowania

Czy w ostatnim 

roku doznał(a) 

Pan(i) upadku?

Tak

Kilka razy

Tak

1 raz

Nie

Test 

„Wstań i idź”

Kompleksowa 

diagnostyka

Profilaktyka

pierwotna

Profilaktyka

wtórna

Kompleksowe 

postępowanie

Testy oceniające równowagę i 

chód

• Test Tinetti
• Skrócony Test Tinetti
• Test „Wstań i idź” (3 m, pomiar 

czasu)

• Test Berga
• Test wstawania z krzesła

Test „Wstań i idź”

1. Zmiana z pozycji siedzącej do stojącej
2. Przejście trzech metrów
3. Obrót o 180 stopni
4. Powrót na miejsce
5. Ponowne przyjęcie pozycji siedzącej

Ocena płynności ruchu i stabilności 

postawy

Jeśli czas wykonania testu przekracza 12 

sekund – istnieje PROBLEM

Zapobieganie upadkom w 

domu

• Wszystkie pomieszczenia

– oświetlenie: dostateczne, nie rażące, 

łatwo dostępne włączniki

– dywany i chodniki: przeciwpoślizgowa 

dolna powierzchnia

– meble: stabilne, nie utrudniające 

przejścia

– ogrzewanie: optymalna temperatura 

22,2º C

Zapobieganie upadkom w 

domu

• Kuchnia

– szafki i szuflady: odpowiednia 

wysokość, przedmioty codziennego 
użytku na wysokości talii

– podłoga: gumowy dywanik przy 

zlewie, kapcie na gumowej 
podeszwie

– kurki kuchenki gazowej: wyraźne 

oznakowanie

Zapobieganie upadkom w 

domu

• Łazienka

– wanna: paski przeciwpoślizgowe, 

gumowa mata, siedzisko, przenośne 
uchwyty na brzeg wanny

– sedes: odpowiednia wysokość, 

uchwyty, poręcze

– zamek: bez możliwości zablokowania, 

np.  dwustronny

– apteczka: dokładne oznakowanie leków

Zapobieganie upadkom w 

domu

• Schody

– wysokość stopni: < 15 cm
– poręcze: po obu stronach schodów, w 

odległości 2,5 - 5 cm od ściany, 
powinny sięgać dalej niż najniższy i 
najwyższy stopień, końce zakrzywione, 
zwrócone od ściany

– powierzchnia: paski przeciwpoślizgowe
– oświetlenie: lampa na górze i na dole 

schodów, odblaskowe paski na 
stopniach

Upadki a sprawność 

fizyczna

• Im większy poziom sprawności i 

zdolności do wykonywania czynności 
życia codziennego, tym mniejsze 
ryzyko upadku

• Rola rehabilitacji – kompleksowe 

programy rehabilitacyjne powodują 
zmniejszenie ryzyka upadku o 20%

• Ćwiczenia Tai Chi zmniejszają ryzyko 

upadku o połowę (?)

Odleżyny

• decubitus (łac.) – leżący
• Powstają wskutek zaburzenia 

ukrwienia i następowej martwicy, 
obejmującej skórę, tkankę podskórną 
oraz często mięśnie pokrywające 
wyniosłości kostne

• Są wynikiem działania:

– intensywnego, krótkotrwałego ucisku
– ucisku o mniejszym nasileniu, 

rozłożonego w czasie

Czynniki sprzyjające 

powstawaniu odleżyn

• ucisk

– prawidłowe ciśnienie włośniczkowe: 32 

mmHg

– pozycja siedząca, nacisk na guzowatości 

kulszowe: > 300 mmHg

• tarcie
• naciąganie
• maceracja

– potliwość, sączące się rany, nietrzymanie 

moczu lub stolca

Czynniki sprzyjające 

powstawaniu odleżyn

• unieruchomienie
• zły stan odżywienia
• zaburzenia przytomności
• niedokrwistość, zakażenia, obrzęki, 

cukrzyca, udar mózgu, choroby 

naczyń obwodowych, proces 

nowotworowy, złamania, otępienie, 

niska masa ciała

• palenie papierosów, alkoholizm
• leczenie glikokortykosteroidami

Profilaktyka 

przeciwodleżynowa

• Identyfikacja 

czynników 
ryzyka

• Kontrola skóry 

(1 raz 
dziennie)

Ocena ryzyka odleżyn

• Percepcja bodźców 

czuciowych

• Wilgotność
• Aktywność
• Ruchliwość
• Odżywianie
• Tarcie i naciąganie skóry

Postępowanie 

zapobiegawcze

• Program zmian pozycji ciała co 2 

godziny

• Ograniczenie czasu w pozycji siedzącej
• Unikanie podnoszenia oparcia łóżka > 

30º (z wyjątkiem posiłków)

