Pielęgnowanie pacjenta z chorobą Alzheimera

Alzheimer – o czym mowa ?

Choroba Alzheimera polega na nie dającym się powstrzymać

zaburzeniu czynności części mózgu, które są

odpowiedzialne za funkcje poznawcze.

W powstaniu choroby Alzheimera bierze udział wiele

mechanizmów. W takich przypadkach mówimy o

wieloczynnikowym rozwoju choroby.

Główne czynniki to:

zmiany chorobowe w obrębie mózgowia (płytki,

neurofibryle),

uwarunkowania genetyczne,

procesy zapalne, czynniki środowiskowe.

Zmiany biochemiczne

Za rozwój objawów choroby Alzheimera pierwotnie

odpowiedzialny jest zanik komórek nerwowych

(neuronów) i miejsc ich połączeń, tzw. synaps. Zanik

komórek spowodowany jest przez procesy przemiany

materii w mózgu, które odbiegły od stanu

równowagi. Zaburzenia dotyczą swoistych białek –

amyloidu i tau. Zmienione nieprawidłowo białka

tworzą coraz większe i trwałe depozyty odkładające

się zarówno wewnątrz komórek nerwowych, jak i

pomiędzy nimi. Depozyty tworzące się poza

neuronami składają się głównie ze złogów amyloidu.

Kompleksy te określa się mianem plak. Wsuwają się

pomiędzy neurony przerywając przekazywanie

sygnałów.

Cd:

Kompleksy białkowe znajdujące się wewnątrz

neuronów składają się z białek tau. Łączą się one

w długie spirale. Bardzo prawdopodobne ,że

pierwsze sploty i plaki amyloidu tworzą się już na

wiele lat przed wystąpieniem objawów choroby.

Również zmniejszenie ilości neuroprzekaźnika-

acetylocholiny, z pomocą której przekazywane są

sygnały z jednej komórki nerwowej do drugiej,

rozważane jest jako współodpowiedzialny czynnik

w rozwoju choroby Alzheimera.

Czynniki genetyczne

Od 1% do 5% przypadków choroby Alzheimera

stanowi tak zwana postać rodzinna. Oznacza to, że

choroba dotyczy kilku generacji, a objawy występują

przed 60 rokiem życia. Jedyną przyczynę rozwoju

choroby Alzheimera u tych osób stanowią zmiany w

obrębie genomu. Przekazywane są one kolejnym

pokoleniom.

Oprócz czynników genetycznych, które wydają się

być odpowiedzialne za rozwój choroby ,znane są

także takie, których działanie umożliwia

występowanie choroby. Około 80% ludzi jest

nosicielami owych sprzyjających chorobie czynników.

Procesy zapalne

Poza czynnikami biochemicznymi i genetycznymi

w rozwoju choroby mogą odgrywać zmiany

zapalne. Wraz z plakami amyloidowymi i splotami

neurofibrylarnymi wpływają na zanik komórek

nerwowych.

Pewne komórki w mózgu, które spełniają funkcję

w działaniu układu immunologicznego, wykazują

nadaktywność. Produkują związki które można

wykazać w innych narządach w przebiegu

procesu zapalnego.

Czynniki środowiskowe

Wyniki badań wykazały, że ludzi z niskim

wykształceniem cechuje większe ryzyko

zachorowania.

Urazy czaszkowo-mózgowe.

Wpływ diety na rozwój choroby. Wykazuje badanie

zależności między chorobą a obniżonym stężeniem

witaminy B

oraz kwasu foliowego we krwi.

Środki zanieczyszczające środowisko, np.

rozpuszczalniki. W różnych badaniach wykazano

zwiększoną liczbę przypadków chorobowych wśród

malarzy i lakierników.

Inne czynniki ryzyka

Podeszły wiek

Zaawansowany wiek matki przy porodzie

Ciężka depresja

Niedoczynność tarczycy

Jak objawia się choroba Alzheimera?

Zaburzenia pamięci dotyczące bieżących wydarzeń

Zaburzenia zdolności myślenia, orientacji w

przestrzeni, rozpoznawania przedmiotów, radzenia

sobie z codziennymi czynnościami i artykulacją

mowy Słabnie umiejętność wiązania ze sobą faktów,

wyciągania wniosków i radzenia sobie z problemami.

