Podział władzy – geneza i treść zasady

Podział władzy – geneza i treść zasady

(wg. R. Małajnego)

(wg. R. Małajnego)

została zapoczątkowana w XVII i XVIII w. przez Johna

została zapoczątkowana w XVII i XVIII w. przez Johna

Locke’a (

Locke’a (

Dwa traktaty o rządzie,

Dwa traktaty o rządzie,

1689)

1689)

,

,

a następnie

a następnie

istotnie rozwinięta i powiązana z gwarancjami

istotnie rozwinięta i powiązana z gwarancjami

wolności

wolności

jednostki przez Ch. Montesquieu’a (

jednostki przez Ch. Montesquieu’a (

O duchu praw,

O duchu praw,

1748)

1748)

- Ch. Montesquieu’a pisał :

- Ch. Montesquieu’a pisał :

„Kiedy w jednej i tej samej

„Kiedy w jednej i tej samej

osobie lub w jednym i tym samym ciele władza

osobie lub w jednym i tym samym ciele władza

prawodawcza zespolona jest z wykonawczą, nie ma

prawodawcza zespolona jest z wykonawczą, nie ma

wolności, ponieważ można się lękać, aby ten sam

wolności, ponieważ można się lękać, aby ten sam

monarcha albo ten sam senat nie stanowił tyrańskich

monarcha albo ten sam senat nie stanowił tyrańskich

praw, które będzie tyrańsko wykonywał. Nie ma

praw, które będzie tyrańsko wykonywał. Nie ma

również

również

wolności, jeśli władza sądowa nie jest oddzielona od

wolności, jeśli władza sądowa nie jest oddzielona od

prawodawczej i wykonawczej. Gdyby była połączona

prawodawczej i wykonawczej. Gdyby była połączona

z

z

władzą prawodawczą, władza nad życiem i wolnością

władzą prawodawczą, władza nad życiem i wolnością

obywateli byłaby dowolną, sędzią bowiem byłby

obywateli byłaby dowolną, sędzią bowiem byłby

prawodawca. Gdyby była połączona z władzą

prawodawca. Gdyby była połączona z władzą

wykonawczą, sędzia mógłby mieć siłę ciemiężyciela.”

wykonawczą, sędzia mógłby mieć siłę ciemiężyciela.”

Zasada trójpodziału władzy wg Montesquieu’a :

Zasada trójpodziału władzy wg Montesquieu’a :



wydzielenie trzech władz państwowych –

wydzielenie trzech władz państwowych –



ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej

ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej



(aspekt przedmiotowy)

(aspekt przedmiotowy)



•

•

każda z władz ma swoje organy państwowe

każda z władz ma swoje organy państwowe



(aspekt podmiotowy)

(aspekt podmiotowy)



•

•

system hamowania i równoważenia się władz

system hamowania i równoważenia się władz



•

•

zakaz łączenia stanowisk między

zakaz łączenia stanowisk między

poszczególnymiwładzami (

poszczególnymiwładzami (

incompatibilitas

incompatibilitas

)

)

• zasada podziału władz, która
powstała w czasach
nowożytnych, stanowiła
przeciwieństwo absolutyzmu
monarszego, a kontynuacja tej
zasady znalazła
zastosowanie w wielu późniejszych
demokratycznych
konstytucjach
• w polskiej tradycji z zarysem tej
zasady mamy do
czynienia już w Konstytucji 3-go Maja,
a także w
Konstytucji Marcowej z 1921 roku (art.
2), szerokim
rozwinięciem tej zasady jest Mała
Konstytucja z 1992 roku
oraz obecnie obowiązująca
Konstytucja z 1997 roku (art.
10)

Zasada podziału władz – 2 aspekty

Zasada podziału władz – 2 aspekty



Aspekt funkcjonalny

Aspekt funkcjonalny



(przedmiotowy)

(przedmiotowy)



- wydzielenie trzech sfer

- wydzielenie trzech sfer



działania państwa :

działania państwa :



•

•

stanowienie prawa

stanowienie prawa



•

•

wykonywanie prawa

wykonywanie prawa



•

•

sądzenie

sądzenie



Aspekt organizacyjny

Aspekt organizacyjny



(podmiotowy)

(podmiotowy)



- podporządkowanie trzech

- podporządkowanie trzech



funkcji państwa różnym

funkcji państwa różnym



organom państwowym :

organom państwowym :



