DETERMINANTY DOCHODU
NARODOWEGO
DETERMINANTY DOCHODU
NARODOWEGO
DETERMINANTY DOCHODU
NARODOWEGO
Poznaliśmy:
różne sposoby pomiaru produkcji (PKB) wynikające
z modelu ruchu okrężnego w gospodarce;
pochodne w stosunku do PKB mierniki dochodu oraz
ich krytykę.
Co jednak determinuje wielkość produkcji (dochodu) w
gospodarce, którą już potrafimy zmierzyć?
Uproszczenie:
pojęcia: dochód narodowy, PNB i PKB są traktowane
zamiennie.
2
DETERMINANTY DOCHODU
NARODOWEGO
Wprowadzamy rozróżnienie pomiędzy
produkcją
potencjalną a faktyczną:
PRODUKCJA FAKTYCZNA:
wielkość produkcji
rzeczywiście wytworzona w danej gospodarce w
analizowanym okresie.
PRODUKCJA POTENCJALNA:
wielkość produkcji, którą
wytworzyłaby gospodarka, gdyby wszystkie czynniki
produkcji zostały w pełni wykorzystane.
3
DETERMINANTY DOCHODU
NARODOWEGO
Zastanówmy się:
Co oznacza „pełne wykorzystanie czynników
produkcji”?
Zatem:
PRODUKCJA POTENCJALNA:
wielkość produkcji, którą
wytworzyłaby gospodarka, gdyby wszystkie czynniki
produkcji zostały w pełni wykorzystane (
jest to
produkcja, jaką można by osiągnąć, gdyby wszystkie
rynki w gospodarce znajdowały się w stanie
równowagi).
4
DETERMINANTY DOCHODU
NARODOWEGO
Od czego zależy wielkość produkcji potencjalnej?
Rozmiary produkcji potencjalnej zależą od wielkości
zasobów czynników produkcji występujących w
gospodarce oraz od efektywności ich wykorzystania.
Czy jednak produkcja faktyczna jest zawsze równa
produkcji potencjalnej? Niestety nie….
Krótki i długi okres w ekonomii: ekonomiści zakładają,
że
w długim okresie gospodarka dąży do osiągnięcia
produkcji potencjalnej, jednak w krótkim okresie
produkcja faktyczna może nie być równa produkcji
potencjalnej…
5
DETERMINANTY DOCHODU
NARODOWEGO
Zbudujemy teraz model wyjaśniający przyczyny
krótkookresowych wahań produkcji faktycznej wokół
poziomu produkcji potencjalnej
Zatem do dzieła!
6
DETERMINANTY DOCHODU
NARODOWEGO
Założenia modelu:
1.Wszystkie ceny i płace są ustalone na danym
poziomie (sztywne) – w gospodarce nie występuje
inflacja.
2.Przy sztywnych cenach i płacach, w gospodarce
występują nie wykorzystane zasoby – wolne moce
produkcyjne (pracownicy, którzy chcieliby pracować i
przedsiębiorstwa, które posiadają wolne moce
wytwórcze).
3.Interesuje nas tylko krótki okres – np. nie ma czasu na
rozbudowę zdolności produkcyjnych gospodarki.
7
DETERMINANTY DOCHODU
NARODOWEGO
Przeanalizujmy ponownie założenie 2: istnienie
niewykorzystanych zasobów w gospodarce…
Oznacza to przecież, że Yf < Yp!
Ponieważ przy produkcji faktycznej mniejszej od
potencjalnej przedsiębiorstwa chętnie zwiększą
produkcję, a bezrobotni podejmą pracę,
faktyczne
rozmiary produkcji są zdeterminowane przez popyt:
Yf = AD
Wielkość popytu globalnego (AD) określa faktyczną
wielkość produkcji: jeśli pojawi się dodatkowy popyt,
przedsiębiorstwa zwiększą produkcję (ceteris
paribus)!
8
DETERMINANTY DOCHODU
NARODOWEGO
Od czego jednak zależy popyt globalny (a więc także i
poziom produkcji faktycznej – czyli PKB) w gospodarce?
Przypomnienie: trzy sposoby pomiaru PKB wynikające
z modelu ruchu okrężnego w gospodarce:
1.Metoda produkcyjna
- PKB jako suma wartości dodanej
wytworzonej w poszczególnych fazach procesu
produkcji.
2.Metoda dochodowa:
PKB równa się też sumie
dochodów właścicieli czynników produkcji.
