Prezentacja programu PowerPoint

Patofizjologia czucia

Nerwy czaszkowe

Paweł Szermer

Wojciech Turaj

2006

Ogólna organizacja
układu czuciowego

I
Neuron

II
Neuron

III
Neuron

Układ czuciowy –
organizacja

Specyficzne modalności czucia:

węch, wzrok, smak, słuch, równowaga
(odbierane za pośrednictwem nn.

czaszkowych)

Czucie trzewne:

Przewodzenie bólu

trzewnego i naczyniowego, rozciągania i

ucisku narządów wewnętrznych
(zakończenia czuciowe znajdujące się w

narządach wewnętrznych i naczyniach)

Układ czuciowy –
organizacja

Czucie somatyczne

Eksterorecepcja:

informuje o środowisku

zewnętrznym, umożliwia odbieranie
dotyku, bólu powierzchniowego,
temperatury
(receptory w skórze)

Propriocepcja:

informuje o położeniu

części ciała i ruchu (kinestezja)

(receptory w stawach, ścięgnach,
więzadłach i mięśniach)

Układ czuciowy –
organizacja

Receptory:

mało lub wysoce specyficzne zakończenia w

skórze lub innych tkankach

Pierwszorzędowe neurony czuciowe:

komórki

dwubiegunowe w zwojach rdzeniowych - dendryty

łączą się z receptorami, aksony wchodzą do rdzenia

kręgowego przez korzeń tylny

Drugorzędowe neurony czuciowe:

przewodzą bodziec

przez rdzeń kręgowy i pień mózgu do wzgórza

Trzeciorzędowe neurony czuciowe:

przewodzą bodziec

ze wzgórza do kory czuciowej

Receptory – klasyfikacja

Eksteroreceptory:

zlokalizowane w

skórze, informacje o środowisku
zewnętrznym

Proprioceptory:

zlokalizowane w

mięśniach, ścięgnach, stawach i
trzewiach, informacje o położeniu ciała
i stanie narządów wewnętrznych

Receptory – klasyfikacja

Podział pod względem rodzaju odbieranego

bodźca

Mechanoreceptory

(wrażliwe na

odkształcenie)

Większość jest połączona z dużymi

zmielinizowanymi aksonami, część (C-

mechanoreceptory) jest zaopatrywana przez

niezmielinizowane włókna C. Wrażliwe na bodźce

mechaniczne są także wrzeciona mięśniowe i

narządy Golgiego (napięcie mięśni, odruchy

głębokie)

Receptory – klasyfikacja

Termoreceptory

Wrażliwe na ciepło:

włókna niezmielinizowane

Wrażliwe na zimno:

włókna zmielinizowane

Nocyceptory (receptory bólowe)

Są pobudzane przez bodźce uszkadzające,
zaopatrywane przez:

• Małe zmielinizowane włókna A-delta
• Niezmielinizowane włókna C

Układ czuciowy –
organizacja
patofizjologiczna

Układ epikrytyczny

Odczuwanie dotyku z dokładną lokalizacją, czucie

położenia i wibracji

• Duże zmielinizowane włókna
• Sznury tylne
• Pierwotna kora czuciowa

Układ protopatyczny

Odczuwanie dotyku ze słabym umiejscawianiem, czucie

bólu i temperatury

• Małe niezmielinizowane włókna
• Drogi rdzeniowo-wzgórzowe
• Układ siatkowaty pnia mózgu i wzgórze

Droga rdzeniowo-
opuszkowa sznurów
tylnych

Przewodzenie czucia epikrytycznego

Neurony pierwszorzędowe:

komórki dwubiegunowe w

zwojach rdzeniowych, których aksony wchodzą do

rdzenia kręgowego przez korzenie tylne, a następnie

biegną do jąder smukłego i klinowatego (z kończyn

dolnych – pęczek smukły, z kończyn górnych – pęczek

klinowaty)

Neurony drugorzędowe:

leżą w jądrach Golla i

Burdacha, ich aksony jako włókna łukowate wewnętrzne

krzyżują się, a następnie tworzą wstęgę przyśrodkową,

która dochodzi do jądra brzusznego tylno-bocznego

wzgórza (VPL)