•

•

prawodawstwo – parlament

prawodawstwo – parlament



•

•

wykonawstwo – rząd i

wykonawstwo – rząd i



podległe mu organy

podległe mu organy



administracji

administracji



•

•

sądownictwo – sądy

sądownictwo – sądy



powszechne

powszechne

Koncepcje uzupełniające zasadę podziału władz

Koncepcje uzupełniające zasadę podziału władz



Koncepcja domniemań

Koncepcja domniemań



kompetencyjnych :

kompetencyjnych :



•

•

kompetencje dające się w miarę

kompetencje dające się w miarę



jednoznacznie określić z uwagi

jednoznacznie określić z uwagi



na ich treść należy na zasadzie

na ich treść należy na zasadzie



domniemań kompetencyjnych

domniemań kompetencyjnych



przyporządkować konkretnym

przyporządkować konkretnym



władzom

władzom



•

•

domniemanie kompetencji

domniemanie kompetencji



może zostać przełamane

może zostać przełamane



przepisem konstytucyjnym -

przepisem konstytucyjnym -



wyjątków domniemywać nie

wyjątków domniemywać nie



można

można



Koncepcja istoty

Koncepcja istoty



poszczególnych władz:

poszczególnych władz:



•

•

istnieje taka przestrzeń

istnieje taka przestrzeń



kompetencyjna władzy

kompetencyjna władzy



ustawodawczej, wykonawczej

ustawodawczej, wykonawczej



i sądowniczej, w którą inne

i sądowniczej, w którą inne



władze nie mogą wkraczać

władze nie mogą wkraczać



•

•

zakłada istnienie „minimum

zakłada istnienie „minimum



wyłączności kompetencyjnej

wyłączności kompetencyjnej



(„jądra kompetencyjnego”)

(„jądra kompetencyjnego”)



stanowiącego o „istocie” danej

stanowiącego o „istocie” danej



władzy

władzy

Zasada podziału i równowagi władz oznacza

Zasada podziału i równowagi władz oznacza



1. Podział władz na władzę ustawodawczą, wykonawczą

1. Podział władz na władzę ustawodawczą, wykonawczą



i sądowniczą – jest to powszechny i trwały element

i sądowniczą – jest to powszechny i trwały element



współczesnych konstytucji demokratycznych

współczesnych konstytucji demokratycznych



2. Powierzenie wykonywania wyodrębnionych w sposób

2. Powierzenie wykonywania wyodrębnionych w sposób



nieostry funkcji państwa trzem różnym organom

nieostry funkcji państwa trzem różnym organom



państwowym na zasadzie domniemań

państwowym na zasadzie domniemań

kompetencyjnych

kompetencyjnych



z zachowaniem istoty poszczególnych władz

z zachowaniem istoty poszczególnych władz



3. Obowiązywanie formuły zakładającej wzajemne

3. Obowiązywanie formuły zakładającej wzajemne



powiązanie (uzależnienie) władz oraz wzajemne się ich

powiązanie (uzależnienie) władz oraz wzajemne się ich



hamowanie i równoważenie (R. Małajny)

hamowanie i równoważenie (R. Małajny)

Zasada podziału władzy w Konstytucji RP

Zasada podziału władzy w Konstytucji RP



Cel podstawowy – rozbicie koncentracji władzy

Cel podstawowy – rozbicie koncentracji władzy



Charakter – nie jest zasadą absolutną,

Charakter – nie jest zasadą absolutną,

dopuszczalne są odstępstwa

dopuszczalne są odstępstwa



Połączenie funkcjonalnego (przedmiotowego) i

Połączenie funkcjonalnego (przedmiotowego) i

organizacyjnego (podmiotowego) podziału

organizacyjnego (podmiotowego) podziału

władzy

władzy



Sposób realizacji tej zasady w K. – wydzielenie

Sposób realizacji tej zasady w K. – wydzielenie

zakresu działania danej władzy i określenie

zakresu działania danej władzy i określenie

sposobu jej oddziaływania na pozostałe władze

sposobu jej oddziaływania na pozostałe władze

Trójpodział władzy

Trójpodział władzy



Władza ustawodawcza: sejm i senat

Władza ustawodawcza: sejm i senat



Władza wykonawcza: prezydent i

Władza wykonawcza: prezydent i

rząd

rząd



Władza sądownicza” sądy i trybunały

Władza sądownicza” sądy i trybunały



Pozostałe organy – czwarta władza?