Uszkodzenie struktur odpowiedzialnych za funkcje

językowe. Choremu ,,brakuje słów”.

Po około czterech latach zaburzenia czynności

mózgu są tak silne, że chory nie może samodzielnie

egzystować. Dołączają się zaburzenia orientacji.

Cd:

Chorzy nie mogą odnaleźć drogi do domu, gubią

się i są zdezorientowani we własnym mieszkaniu.

Zaburzony jest rytm dnia i nocy. Osoby chore nie

potrafią samodzielnie przygotowywać sobie

posiłków, zapominają o jedzeniu i piciu.

Pogorszeniu ulega kontrola czynności zwieraczy i

dochodzi do zaniedbania higieny osobistej.

Zaburzenia komunikacji z członkami rodziny,

przyjaciółmi i znajomymi. Zanikają wspomnienia

dawnych zdarzeń dotyczących małżeństwa czy

dzieci. Słabnie utożsamianie się chorego z własną

osobą.

Cd:

W końcowym okresie choroby często występują

objawy manii prześladowczej. Pytają oni o osoby

od dawna nieżyjące

W codziennym życiu osoby chore są całkowicie

bezradne, nie jest możliwa komunikacja słowna.

Nie kontrolują oddawania moczu i stolca, stają się

nie odporne na infekcje.

Dziesięć wczesnych objawów

ostrzegawczych

Zapominanie

dotyczące sfery zawodowej lub

prywatnej: chorzy pytają ciągle o to samo,

mimo że już dawno uzyskali odpowiedź.

Wykonywanie

rutynowych zadań sprawia

trudności: chory potrafi pojechać samochodem

do centrum miejscowości, tam jednak

zapomina, że przyjechał samochodem.

Trudności

z dobieraniem słów: chory zapomina

przykładowo słowo ,,filiżanka”. Określa ją np.

jako ,,to do picia kawy.”

Zaburzenia

orientacji: chorzy gubią się w

najbliższym otoczeniu.

Nie jest możliwa

właściwa ocena sytuacji: każdy z

nas przynajmniej raz miał wątpliwości, czy zakręcił gaz

lub wyłączył żelazko przed wyjściem z domu. Osoba

chora na chorobę Alzheimera po wyjściu z domu nie

pamięta, że jeszcze krótko przedtem prasowała lub

gotowała. Chory pozostawia włączony piecyk lub

żelazko.

Myślenie

abstrakcyjne lub konkretne sprawia

trudności: chorzy zapominają numery telefonów, a

kiedy się im je poda, nie wiedzą, co mają z nimi zrobić.

Roztargnienie

: Chory przenosi przedmioty na miejsca

zupełnie się do tego nie nadające. Kładzie na przykład

portfel do lodówki, suknie do zmywarki do naczyń.

Wahania nastroju

: osoby chore mają

szczególną skłonność do nagłych wahań nastroju.

W ciągu kilku minut człowiek zrównoważony może

popaść we wściekłość.

Zmiana osobowości

: chory reaguje często

nieodpowiednio do sytuacji, staje się agresywny

i nadpobudliwy albo też nieufny i lękliwy.

10.

Brak napędu

: pacjenci tracą jakiekolwiek

zainteresowanie swoim hobby, zawodem i innymi

rzeczami. Stają się bezczynni i trzeba ich zmuszać

do jakiejkolwiek aktywności.

Różne stadia choroby

W chorobie Alzheimera wyróżnia się 3 stadia z

charakterystycznymi dla nich objawami. Niektóre z

objawów mogą występować we wszystkich stadiach

choroby. Granice pomiędzy poszczególnymi etapami

rozwoju choroby są płynne.

W pierwszym stadium

występują łagodne objawy.

Większość z nich nie zostaje zauważona przez

członków rodziny. Jednakże już w tym stadium mogą

one wpływać na czynności życia codziennego.