Neurony trzeciorzędowe:

leżą we wzgórzu, wypustki

dośrodkowe biegną do kory czuciowej

Drogi rdzeniowo-
wzgórzowe

Przewodzenie czucia protopatycznego

Neurony pierwszorzędowe:

komórki dwubiegunowe w

zwojach rdzeniowych, których aksony wchodzą do

rdzenia kręgowego przez korzenie tylne, a następnie

biegną przez kilka segmentów w bocznej części

sznurów tylnych i dochodzą do istoty szarej w rogu

tylnym

Neurony drugorzędowe:

leżą w istocie szarej rogów

tylnych, aksony krzyżują się (spoidło białe) i następnie

tworzą:

Drogę rdzeniowo-wzgórzową przednią (wolne przewodzenie

bólu, przewodzenie dotyku)
Drogę rdzeniowo-wzgórzową boczną (szybkie przewodzenie

bólu, przewodzenie temperatury)

Drogi rdzeniowo-
wzgórzowe

Włókna w tych drogach biegną (dla kończyn dolnych

tylno-bocznie, dla kończyn górnych przednio-

przyśrodkowo) przez pień mózgu i dochodzą do

wzgórza (głównie VPL)

Część włókien drogi rdzeniowo-wzgórzowej przedniej

(wolne przewodzenie bólu) tworzy drogę rdzeniowo-

siatkowatą dochodzącą do układu siatkowatego pnia

mózgu, a następnie do jądra środkowo-pośrodkowego

wzgórza (CM)

Neurony trzeciorzędowe:

leżą we wzgórzu, wypustki

dośrodkowe biegną do kory czuciowej

Kora czuciowa

Pierwotna kora
czuciowa:

zakręt

zaśrodkowy, płacik
okołośrodkowy

Organizacja
somatotropowa:

„homunculus
czuciowy”

Zaburzenia czucia
pojęcia podstawowe

Anestezja

– zniesienie czucia

Hipestezja

– obniżenie czucia

Hiperstezja (przeczulica)

– nadmierne odczuwanie bodźca

Analgezja

– zniesienie czucia bólu

Hipalgezja

– obniżenie czucia bólu

Hiperalgezja

– przeczulica na bodźce bólowe

Allodynia – odczuwanie bólu w reakcji na bodźce

nieuszkadzające (np. dotyk)

Parestezje –

samoistne i spaczone wrażenia czuciowe,

opisywane jako mrowienie, drętwienie, kłucie

Dyzestezje –

nieprzyjemne i nieprawidłowe wrażenia

czuciowe, zwykle w reakcji na bodźce niebólowe (np. dotyk)

Uszkodzenia dróg
czuciowych (1)

Uszkodzenie pojedynczego nerwu

Zniesienie wszystkich rodzajów czucia w
odpowiadające obszarowi unerwienia przez dany
nerw

Przyczyny:

neuropatia cukrzycowa,

reumatoidalne zapalenie stawów, hipotyreoza, urazy,
uszkodzenie naczyniowe

Uszkodzenia dróg
czuciowych (2)

Uszkodzenie wielu nerwów
obwodowych (polineuropatia)

Zaburzenia czucia typu „rękawiczki i
skarpetki”

Przyczyny:

neuropatia cukrzycowa,

neuropatia
mocznicowa, neuropatia w stanach
                                 niedoborowych,
paraproteinemiach,
              nowotworach złośliwych,
kolagenozach,
   wywołana czynnikami toksycznymi,
zapalnymi, neuropatia wrodzona

Uszkodzenia dróg
czuciowych (3)

Uszkodzenie korzenia lub korzeni

Objawy podrażnieniowe (w czasie rozciągania lub

ucisku korzeni)

• Parestezje, dyzestezje w obszarze skóry

zaopatrywanym przez dany korzeń

• Bóle korzeniowe odpowiadające zakresowi

unerwienia danych korzeni, których cechą

charakterystyczną jest nasilanie w czasie

zwiększania się ciśnienia płynu mózgowo-

rdzeniowego (kaszel, kichanie, defekacja)

Objawy ubytkowe następują gdy dojdzie do

anatomicznego lub przerwania ciągłości korzenia lub

zaburzenia jego czynności - następstwem jest

zniesienie wszystkich rodzajów czucia w

odpowiednim obszarze unerwienia

Przyczyny:

ucisk przez jądro miażdżyste, rzadziej

przez guz

Uszkodzenia dróg
czuciowych (4)