Pozostałe organy – czwarta władza?



Organy poza konstytucyjne a podział

Organy poza konstytucyjne a podział

władzy

władzy

Zakres działania poszczególnych władz

Zakres działania poszczególnych władz



Władza ustawodawcza – art. 4 ust. 2 (ogólna

Władza ustawodawcza – art. 4 ust. 2 (ogólna

kompetencja prawodawcza), art. 120

kompetencja prawodawcza), art. 120

(niezrównoważenie izb), art. 92 wyznaczanie

(niezrównoważenie izb), art. 92 wyznaczanie

sposobu działania władzy wykonawczej, art. 8 i

sposobu działania władzy wykonawczej, art. 8 i

9 stanowienie praw w ramach prawa

9 stanowienie praw w ramach prawa

wyższego

wyższego



Władza wykonawcza – art. 146 ust. 1

Władza wykonawcza – art. 146 ust. 1

prowadzenie polityki przez RM, art. 146 ust. 2

prowadzenie polityki przez RM, art. 146 ust. 2

domniemanie kompetencji, art. 126 ust. 1

domniemanie kompetencji, art. 126 ust. 1

arbitraż prezydencki

arbitraż prezydencki



Art. 175 i art. 7 wymierzanie sprawiedliwości

Art. 175 i art. 7 wymierzanie sprawiedliwości

na podstawie prawa; rola Trybunałów

na podstawie prawa; rola Trybunałów

Wzajemne oddziaływanie i hamowanie

Wzajemne oddziaływanie i hamowanie



Proces ustawodawczy – inicjatywa ustawodawcza (art. 118)

Proces ustawodawczy – inicjatywa ustawodawcza (art. 118)

weto prezydenta (art. 122 ust. 3) i wystąpienie do TK (122

weto prezydenta (art. 122 ust. 3) i wystąpienie do TK (122

ust.5 i art. 133 ust. 2); prawo wycofania projektu rządowego

ust.5 i art. 133 ust. 2); prawo wycofania projektu rządowego

(art. 119 ust. 4), projekt pilny (art. 123), stanowienie prawa

(art. 119 ust. 4), projekt pilny (art. 123), stanowienie prawa

przez inne władze (art. 92 i 93), ustawodawstwo

przez inne władze (art. 92 i 93), ustawodawstwo

delegowane (art. 234), kontrola konstytucyjności ustaw (art.

delegowane (art. 234), kontrola konstytucyjności ustaw (art.

188), stosowanie ustaw przez sąd (art. 178)

188), stosowanie ustaw przez sąd (art. 178)



Władza wykonawcza – powoływanie rządu przez sejm

Władza wykonawcza – powoływanie rządu przez sejm

(powoływanie innych organów), odpowiedzialność

(powoływanie innych organów), odpowiedzialność

polityczna rządu, kontrola egzekutywy przez legislatywę,

polityczna rządu, kontrola egzekutywy przez legislatywę,

odpowiedzialność konstytucyjna (art.198); wzajemne

odpowiedzialność konstytucyjna (art.198); wzajemne

oddziaływanie organów tej samej władzy – kontrasygnata

oddziaływanie organów tej samej władzy – kontrasygnata

(art. 144)

(art. 144)



Władza sądownicza – niezależność (art. 173), powoływanie

Władza sądownicza – niezależność (art. 173), powoływanie

sędziów (art. 179), nadzór nad wymiarem sprawiedliwości –

sędziów (art. 179), nadzór nad wymiarem sprawiedliwości –

K 45/07

K 45/07

Pozostałe organy władzy nie mieszczące się w trójpodziale

Pozostałe organy władzy nie mieszczące się w trójpodziale



RPO

RPO



KRRiTV

KRRiTV



NIK

NIK



KRS

KRS



PG

PG



Czy istnieje czwarta władza?

Czy istnieje czwarta władza?