Dotyczą one

: pamięci, przede wszystkim bieżących

wydarzeń, wykonywania złożonych czynności (np.

włączenia pralki), mowy (zaburzeń w dopasowywaniu

słów, stosowaniu skomplikowanych wyrazów w

budowaniu długich zdań)

Cd:

Zdolności myślenia, uwagi i zdolności koncentracji,

orientacji, aktywności, poczucia czasu, myślenia

abstrakcyjnego. W tym stadium rozwoju chorzy

dostrzegają jeszcze występowanie tych zmian.

Próbują je maskować lub się ich wypierać. Unikają

także sytuacji w których może dojść do ujawnienia

objawów. Na uświadomienie sobie objawów reagują

złością, niekiedy lękiem, przygnębieniem i depresją.

W drugim stadium choroby

nasilenie objawów

zmusza chorego do zaniechania pracy zawodowej.

Musi on także zrezygnować z kierowania

samochodem. W coraz większym stopniu chory

wymaga pomocy innych osób w czasie wykonywania

codziennych zadań.

Objawy dotyczą na tym etapie następujących dziedzin:

Pamięci

: zapomnieniu ulegają imiona bliskich osób, nie

rozpoznaje członków rodziny, zaburzenia pamięci

dotyczą głównie pamięci długotrwałej

Codziennych czynności

: chory nie potrafi prawidłowo

się ubierać, jeść regularnie, myć, znaleźć toalety

Orientacji

: chory gubi się poza terenem własnego

mieszkania, może już stracić orientację we własnym

domu

Postrzegania

: chory „widzi” postacie nieobecne

Napędu

: w tym stadium często występuje niepokój,

osoba chora chodzi bez celu po pokoju lub ucieka z dom

Poczucia czasu

: nie rozróżnia przeszłości i przyszłości

Postrzegania zmysłowego

: może nieprawidłowo

interpretować bodźce dotykowe, smakowe dlatego traci

apetyt, nie postrzega otoczenia, myli dzień z nocą

Nastroju

: u osób z chorobą Alzheimera dochodzi na tym

etapie do częstych i nagłych wahań nastroju

W trzecim stadium

chory nie jest już zdolny do

samodzielnego życia. Jest zdany na pomoc innych osób,

musi być nadzorowany. Jego mowa zostaje ograniczona

do kilku słów, nie rozpoznaje już w ogóle krewnych,

reaguje pozytywnie na dotyk i znane głosy.

Na tym etapie dochodzi do

występowania

objawów

somatycznych

jak powolny chód w

przodopochyleniu

i częste upadki. Zatracają zdolność śmiania się i

połykania, pojawiają się trudności w jedzeniu

pomimo pomocy. Mogą występować napady

drgawek. W stadium końcowym choroba

Alzheimera prowadzi do całkowitego

wyniszczenia. Chory przykuty jest do łóżka, w

następstwie czego wzrasta ryzyko infekcji.

Najczęstszą przyczyną zgonu jest zapalenie płuc.

Rozpoznanie choroby Alzheimera

Diagnostyka –wykluczenie na podstawie różnych badań

dodatkowych schorzeń ,które mogą wywoływać podobne

objawy. Oceniany jest stan psychiczny i somatyczny

chorego. Badana jest pamięć, myślenie, mowa, uwaga.

Wykorzystuje się w tym celu tzw. Mini –Mental –State –

Examination.

Bada się stan somatyczny chorego umożliwiający

wykluczenie innych schorzeń organicznych. Na podstawie

badań laboratoryjnych krwi i moczu można wykluczyć stany

zapalne, niedobory witamin, zaburzenia hormonalne

Badania :tomografia komputerowa, magnetyczny rezonans

jądrowy mogą wykazać typowe zmiany w obrębie mózgu,

np. guzy lub zaburzenia krążenia.

Cd:

Badania :tomografia komputerowa, magnetyczny

rezonans jądrowy mogą wykazać typowe zmiany

w obrębie mózgu, np. guzy lub zaburzenia

krążenia.

Całkowite rozpoznanie można postawić dopiero

po śmierci chorego, po przeprowadzeniu

histopatologicznych badań mózgu.

Mini –Mental –State –Examination (MMSE)

W teście sprawdza się , przy użyciu prostych

pytań, zdolność postrzegania i przypominania, a

także możliwości chorego w zakresie orientacji,

koncentracji i mowy.