• Nauczenie chorego zmiany pozycji 

ciała, ćwiczenia ruchowe 3 x na dobę

• Odpowiednie łóżko i materac
• Ochraniacze pięt i łokci

Postępowanie 

zapobiegawcze

• Ocena funkcji zwieraczy
• Czystość skóry, zwalczanie 

wilgotności

• Monitorowanie stanu odżywienia

– pomiary antropometryczne
– badania laboratoryjne: 

•stężenie albumin (> 3,3 g/dL)
•stęzenie hemoglobiny (> 12 g/dL)
•limfocyty (> 1200 / mm

3

)

Leczenie odleżyn

• STADIUM I  0,9% NaCl + opatrunek
• STADIUM II

– 0,9% NaCl + opatrunek (wilgotny)

• STADIUM III

– oczyszczanie mechaniczne (0,9% NaCl), 

chirurgiczne, chemiczne

– opatrunek wilgotny – 0,9% NaCl (zmiana co 6-8 

g.)

• STADIUM IV

– oczyszczanie
– opatrunek wilgotny – 0,9% NaCl (zmiana co 6-8 

g.)

– przeszczep fałdu skórno-mięśniowego

Opatrunki i leki miejscowe

• Opatrunki płynne
• O. z błon półprzepuszczalnych
• O. hydrokoloidowe
• Enzymy fibrynolityczne (Iruxol 

mono)

• O. absorpcyjne
• O. hydrożelowe
• O. z alginatem wapnia (algi 

morskie)

Leczenie odleżyn

• Gdy wystąpią objawy zakażenia:

  temperatury ciała
– cuchnąca wydzielina z rany
– stan zapalny tkanek otaczających ranę
– złe gojenie, posocznica



• Badanie mikrobiologiczne

– posiew i antybiogram



• Celowana antybiotykoterapia

Nietrzymanie moczu

• 15 – 30% osób w podeszłym 

wieku

• Przyczyny nietrzymania moczu

– przejściowe nietrzymanie moczu
– utrwalone nietrzymanie moczu

Przejściowe nietrzymanie 

moczu

• D

elirium = zaburzenia świadomości

•  I

nfekcja dróg moczowych

• A

troficzne zapalenie cewki moczowej

• L

eki

•Z

aburzenia psychiczne: depresja

• N

admierna objętość moczu (cukrzyca)

• O

graniczenie ruchów = niesprawność

• K

ałowe zatkanie odbytnicy 

Utrwalone nietrzymanie moczu

• Zaburzenia czynnościowe pęcherza

– nadpobudliwość m. wypieracza
– rozluźnienie m. zwieracza pęcherza

• Niewydolność drogi odpływu moczu

– zaburzenia cewki moczowej
– osłabienie mięśni dna miednicy

• Zaburzenia drożności drogi 

odpływu moczu

• Zaburzenia funkcji poznawczych

Ocena kliniczna chorego z 

nietrzymaniem moczu

• Wywiady:

– parcie naglące – nadpobudliwość 

wypieracza

– wysiłkowe – rozluźnienie zwieracza
– wyciekanie moczu kroplami – z 

przepełnienia

– wąski strumień moczu – rozrost prostaty
– objawy dyzuryczne – zakażenie
– pytanie o nykturię, krwiomocz, leki, inne 

choroby

Ocena kliniczna chorego z 

nietrzymaniem moczu

• Badanie przedmiotowe:

– ogólne, neurologiczne
– ginekologiczne, badanie per rectum

• Badania dodatkowe

– kontrola dobowego wydalania moczu
– badanie ogólne i posiew moczu
– podstawowe badania krwi
– USG + ocena zalegania moczu po mikcji
– cystoskopia

Należy pamiętać że:

• W każdym przypadku nietrzymania 

moczu należy myśleć o zakażeniu 

układu moczowego jako przyczynie

• Bakteriuria znamienna 10

5

 / ml

• Czynniki sprzyjające zakażeniu ukł. 

mocz.

– nietrzymanie moczu
– cewnik moczowy
– niesprawność, choroba przewlekła
– cukrzyca
– niedostateczna higiena

Nietrzymanie stolca - 

przyczyny

• zwiotczenie zwieracza odbytu
• nietrzymanie moczu
• cukrzyca
• nowotwory
• nietolerancja mleka (laktozy)
• nadużywanie leków 

przeczyszczających

• otępienie, depresja
• wrzodziejące zapalenie jelita grubego

Zaparcie stolca - przyczyny

• mała podaż płynów
• dieta ubogobłonikowa
• siedzący tryb życia, leżenie
• narkotyczne leki przeciwbólowe
• czynniki psychologiczne

• Zaparcia stolca mogą być 

przyczyną jego nietrzymania

Wiek sprzyja zaburzeniom 

gospodarki wodno-

elektrolitowej

  przestrzeni wodnej (niemowlę - 

80% wody; starość – 40% wody w 
organizmie)