Całkowite
poprzeczne
uszkodzenie
rdzenia

Zniesienie
wszystkich
rodzajów czucia
poniżej poziomu
uszkodzenia

Przyczyny:

uraz,

zapalenie, SM,
guzy

Uszkodzenia dróg
czuciowych (5)

Połowicze uszkodzenie

rdzenia
(z. Brown-Sequarda)

Zniesienie czucia

głębokiego poniżej

poziomu uszkodzenia po

stronie uszkodzenia oraz

czucia bólu i temperatury

poniżej poziomu

uszkodzenia po stronie

przeciwnej

Przyczyny:

uraz, zapalenie,

SM, guz

wewnątrzrdzeniowy

Uszkodzenia dróg
czuciowych (6)

Uszkodzenie istoty szarej w okolicy kanału

środkowego rdzenia kręgowego

Rozszczepienne zaburzenia czucia tzn. zniesienie

czucia bólu i temperatury z zachowaniem czucia

głębokiego i dotyku
Ognisko chorobowe zlokalizowane w okolicy kanału

środkowego niszczy krzyżujące się tu włókna dróg

rdzeniowo-wzgórzowych, natomiast włókna sznurów

tylnych pozostają nieuszkodzone

Przyczyny:

syringomielia, uraz prowadzący do

hematomielii

Uszkodzenia dróg
czuciowych (7)

Uszkodzenie sznurów tylnych

Zaburzenia czucia ułożenia i wibracji
po stronie uszkodzenia z
zachowaniem czucia bólu i
temperatury

Przyczyny:

niedobór witaminy B12

Uszkodzenia dróg
czuciowych (8)

Zespół rdzeniowy

przedni

Zaburzenia czucia

bólu i temperatury

poniżej poziomu

uszkodzenia z

zachowaniem czucia

głębokiego

Przyczyny:

zakrzep

lub zator t.

korzeniowej przedniej

wielkiej

(Adamkiewicza)

Uszkodzenia dróg
czuciowych (9)

Uszkodzenie dróg

czuciowych w pniu

mózgu

Zaburzenia czucia po

stronie przeciwległej

do ogniska

chorobowego na

tułowiu i kończynach

oraz po tej samej

stronie na twarzy

Przyczyny:

udar,

demielinizacja, guz

pnia

Uszkodzenia dróg
czuciowych (10)

Uszkodzenie dróg czuciowych we

wzgórzu

Połowicze zaburzenia wszystkich rodzajów

czucia na przeciwległej połowie ciała

Uszkodzenie dróg czuciowych w

torebce wewnętrznej

Połowicze zaburzenia wszystkich rodzajów

czucia na przeciwległej połowie ciała

Uszkodzenie pól czuciowych kory

mózgowej

Brak zaburzeń czucia powierzchniowego,

ale chory nie może zlokalizować bodźca,

zaburzona jest dyskryminacja i

dermoleksja, astereognozja

I. Nerw (układ) węchowy

I neuron

– komórki węchowe w błonie

śluzowej nosa
Nerw węchowy (aksony komórek

węchowych)

II neuron

– opuszka węchowa

Droga węchowa

Droga węchowa boczna
Zakręt węchowy boczny, istota dziurkowana

przednia, jądra migdałowate

Objawy uszkodzenia: anosmia/hiposmia

II. Nerw (układ) wzrokowy

Siatkówka

Czopki
Pręciki
Komórki dwubiegunowe
Komórki amakrynowe
komórki zwojowe –

I neuron

Nerw wzrokowy
Skrzyżowanie wzrokowe
Pasmo wzrokowe
Ciało kolankowate boczne –

neuron

Promienistość wzrokowa
Kora wzrokowa –

III neuron

Nerw (układ) wzrokowy

Pasmo wzrokowe

• Droga siatkowokolankowata do ciała

kolankowatego bocznego (wzgórze) –

neuron

Widzenie

• Droga siatkowoprzedpokrywowa do pola

przedpokrywowego

Odruch źrenic na światło

Droga kolankowato-ostrogowa

(promienistość wzrokowa)
Kora wokół bruzdy ostrogowej w płacie

potylicznym (kora wzrokowa) –

III neuron

Nerw (układ) wzrokowy

Objawy uszkodzenia

Zmniejszenie ostrości widzenia
Zmiany na dnie oczu

• Zatracie granic tarczy nerwu wzrokowego
• Pierwotny zanik tarczy nerwu wzrokowego