Proste zadania pozwalają na zweryfikowanie

podejrzenia otępienia.

Wynik testu w początkowym stadium choroby

Alzheimera jest jeszcze w granicach normy.

Wartości

powyżej 27

stanowią normę, wyniki

pomiędzy 10 a 26

są przyczynkiem do

rozpoznania łagodnego lub umiarkowanego

otępienia. Wyniki

poniżej 10

wskazują na ciężkie

otępienie.

Cd:

Test łączenia cyfr

może być przeprowadzony

przez lekarza domowego. Badany musi jedną linią

połączyć w określonej kolejności ułożone na

kartce cyfry.

Pielęgnowanie pacjenta z chorobą

Alzheimera

Czynności pielęgnacyjne muszą być wdrożone w

chwili rozpoznania choroby. Zasady opieki należy

omówić z członkami zespołu terapeutycznego i

rodziną.

Pierwsza zasada dotyczy

adaptacji środowiska

chorego do jego stanu klinicznego.

Zasada druga to

zapewnienie opieki przez całą

dobę

–brak orientacji co do czasu i miejsca

powoduje niebezpieczeństwo oddalenia się

chorego od domu, ryzyko niewłaściwego

korzystania z instalacji, staje się przyczyną

narastania niepokoju, lęku.

Kolejna z zasad dotyczy

przestrzegania

regularnego rytmu dnia,

prowadzenia terapii, w

tym leczenia farmakologicznego. Należy pamiętać o

motywowaniu chorego do aktywności i wprowadzać

uproszczenia w wykonywaniu poszczególnych

czynności. Pracując z chorym należy uwzględnić jego

zainteresowania, wcześniejsze nawyki i

przyzwyczajenia. Zmiany następujące w emocjach i

zachowaniu pacjenta powodują, że kontakt z nim jest

utrudniony lub nie możliwy do nawiązania. Okazanie

tolerancji, akceptacji, wyciszenie negatywnych emocji

staje się podstawą do towarzyszenia osobie chorej i

dodawania jej sił.

Chory potrzebuje opieki

We wczesnym stadium choroby, opieka rodziny może

ograniczyć się do pomocy w wykonywaniu niektórych

czynności i zdalnego kontrolowania chorego, a także

przypominania mu o konieczności przyjmowania

leków. Chory potrafi jeszcze wykonać samodzielnie

wiele czynności i nie należy go wyręczać. Z czasem

pogłębiająca się choroba spowoduje uzależnienie

chorego od pomocy innych. Coraz trudniej będzie mu

wykonywać proste czynności, takie jak utrzymywanie

higieny, przygotowywanie posiłków, a potem ich

spożywanie. W stadium późnym chory będzie

wymagać codziennej pielęgnacji.

Chory w domu

Choroba Alzheimera spowoduje konieczność

przygotowania najbliższego otoczenia chorego-

mieszkania-tak by zapewnić bezpieczeństwo.

Należy:

* Usunąć przeszkody na drodze chorego: usunąć

dywaniki i chodniki, aby uchronić chorego od

poślizgnięcia się, zabezpieczyć schody, przestawić

lub usunąć drobne meble, pochować drobne

przedmioty itp.;

*Trzymać pod kluczem zapałki, dokumenty, klucze do

mieszkania i samochodu oraz środki czystości i

substancje chemiczne.

Cd:

*usunąć ze wszystkich drzwi zasuwki i haczyki, aby

chory nie mógł zamknąć się od środka

*uniemożliwić choremu dostęp choremu do

urządzeń mechanicznych

*odłączyć dostęp wody i gazu gdy chory zostaje

sam w domu

*sprawdzać termin przydatności produktów

spożywczych, aby chory pod nieobecność

opiekuna nie zjadł czegoś co może mu zaszkodzić

*w łazience zainstalować uchwyty, w wannie i pod

prysznicem stosować maty przeciwpoślizgowe

Cd:

* Pomocne jest stosowanie tablicy, na której

pozostawimy przypomnienia, polecenia i informacje

dla chorego;

* Przy telefonie umieścić wykaz ważnych numerów

telefonicznych

* Aby ułatwić choremu orientację na drodze z pokoju

do innych pomieszczeń, oznakować jego trasę za

pomocą znaków graficznych, np. na drzwiach

toalety, kuchni, drzwiach wyjściowych umieścić

napisy i rysunki, które ułatwią choremu rozpoznanie

miejsca.