Trójpodział władzy a systematyka Konstytucji

Trójpodział władzy a systematyka Konstytucji



W. ustawodawcza

W. ustawodawcza



W. reprezentacji głowy państwa

W. reprezentacji głowy państwa



W. wykonawcza

W. wykonawcza



W. samorządowa

W. samorządowa



W. kontrolująca

W. kontrolująca



W. sądownicza

W. sądownicza

OTK podział władzy

OTK podział władzy



Z zasady podziału władz wynika, iż władze ustawodawcza,

Z zasady podziału władz wynika, iż władze ustawodawcza,

wykonawcza i sądownicza są rozdzielone, a nadto, iż musi

wykonawcza i sądownicza są rozdzielone, a nadto, iż musi

między nimi panować równowaga oraz, że muszą one

między nimi panować równowaga oraz, że muszą one

między sobą współpracować Zasada ta nie ma znaczenia

między sobą współpracować Zasada ta nie ma znaczenia

czysto organizacyjnego. Celem zasady podziału władz m.in.

czysto organizacyjnego. Celem zasady podziału władz m.in.

jest ochrona praw człowieka przez uniemożliwienie

jest ochrona praw człowieka przez uniemożliwienie

nadużywania władzy przez którykolwiek ze sprawujących ją

nadużywania władzy przez którykolwiek ze sprawujących ją

organów K 11/93

organów K 11/93



istotą zasady podziału i równowagi władzy jest nie tyle

istotą zasady podziału i równowagi władzy jest nie tyle

funkcjonalny podział władzy, ile stan równoważenia się

funkcjonalny podział władzy, ile stan równoważenia się

władz, celem gwarantowania poszanowania kompetencji

władz, celem gwarantowania poszanowania kompetencji

każdej z nich i stworzenia podstaw do stabilnego działania

każdej z nich i stworzenia podstaw do stabilnego działania

mechanizmów demokratycznego państwa prawa. K 45/07

mechanizmów demokratycznego państwa prawa. K 45/07

OTK – relacje między władzą ustawodawczą a wykonawczą

OTK – relacje między władzą ustawodawczą a wykonawczą



Powierzenie parlamentowi funkcji kontrolnej jest jednym ze środków realizacji

Powierzenie parlamentowi funkcji kontrolnej jest jednym ze środków realizacji

wymienionych celów. Uprawnienia kontrolne legislatywy stanowią istotny element w

wymienionych celów. Uprawnienia kontrolne legislatywy stanowią istotny element w

systemie powiązań i „hamulców” między władzami, zapewniających równowagę

systemie powiązań i „hamulców” między władzami, zapewniających równowagę

władz. Kontrola parlamentarna służy nie tylko zebraniu informacji niezbędnych do

władz. Kontrola parlamentarna służy nie tylko zebraniu informacji niezbędnych do

realizacji funkcji ustawodawczej, ale umożliwia także egzekwowanie odpowiedzialności

realizacji funkcji ustawodawczej, ale umożliwia także egzekwowanie odpowiedzialności

politycznej rządu i jego członków.

politycznej rządu i jego członków.



Zasada podziału władzy z jednej strony stanowi przesłankę powierzania parlamentowi

Zasada podziału władzy z jednej strony stanowi przesłankę powierzania parlamentowi

funkcji kontrolnej, a z drugiej strony określa granice tej funkcji. Wykładnia przepisów

funkcji kontrolnej, a z drugiej strony określa granice tej funkcji. Wykładnia przepisów

konstytucyjnych i ustawowych dotyczących kompetencji kontrolnych parlamentu musi

konstytucyjnych i ustawowych dotyczących kompetencji kontrolnych parlamentu musi

uwzględnia

uwzględnia





dyrektywy wynikające z wymienionej zasady

dyrektywy wynikające z wymienionej zasady



Zgodnie z ustalonym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego „wymóg

Zgodnie z ustalonym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego „wymóg

<rozdzielenia> władz oznacza m.in., iż każdej z trzech władz powinny przypada

<rozdzielenia> władz oznacza m.in., iż każdej z trzech władz powinny przypada





kompetencje materialnie odpowiadające ich istocie, a co więcej – każda z trzech władz

kompetencje materialnie odpowiadające ich istocie, a co więcej – każda z trzech władz

powinna zachowywać pewne minimum kompetencyjne stanowiące o zachowaniu tej

powinna zachowywać pewne minimum kompetencyjne stanowiące o zachowaniu tej

istoty” (

istoty” (

orzeczenie z 21 listopada 1994 r., sygn. K. 6/94

orzeczenie z 21 listopada 1994 r., sygn. K. 6/94

, OTK w 1994 r., cz. II, s. 91).