Zaburzenia pola widzenia

USZKODZENIE

ZABURZENIE POLA WIDZENIA

Nerw wzrokowy

Całkowita ślepota jednostronna

Skrzyżowanie wzrokowe

Niedowidzenie połowicze

dwuskroniowe

Pasmo wzrokowe

Niedowidzenie połowicze

(kwadrantowe) przeciwstronne

Kora wzrokowa

Niedowidzenie połowicze

przeciwstronne (ślepota korowa

przy uszk. obustronnym)

III. Nerw okoruchowy

Unerwia ruchowo mięśnie zewnętrzne
gałki ocznej i dźwigacz powieki (jądro
nerwu okoruchowego w
śródmózgowiu)
Unerwia przywspółczulnie m.
zwieracz źrenicy i mięśnie rzęskowe
(jądro Westphala i Edingera w
śródmózgowiu)

Nerw okoruchowy

Wyjście – dół międzykonarowy
Przebiega obok tętnicy mózgu łączącej tylnej!
Zatoka jamista
Szczelina oczodołowa górna
Unerwienie mięśni prostych: górnego,
przyśrodkowego i dolnego, mięśnia skośnego
dolnego oraz dźwigacza powieki
Unerwienie zwoju rzęskowego

Nerwu rzęskowe krótkie do zwieracza źrenicy i
mięśni rzęskowych

Łuk odruchowy źrenic na światło

Siatkówka
Nerw wzrokowy – łuk dośrodkowy
Droga siatkowoprzedpokrywowa
Pole przedpokrywowe

Spoidło tylne przeciwstronne jądro W-E
Jądro W-E po tej samej stronie

Nerw okoruchowy (GVE) – łuk odśrodkowy
Zwieracz źrenicy

Droga odruchu na
akomodację

Pola kory potylicznej i czołowej
(17,19)
Pole przedpokrywowe
Jądro Perli

Jądro W-E zwieracz źrenicy, mięśnie
rzęskowe
Jądro nerwu okoruchowego
mięsień prosty przyśrodkowy

Nerw okoruchowy

Objawy uszkodzenia n. III

Gałka oczna skierowana ku dołowi i
na zewnątrz
Podwójne widzenie
Rozszerzenie źrenicy (sztywna)
Opadanie powieki
Porażenie akomodacji

Objawy uszkodzenia n. III

Gałka oczna skierowana ku dołowi i na zewnątrz
Podwójne widzenie
Źrenica szeroka i bez reakcji na światło
Opadanie powieki
Porażenie akomodacji

Zespół Hornera

Uszkodzenie

pobudzających włókien

współczulnych
Objawy

Zwężenie źrenicy
Opadanie powieki

częściowe
(korygowane przez

dźwigacz powieki)
Zmniejszenie

wydzielania potu na

połowie twarzy
Rozszerzenie naczyń na

połowie twarzy
Zapadnięcie gałki ocznej

Źrenica Argyll-Robertsona

Objawy

Wąskie źrenice o nieregularnych
granicach
Zniesienie odruchu na światło
Zachowane zwężenie źrenicy podczas
akomodacji

Spowodowana przez kiłę lub cukrzycę

Źrenica Marcusa-Gunna

Objawy

Zwężenie źrenicy w zajętym oku jest
większe podczas oświetlania drugiego
oka (odruch konsensualny jest
silniejszy niż bezpośredni)

Uszkodzenie łuku dośrodkowego
odruchu na światło (np. uszkodzenie
nerwu wzrokowego w SM)

IV. Nerw bloczkowy

Przebieg

Jądro nerwu bloczkowego w pęczku
podłużnym przyśrodkowym
Wychodzi grzbietowo, do tyłu od wzgórka
dolnego
Okręca się wokół śródmózgowia
Przechodzi między tętnicą łączącą tylną i
tętnicą móżdżkową górną
Szczelina oczodołowa górna
Mięsień skośny górny