3.Metoda wydatkowa:
PKB jako suma wydatków na
dobra finalne – suma wydatków = popyt globalny!
9
DETERMINANTY DOCHODU
NARODOWEGO
Popyt globalny (suma wydatków na dobra finalne):
1.gospodarka zamknięta bez państwa:
AD = C + I → AD=Y → Y = C + I
2. gospodarka zamknięta z państwem:
Y = C + I + G → AD=Y → Y = C + I + G
3. gospodarka otwarta:
Y = C + I + G + NX → AD=Y → Y = C + I + G +
NX
10
DETERMINANTY DOCHODU
NARODOWEGO
Model popytowy dla gospodarki zamkniętej bez państwa:
AD = C + I
C - popyt konsumpcyjny gospodarstw domowych: od
czego zależy wielkość C?
Y
= C + S → C = Y - S
Wielkość C rośnie wraz ze wzrostem Y, ale: pewna część
konsumpcji (
C
a
– konsumpcja autonomiczna)
jest
niezależna od poziomu bieżącego dochodu – nawet przy
Y=0, gospodarstwa muszą realizować pewien poziom
konsumpcji..
11
DETERMINANTY DOCHODU
NARODOWEGO
Zatem:
C składa się z dwóch zasadniczych elementów:
C
a
oraz konsumpcji zależnej od wielkości dochodów.
Jak wyprowadzić funkcję konsumpcji, obrazującą
zależność jej wielkości zarówno od C
a
, jak i wielkości
dochodu?
Jeszcze raz przypomnijmy sobie, że Y = C + S – a zatem
udziały konsumpcji i oszczędności w dochodach
właścicieli czynników produkcji wynoszą łącznie 100%!
12
DETERMINANTY DOCHODU
NARODOWEGO
Ekonomiści opisują to w następujący sposób:
Krańcowa skłonność do konsumpcji
- (KSK – MPC: marginal
propensity to consume) - część każdego dodatkowego
dochodu (np. 1 USD, 1 zł), którą gospodarstwa domowe
przeznaczają na konsumpcję.
Krańcowa skłonność do oszczędzania
(KSO – MPS (marginal
propensity to save): część każdego dodatkowego dochodu
(np.
1 USD, 1 zł), którą gospodarstwa domowe przeznaczają na
oszczędności.
Ponieważ każda dodatkowa złotówka dochodu jest
przeznaczana albo na dodatkową zamierzoną konsumpcję,
albo na dodatkowe zamierzone oszczędności:
KSK + KSO = 1
13
DETERMINANTY DOCHODU
NARODOWEGO
Możemy również ująć KSK (i KSO) nieco inaczej:
Krańcowa skłonność do konsumpcji –
część każdego
dodatkowego dochodu (np. 1 USD, 1 zł), którą
gospodarstwa domowe przeznaczają na konsumpcję.
Gdy C rośnie z powodu wzrostu dochodu, MPC możemy
także wyrazić jako stosunek zmiany wydatków
konsumpcyjnych do zmiany dochodu:
MPC = Δ wydatków konsumpcyjnych/Δ dochodu
14
DETERMINANTY DOCHODU
NARODOWEGO
Powróćmy zatem do próby wyprowadzenia funkcji
konsumpcji:
Funkcja konsumpcji:
obrazuje wielkość zamierzonej
konsumpcji globalnej przy każdym poziomie
rozporządzalnych dochodów osobistych gospodarstw
domowych.
C
pl
= C
a
+ KSKxY
Pamiętajmy, że w gospodarce zamkniętej bez państwa
Y
d
= Y (nie ma Państwa – podatków i transferów)!!!
15
DETERMINANTY DOCHODU
NARODOWEGO
Ilustracja graficzna funkcji konsumpcji:
16
Y
Y
C
C
C
pl
= C
a
+ KSKxY
0
0
C
a
DETERMINANTY DOCHODU
NARODOWEGO
Ilustracja graficzna funkcji konsumpcji:
MPC decyduje zatem o nachyleniu funkcji konsumpcji –
przecież MPC = ΔC/ΔY
17
Y
Y
C
C
C
pl
= C
a
+ KSKxY
0
0
C
a
ΔY
ΔC
DETERMINANTY DOCHODU
NARODOWEGO
Ilustracja graficzna funkcji konsumpcji:
przecięcie z osią rzędnych: autonomiczny popyt
konsumpcyjny (popyt konsumpcyjny niezależny od
wielkości dochodu).
tg kąta nachylenia funkcji konsumpcji – krańcowa
skłonność do konsumpcji.