• zanik poczucia pragnienia
• zmiany w nerkach strukturalne i 

czynnościowe,  przesączania 

kłębuszkowego o 50%

• zmiany w układzie oddechowym – 

zaburzenia homeostazy

Objawy odwodnienia

• zaburzenia psychiczne: zaburzenia 

świadomości, śpiączka, 
pobudzenie

• omdlenie
• suchość skóry i śluzówek
  RR;  HR

• Ważne badania: stężenie Na, K 

Termoregulacja

• promieniowanie
• parowanie: układ oddechowy + 

skóra (700 – 1000 ml na dobę)

• temperatura prawidłowa 36,2 – 

37,3º C

Hipotermia

• Ochłodzenie ciała: temp. < 35º C
• Przyczyny hipotermii:

  wytwarzania ciepła na skutek  

aktywności ruchowej,  pracy mięśni 

szkieletowych

– zawodność mechanizmów 

wyrównawczych

• Upadek osoby starszej w domu: 

częsta przyczyna hipotermii

Hipotermia - fakty

• USA – 75.000 zgonów zimowych 

(hipotermia i inne choroby)

• Polska - ?
• U osób > 75 r.ż. ryzyko zgonu z 

powodu hipotermii jest 5 razy 
większe

• Rozpoznane przypadki hipotermii 

– zgon 50% chorych

Objawy i leczenie hipotermii

• Objawy hipotermii:

– brak skarg na zimno (!)
– splątanie, senność, blada zimna skóra
– początkowo  RR i  HR   RR i  HR
– depresja oddechowa

• Leczenie hipotermii:

– powolne spontaniczne ogrzewanie
– ostrożnie z płynami i.v.

Hipertermia - przegrzanie

• Przyczyny:

– zaburzenia funkcji podwzgórza
– zanik gruczołów potowych
– zanik sieci naczyń skórnych
– spłycenie oddechu
– odwodnienie:  pragnienia, zakażenie
– nadmierny ubiór, zamykanie okien
– leki

  ryzyka hipertermii: gorące, 

wilgotne powietrze, bezwietrzne

Objawy hipertermii

• Objawy hipertermii
• hipertermia ostra:

– udar cieplny -  temperatury, utrata 

przytomności, niewydolność serca,  RR, 
drgawki, zaburzenia oddychania

• hipertermia przewlekła: (częściej)

– bóle głowy, zawroty głowy, jadłowstręt, 

wymioty, biegunka, objawy odwodnienia, 
zaburzenia świadomości

• Często błędne rozpoznanie, np. zatrucie 

pokarmowe, zaburzenia krążenia 
mózgowego

Leczenie hipertermii

• Powolne ochładzanie metodami 

fizycznymi

• Ostrożne nawodnienie

• Hipertermia fakty:

Podczas upałów liczba zgonów z 
powodu cukrzycy, chorób płuc i 
nadciśnienia tętniczego  o 50%

Warto zapamiętać!

• Ból jest objawem zaniedbywanym u 

osób w podeszłym wieku

– Rzadziej zgłaszany
– Rzadziej oceniany

• Ból powinien być traktowany jako 

piąty wskaźnik życiowy 

– RR, HR, oddechy, temperatura, BÓL

BÓL - konsekwencje

Niepokój

Depresja

Bezsenność

Niedożywienie

Osamotnienie

Samodzielność

Upadki

Ból

Pogorszenie 

sprawności

Frailty – zespół słabości

Niesprawność

Niestabilność

Choroby

Frailty – zespół słabości

1. Osłabienie siły mięśniowej
2. Powolny chód
3. Uczucie zmęczenia / wyczerpania
4. Niski poziom aktywności fizycznej
5. Utrata masy ciała

Spełnienie 3 z 5 kryteriów przemawia za 

rozpoznaniem

Niedożywienie szpitalne

• Co najmniej 30 procent pacjentów 

przyjmowanych do polskich szpitali jest 
niedożywionych, wynika z najnowszego 
badania przeprowadzonego przez Polskie 
Towarzystwo Żywienia Pozajelitowego i 
Dojelitowego. Niedożywienie szpitalne to 
niedożywienie występujące u chorych 
hospitalizowanych leczonych najczęściej z 
powodu innej choroby. W rzeczywistości 
niedożywienie to dodatkowa choroba, 
wymagająca leczenia. 

Skala oceny stanu odżywienia

Mini Nutritional Assessment, 

MNA

• Dane antropometryczne

– BMI (19, 21, 23)
– MAC – obwód ramienia (21, 22 cm)
– CC – obwód łydki (31 cm)
– Utrata masy ciała w ciągu 3 miesięcy (3 kg)

• Dane ogólne (leki, stres, choroba)
• Ocena diety (posiłki, płyny, apetyt)
• Samoocena pacjenta
• Punktacja końcowa …../30 pkt (24, 17 pkt)

Stan 

somatyczny

Stan psychiczny

i umysłowy

Sprawność 

fizyczna,

chód

Stan 

funkcjonalny

Aktywność 

społeczna

Stan 
odżywienia

Kompleksowa 
ocena geriatryczna