IV. Nerw bloczkowy

Unikalne cechy

Całkowite
wewnętrzne
skrzyżowanie
Wyjście na
powierzchni
grzbietowej
śródmózgowia
Najmniejsza
średnica

Nerw bloczkowy

Objawy

uszkodzenia

Niemożność

obrotu gałki

ocznej do

wewnątrz i

spojrzenia w dół
Pionowy zez

rozbieżny

nasilający się

przy spojrzeniu

ku dołowi
Pochylenie głowy

w przeciwnym

kierunku w celu

wyrównania

obrotu gałek

ocznych na

zewnątrz

VI. Nerw odwodzący

Przebieg

Jądro nerwu
odwodzącego w
moście
Dolna bruzda mostu
Zatoka jamista
Szczelina
oczodołowa górna
Mięsień prosty
boczny

Objawy
uszkodzenia

Zez zbieżny z
niemożnością
odwiedzenia oka
Podwójne
widzenie

V. Nerw trójdzielny

Komponenty

Unerwia ruchowo mięśnie żwacze,
mięsień skroniowy, żuchwowo-
gnykowy, napinacz błony bębenkowej i
dźwigacz podniebienia
Przewodzi czucie powierzchniowe z
twarzy, błony śluzowej nosa, zatok,
języka i opony twardej oraz czucie
głębokie z mięśni głowy

V. Nerw trójdzielny

Jądra i przebieg

Jądro ruchowe w moście

• Korzenie ruchowe
• Otwór owalny (V3)
• Unerwienie mięśni żwaczy, mięśnia

skroniowego, mięśnia żuchwowo-
gnykowego, mięśnia napinacza błony
bębenkowej i dźwigacza podniebienia

Zwój obwodowy (trójdzielny, Gassera)

Nerw trójdzielny

Gałęzie obwodowe zwoju

trójdzielnego

V1 – oczna
V2 – szczękowa
V3 - żuchwowa

Jądra czuciowe w pniu mózgowym

Śródmózgowiowe
Główne czuciowe
Rdzeniowe

Nerw trójdzielny

Odruchy ważne klinicznie

Odruch żuchwowy [V-V]
Odruch rogówkowy [V-VII]
Łzawienie [V-VII]
Kichanie [V-TS]

Objawy uszkodzenia

Ból lub niedoczulica w obrębie obszaru unerwianego

przez jedną lub więcej gałęzi czuciowych
Zniesienie odruchu rogówkowego (V1)
Porażenie mięśni żwaczy, mięśnia napinacza błony

bębenkowej i dźwigacza podniebienia

VII. Nerw twarzowy

Unerwia:

Mięśnie mimiczne
Gruczoły łzowe oraz ślinianki
(podjęzykową i podżuchwową)
Mięsień strzemiączkowy (ucho)

Czucie smaku z 2/3 przednich języka

VII. Nerw twarzowy

Zwoje obwodowe

Zwój kolanka
(czuciowy)
Zwój klinowo-
podniebienny
(przywspółczulny)
Zwój
podżuchwowy
(przywspółczulny)

Jądra

Jądro czuciowe –
jądro pasma
samotnego
Jądra ruchowe

• Jądro twarzowe –

część górna jest
unerwiona przez obie
półkule, część dolna
tylko przez
przeciwstronną

• Jądro ślinowe

VII. Nerw twarzowy

Pień nerwu twarzowego tworzą dwa nerwy

Nerw twarzowy właściwy – mięśnie mimiczne,

mięsień strzemiączkowy
Nerw pośredni – czynność wydzielnicza, smak

Przebieg

Nerw twarzowy właściwy

• Kąt mostowo-móżdżkowy

• Przewód słuchowy wewnętrzny

• Ucho środkowe – mięsień strzemiączkowy

• Kanał nerwu twarzowego

• Otwór rylcowo-sutkowy

• Mięśnie mimiczne

VII. Nerw twarzowy

Nerw pośredni

Kąt mostowo-móżdżkowy
Przewód słuchowy wewnętrzny
W obrębie zwoju kolanka oddziela się struna
bębenkowa