Plan dnia

Opiekę ułatwi planowanie zadań na każdy dzień i

wykonywanie czynności według tego samego schematu i o

tych samych porach. Regularny tryb życia pozwoli uniknąć

nieprzewidzianych sytuacji, wzmocni poczucie bezpieczeństwa

chorego, a opiekunowi pomoże w radzeniu sobie z licznymi

obowiązkami.

Codzienna toaleta ciała pozwala na dokładna obserwację

zmian na skórze, które mogą być początkowym stadium

odleżyn.

Codziennie należy przeglądać jamę ustną, wykonywać jej

toaletę.

Posiłki powinny być zgodne z zalecaną dietą, a ich

konsystencja dostosowana do możliwości pacjenta.

Posiłek nie może być podany za gorący ponieważ

chory często zatraca zdolność oceny temperatury.

Jeśli występują trudności w samodzielnym połykaniu,

warto rozważyć inne drogi podawania posiłków, a

systematyczna kontrola masy ciała umożliwia ocenę

stopnia odżywienia.

W planie opieki należy uwzględnić także potrzebę

wydalania. Regularność wypróżnień zapobiega

zaparciom. Aby to osiągnąć, stosuje się dietę

lekkostrawną, bogatą w błonnik oraz utrzymuje się

aktywność fizyczną chorego na optymalnym

poziomie.

procesie komunikowania

się wymagana jest

szczególna uwaga ze strony opiekunów ze względu na

trudności w nawiązywaniu i podtrzymywaniu kontaktów.

Wraz z rozwojem choroby porozumiewanie się z chorym

będzie coraz trudniejsze. Chory będzie także bardzo

uwrażliwiony na sposób, w jaki mówi się do niego.

Aby skutecznie porozumieć się z chorym należy:

- stworzyć odpowiednie warunki do porozumiewania się

tzn. wyłączyć radio, telewizor, zamknąć okno, eliminując

hałas z zewnątrz;

- utrzymywać kontakt wzrokowy w czasie rozmowy z

chorym;

- mówić krótkimi, prostymi zdaniami;

- powtarzać cierpliwie polecenia, nie stawiać chorego

wobec konieczności dokonywania wyborów: starać

się oznajmiać a nie pytać chorego;

Starać się zrozumieć, co chory chce powiedzieć

dawać mu sygnały, że go słuchamy i rozumiemy

potakując, powtarzając jego słowa, uśmiechając się;

pomagać choremu w kontynuowaniu zdania, jeśli

stracił wątek rozmowy;

Unikać kłótni i przekonywania chorego, że nie ma

racji

Jeśli chory zadaje ciągle te same pytania, należy

odwrócić jego uwagę i zająć go czymś innym;

Mówić do chorego spokojnym, opanowanym

głosem;

Jak najczęściej posługiwać się językiem

pozawerbalnym tzn. używać gesty, mimikę, dotyk

i uśmiech. Ten rodzaj porozumiewania się z

chorym będzie też skuteczny w późnym stadium

choroby, kiedy nie będzie on już mówił.

Zawsze pamiętaj, że choć choroba tak

bardzo zmieniła Twego bliskiego, on

jest ciągle tym samym człowiekiem,

który słyszy, widzi, czuje, kocha, i ufa,

że zrozumiesz jego chorobę.

Literatura:

-Gaby Schwarz. Choroba Alzheimera. Poradnik dla chorych i ich

opiekunów. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2002, 2006.

-Sadowska A, Wojciechowska-Szczepańska M. Zrozumieć chorobę.

Poradnik dla opiekunów osób z chorobą Alzheimera.

-Pieczyrak U., Wojas K. Choroba Alzheimera. Magazyn Pielęgniarki i

Położnej 2006; 9: 33-34.

Document Outline