18
DETERMINANTY DOCHODU
NARODOWEGO
Związek między funkcją konsumpcji a funkcją
oszczędności gospodarstw domowych:
Y = C + S czyli S = Y – C
S = Y – (C
a
+ KSKxY)
S = Y - C
a
– KSKxY
S = - C
a
+ Y - KSKxY
S = - C
a
+ Y (1-KSK)
Skoro KSK + KSO = 1 to 1-KSK=KSO
To:
S = - C
a
+ KSOxY
19
DETERMINANTY DOCHODU
NARODOWEGO
Ilustracja graficzna funkcji oszczędności:
20
Y
Y
S
S
S = - C
a
+ KSOxY
0
0
-
C
a
DETERMINANTY DOCHODU
NARODOWEGO
Budujemy model popytowy dla gospodarki zamkniętej
bez państwa:
AD = C + I
Znamy już funkcję konsumpcji, zastanówmy się nad
funkcją inwestycji…..
21
DETERMINANTY DOCHODU
NARODOWEGO
Dygresja
Ekonomiści dzielą wszystkie składniki popytu
globalnego na dwie grupy:
a)autonomiczne składniki popytu globalnego – czyli
takie które nie są zależne od wielkości bieżącego
dochodu (vide – konsumpcja autonomiczna!);
b)składniki popytu globalnego zależne od dochodu –
vide – KSKxY.
Jak zatem w tym kontekście sklasyfikować wydatki
inwestycyjne przedsiębiorstw?
22
DETERMINANTY DOCHODU
NARODOWEGO
Inwestycje
(popyt inwestycyjny przedsiębiorstw):
powiększenie przez przedsiębiorstwa zasobów kapitału
trwałego (fabryki i maszyny) oraz stanu zapasów.
Przedsiębiorstwa inwestują
w celu zwiększenia zdolności
produkcyjnych i sprzedaży w przyszłości
– czyli kierują się
np. przewidywaniami dot. popytu na ich wyroby w
przyszłości, lecz także kosztem inwestycji (np. poziomem
oprocentowania kredytów)
Nie ma jednak bezpośredniego związku między poziomem I
i bieżącego dochodu –
wielkość I stanowi zatem
autonomiczny składnik popytu inwestycyjnego.
23
DETERMINANTY DOCHODU
NARODOWEGO
Ilustracja graficzna I:
24
Y
Y
I
I
0
0
I
I
DETERMINANTY DOCHODU
NARODOWEGO
Reasumując:
Popyt globalny (AD) – suma, którą przedsiębiorstwa i
gospo-darstwa domowe planują wydać na dobra i
usługi przy różnej wielkości dochodu.
W gospodarce zamkniętej bez państwa: AD = C + I
25
DETERMINANTY DOCHODU
NARODOWEGO
Wykres funkcji popytu globalnego:
26
Y
Y
A
D
A
D
C
C
AD
AD
I
I
DETERMINANTY DOCHODU
NARODOWEGO
Równowaga krótkookresowa:
przy stałych cenach i płacach,
równowaga krótkookresowa na rynku dóbr i usług istnieje
wtedy, kiedy popyt globalny (planowane wydatki) zrównują
się z faktycznie wytworzoną produkcją.
Yf=AD → stan krótkookresowej równowagi
makroekonomicznej
Znamy już wykres AD…. Jak pokazać Yf=AD?
Linia 45º - zbiór wszystkich punktów, które przybierają taką
samą wartość na obu osiach.
Graficzna ilustracja krótkookresowej równowagi
makroekono-micznej – w punkcie przecięcia AD i linii 45º -
popyt globalny jest równy poziomowi produkcji (dochodowi).
27
DETERMINANTY DOCHODU
NARODOWEGO
E – punkt równowagi, w którym planowane wydatki są
równe faktycznej produkcji i faktycznemu dochodowi.
28
Produkcja,
Produkcja,
dochód
dochód
Linia 45
Linia 45
o
o
AD
AD
Planowa
Planowa
ne
ne
wydatki
wydatki
E
DETERMINANTY DOCHODU
NARODOWEGO
Ruc
hy wzdłuż krzywej AD a przesunięcia krzywej:
dla danej wielkości wydatków autonomicznych (C
a
+
I), zmiany dochodu są ilustrowane przez ruchy wzdłuż
krzywej AD;
zmiany popytu globalnego wynikające z wszelkich
innych poza dochodem przyczyn, znajdą wyraz w
równoległym przesunięciu krzywej AD (wzrost C
a
lub
I) lub zmianie kąta jej nachylenia (zmiana KSK).