• Nerw skalisty większy do zwoju klinowo-

podniebiennego – gruczoły łzowe i gruczoły błony
śluzowej

• Struna bębenkowa do zwoju podżuchwowego –

ślinianka podjęzykowa i podżuchwowa oraz
gruczoły błony śluzowej jamy ustnej

VII. Nerw twarzowy

Objawy uszkodzenia

Uszkodzenie obwodowe proksymalne

• Porażenie mięśnie twarzy po stronie uszkodzenia
• Nadwrażliwość na dźwięki
• Wysychanie oka
• Suchość w ustach
• Utrata smaku na dwóch trzecich przednich języka po

stronie uszkodzenia, bez zniesienia czucia dotyku. Jeżeli

uszkodzenie jest dystalne w stosunku do struny

bębenkowej (kanał nerwu twarzowego) smak zostaje

zachowany

Uszkodzenie ośrodkowe (nadjądrowe) powoduje

porażenie mięśni dolnej połowy twarzy po stronie

przeciwnej do uszkodzenia

Porównanie

ośrodkowego i obwodowego

niedowładu mięśni twarzy (1)

Niedowład
ośrodkowy

Niedowład
obwodowy

Porównanie

ośrodkowego i obwodowego

niedowładu mięśni twarzy (2)

Niedowład
ośrodkowy

Niedowład
obwodowy

VIII. Nerw przedsionkowo-
ślimakowy

Zaopatruje dwa układu w uchu

wewnętrznym

Przedsionkowy
Ślimakowy

Zwoje

Zwój przedsionkowy (Scarpy) w przewodzie

słuchowym wewnętrznym
Zwój ślimaka w ślimaku

Jądra

Jądra ślimakowe i przedsionkowe rozciągające

się od rdzenia do bruzdy dolnej mostu

VIII. Nerw przedsionkowo-
ślimakowy

Receptory

Przedsionkowe – grzebienie w kanałach

półkolistych, plamki łagiewki i woreczka
Ślimakowe – narząd Cortiego

Przebieg

Przewód słuchowy wewnętrzny
Kąt mostowo-móżdżkowy
Włókna rozdzielają się wokół konarów mózgu

• Przedsionkowe brzusznie – jądro śródmiąższowe, jądra

przedsionkowe, móżdżek, twór siatkowaty

• Ślimakowe grzbietowo – grzbietowe i brzuszne jądra

ślimakowe

VIII. Nerw przedsionkowo-
ślimakowy

Objawy uszkodzenia nerwu
przedsionkowego

Zawroty głowy z tendencją do upadania w
stronę uszkodzenia
Niemożność utrzymania wyprostowanej pozycji
Oczopląs i zamazane widzenie
Nudności i wymioty

Objawy uszkodzenia nerwu ślimakowego

Osłabienie słuchu lub głuchota
Szum w uszach

IX. Nerw językowo-
gardłowy

Unerwienie:

ślinianka przyuszna, zwieracze gardła
skóra ucha
smak na tylnej jednej trzeciej
powierzchni języka
mięsień rylcowo-gardłowy
dotyk na jednej trzeciej tylnej
powierzchni języka

IX. Nerw językowo-
gardłowy

Zwoje obwodowe

Zwój szyjny (czuciowy) – skóra ucha
Zwój skalisty (czuciowy) – podniebienie, smak
Zwój uszny (przywspółczulny) – ślinianka

przyuszna

Jądra

Czuciowe

• Jądro pasma samotnego – smak
• Główne jądro czuciowe nerwu trójdzielnego

Ruchowe

• Jądro dwuznaczne i jądro ślinowe dolne

IX. Nerw językowo-
gardłowy

Objawy uszkodzenia

Porażenie podniebienia
Dysfagia
Zniesienie odruchów z zatoki szyjnej i
kłębków szyjnych
Zniesienie smaku na jednej trzeciej
tylnej powierzchni języka

X. Nerw błędny

Unerwienie:

mięśnie prążkowane podniebienia, krtani,
zwieracze gardła oraz górne dwie trzecie
przełyku
zwoje i sploty przywspółczulne klatki
piersiowej i brzucha
kubki smakowe nagłośni
ucho
błona śluzowa gardła, krtani, przełyku i
tchawicy, narządy klatki piersiowej i brzucha