29
DETERMINANTY DOCHODU
NARODOWEGO
Równowaga krótkookresowa: Y = AD
(przecięcie linii AD z linią 45º)
Stany nierównowagi krótkookresowej – gdy suma
planowanych wydatków różni się od wartości produkcji:
Y > AD (AE
pl
)
– produkcja jest większa od planowanych
zagregowanych wydatków, w efekcie powstają zapasy
(przymusowe inwestycje).
Y < AD (AE
pl
)
– produkcja jest mniejsza od planowanych
zagregowanych wydatków – tym razem w gospodarce
pojawiają się przymusowe oszczędności.
30
DETERMINANTY DOCHODU
NARODOWEGO
Czy pamiętamy jeszcze rozróżnienie między inwestycjami
i oszczędnościami planowanymi, nieplanowanymi
(przymusowymi) i faktycznymi?
I faktyczne = I planowane + I nieplanowane
I nieplanowane
– zmiany zapasów, których
przedsiębiorstwa wcześniej nie zaplanowały (przy Y>AD,
wzrost zapasów, przy AD>Y – spadek zapasów)
w punkcie równowagi (Y=AD), I faktyczne = I
planowane (inwestycje nieplanowane nie występują)
31
DETERMINANTY DOCHODU
NARODOWEGO
Czy pamiętamy jeszcze rozróżnienie między inwestycjami
i oszczędnościami planowanymi, nieplanowanymi
(przymusowymi) i faktycznymi?
I faktyczne = I planowane + I nieplanowane
I nieplanowane
– zmiany zapasów, których
przedsiębiorstwa wcześniej nie zaplanowały (przy Y>AD,
wzrost zapasów, przy AD>Y – spadek zapasów)
w punkcie równowagi (Y=AD), I faktyczne = I
planowane (inwestycje nieplanowane nie występują)
32
DETERMINANTY DOCHODU
NARODOWEGO
Czy pamiętamy jeszcze rozróżnienie między inwestycjami
i oszczędnościami planowanymi, nieplanowanymi
(przymusowymi) i faktycznymi?
S faktyczne = S planowane + S nieplanowane
S nieplanowane: przy AD>Y, nie ma na co wydać
pieniędzy….
w punkcie równowagi (Y=AD), S faktyczne = S
planowane (oszczędności nieplanowane nie
występują)
33
DETERMINANTY DOCHODU
NARODOWEGO
Równość dopływów i odpływów z ruchu okrężnego:
w punkcie równowagi (Y=AD)
planowane inwestycje są
równe planowanym oszczędnościom (nieplanowane S i I
nie występują, czyli faktyczne inwestycje = inwestycjom
planowanym, a faktyczne oszczędności = planowanym
oszczędnościom).
w sytuacji nierównowagi (Y≠AD)
– odpływy z ruchu
okrężnego nadal muszą być równe dopływom do ruchu
okrężnego (występują nieplanowane inwestycje lub
oszczędności, które powodują, że oszczędności
faktyczne = inwestycjom faktycznym, mimo, że
planowane S i I nie są sobie równe).
34
DETERMINANTY DOCHODU
NARODOWEGO
Na lewo od punktu E planowane oszczędności
gospodarstw domowych są mniejsze niż wielkość
zamierzonych inwestycji przedsiębiorstw: czyli następuje
zmniejszanie zapasów przedsiębiorstw (nieplanowane
dezinwestycje).
35
Spl = -Ca + KSKxY
E
I
C
a
S, I
Dochód, produkcja
DETERMINANTY DOCHODU
NARODOWEGO
Na prawo od punktu E, gospodarstwa domowe planują oszczędzić
więcej, niż wynoszą planowane inwestycje przedsiębiorstw.
Niedostateczny popyt konsumpcyjny powoduje nieplanowany
wzrost zapasów.
Choć w obu przypadkach planowane S i I nie są równe, faktyczne S
i I – są sobie równe.
36
Spl = -Ca + KSKxY
E
Ipl
C
a
S, I
Dochód, produkcja
DETERMINANTY DOCHODU
NARODOWEGO
W jaki sposób zmiany autonomicznych składników
popytu globalnego (np. poziomu I) wpływają na poziom
produkcji w punkcie równowagi?
Przyjmijmy, że w naszej gospodarce, w której panuje
równo-waga, planowane inwestycje przedsiębiorstw
rosną o Δ I
pl
:
skoro w gospodarce są wolne moce produkcyjne, i
rośnie AD, produkcja także rośnie o Δ I
pl
odpowiednio rosną także dochody gospodarstw
domowych – wartość dochodów właścicieli czynników
produkcji jest przecież równa wartości produkcji!
37
DETERMINANTY DOCHODU
NARODOWEGO
W jaki sposób zmiany autonomicznych składników popytu
globalnego (np. poziomu I) wpływają na poziom
produkcji
w punkcie równowagi
?
część tych dodatkowych dochodów (wyznaczana przez
KSK) znowu powiększa AD (rośnie popyt konsumpcyjny):
a więc przedsiębiorstwa znowu podnoszą produkcję
pojawia się następny przyrost produkcji i dochodów
(ich część odpowiadająca KSK po raz kolejny tworzy
zapotrzebowanie, produkcję i dodatkowe dochody).
„kamień wrzucony w wodę”...
38
DETERMINANTY DOCHODU
NARODOWEGO
Jak zatem ostatecznie wzrośnie produkcja pod wpływem
jednorazowego wzrostu inwestycji o Δ I
pl
?
czyli: jaki jest stosunek wzrostu produkcji w punkcie
równowagi do powodującej zmiany produkcji w punkcie
równowagi zmiany autonomicznego składnika popytu
globalnego?
MNOŻNIK:
stosunek zmiany wielkości produkcji w
punkcie równowagi do powodującej ją zmiany wydatków
autonomicznych.
M = ΔY/ΔAD
a
39
DETERMINANTY DOCHODU
NARODOWEGO
Jak obliczyć mnożnik?
z każdego przyrostu wydatków autonomicznych (np. inwesty-
cyjnych), które tworzą zapotrzebowanie, a przez to –
zwiększają produkcję i dochody, na konsumpcję zostaje
wydana część równa KSK, co dodatkowo zwiększa produkcję i
dochody.
suma kolejnych cząstkowych przyrostów produkcji i
dochodów, ΔY1, ΔY2, ΔY3... wywołanych pierwotnym
przyrostem Δ I, jest równa:
ΔY = ΔI (pierwszy przyrost) + (KSK x ΔI) czyli drugi przyrost
+
+ [(KSK x ΔI) KSK] czyli trzeci przyrost + czwarty...
A zatem:
ΔY = ΔI + ΔI x KSK + ΔI x KSK
2
+ ΔI x KSK
3
itd...
40
DETERMINANTY DOCHODU
NARODOWEGO
Jak obliczyć mnożnik?
całkowity przyrost dochodu narodowego ΔY,
wywołany impulsem w postaci pierwotnego wzrostu
inwestycji o ΔI, jest zatem sumą nieskończonego
ciągu geometrycznego którego pierwszy wyraz jest
równy ΔI, a iloraz wynosi KSK.
Stąd suma ciągu:
ΔY = ΔI/(1 – KSK)
Czyli ΔY/ΔI (mnożnik) = 1/1 – KSK
ΔY = M x /ΔI
41
DETERMINANTY DOCHODU
NARODOWEGO
PARADOKS ZAPOBIEGLIWOŚCI:
zmiana rozmiarów
oszczędności, jakie gospodarstwa domowe pragną
poczynić przy każdym poziomie dochodu, prowadzi do
zmiany wielkości dochodu zapewniającej równowagę. Nie
następuje natomiast zmiana oszczędności w punkcie
równowagi: nadal muszą się one równać planowanym
inwestycjom.
42
DETERMINANTY DOCHODU
NARODOWEGO
Dlaczego „paradoks zapobiegliwości”?
gdy AD jest niski, a w gospodarce występują
niewykorzys-tane moce produkcyjne, zjawisko to
wskazuje, że obniżenie zamierzonych oszczędności
(spadek zapobiegliwości z punktu widzenia gospodarstw
domowych) spowoduje wzrost C, a co za tym idzie -
dochodu w punkcie równowagi.
Społeczeństwo
skorzysta z wyższego poziomu produkcji i zatrudnienia.
jeśli natomiast planowane oszczędności rosną (wzrost
zapobiegliwości z punktu widzenia gospodarstw
domowych), spadnie C i dochód w punkcie równowagi,
zatem –
spadnie produkcja i zatrudnienie.
43
DETERMINANTY DOCHODU
NARODOWEGO
Zakończyliśmy analizę modelu popytowego dla
gospodarki zamkniętej bez państwa.
Teraz przeanalizujemy model popytowy dla gospodarki
zamkniętej z państwem.
44