, OTK w 1994 r., cz. II, s. 91).

Kształtując kompetencje poszczególnych organów państwowych, ustawodawca nie

Kształtując kompetencje poszczególnych organów państwowych, ustawodawca nie

może naruszy

może naruszy





„istotnego zakresu” danej władzy (

„istotnego zakresu” danej władzy (

orzeczenie z 22 listopada 1995 r.,

orzeczenie z 22 listopada 1995 r.,

sygn. K. 19/95,

sygn. K. 19/95,

OTK w 1995 r., cz. II, s. 150–151). Zakaz ingerencji w istotę danej

OTK w 1995 r., cz. II, s. 150–151). Zakaz ingerencji w istotę danej

władzy wyznacza nie tylko zasady kształtowania zakresu kompetencji organów

władzy wyznacza nie tylko zasady kształtowania zakresu kompetencji organów

państwowych w ustawodawstwie, ale również sposób korzystania z kompetencji

państwowych w ustawodawstwie, ale również sposób korzystania z kompetencji

przyznanych poszczególnym organom państwowym. Zasada ta znajduje zastosowanie

przyznanych poszczególnym organom państwowym. Zasada ta znajduje zastosowanie

również w odniesieniu do kompetencji kontrolnych Sejmu. Kompetencje muszą by

również w odniesieniu do kompetencji kontrolnych Sejmu. Kompetencje muszą by





wykorzystywane w taki sposób, aby nie ingerować w istotny zakres pozostałych władz.

wykorzystywane w taki sposób, aby nie ingerować w istotny zakres pozostałych władz.

Realizacja uprawnień kontrolnych nie może w szczególności prowadzi

Realizacja uprawnień kontrolnych nie może w szczególności prowadzi





do naruszenia

do naruszenia

kompetencji Rady Ministrów w zakresie kierowania administracją rządową. K 8/99

kompetencji Rady Ministrów w zakresie kierowania administracją rządową. K 8/99

OTK – niezależność sądów

OTK – niezależność sądów



Zasada podziału władz i zasada podległości sędziego

Zasada podziału władz i zasada podległości sędziego

ustawie dopuszczają dokonywanie w prawie takich zmian,

ustawie dopuszczają dokonywanie w prawie takich zmian,

które pociągają za sobą konieczność odpowiednich zmian

które pociągają za sobą konieczność odpowiednich zmian

orzecznictwa sądowego w odniesieniu do stosunków

orzecznictwa sądowego w odniesieniu do stosunków

prawnych, które ukształtują się na tle nowych przepisów.

prawnych, które ukształtują się na tle nowych przepisów.

Zasada podziału władz oznacza też jednak, że dopóki

Zasada podziału władz oznacza też jednak, że dopóki

przepis prawa nie zostanie zmieniony, to jego stosowanie

przepis prawa nie zostanie zmieniony, to jego stosowanie

jest rzeczą sądów, a ustawodawca nie ma już na to

jest rzeczą sądów, a ustawodawca nie ma już na to

bezpośredniego wpływu. Swoboda sądowego stosowania

bezpośredniego wpływu. Swoboda sądowego stosowania

prawa może być ograniczana przez odpowiednio precyzyjne

prawa może być ograniczana przez odpowiednio precyzyjne

sformułowanie stanowionych przepisów. Jeżeli jednak

sformułowanie stanowionych przepisów. Jeżeli jednak

regulacja ustawowa nie jest do końca jasna i pozostawia

regulacja ustawowa nie jest do końca jasna i pozostawia

różne możliwości interpretacyjne, to wybór możliwości

różne możliwości interpretacyjne, to wybór możliwości

najwłaściwszej należy już do władzy sądowniczej K 36/98

najwłaściwszej należy już do władzy sądowniczej K 36/98

OTK – niezależność sądów

OTK – niezależność sądów



Relacje między władzą sądowniczą a

Relacje między władzą sądowniczą a

pozostałymi władzami muszą opierać

pozostałymi władzami muszą opierać

się na zasadzie „separacji”, a

się na zasadzie „separacji”, a

koniecznym elementem zasady

koniecznym elementem zasady

podziału władzy są niezależność

podziału władzy są niezależność

sądów i niezawisłość sędziów

sądów i niezawisłość sędziów

(wyjaśnienie treści tych zasad było

(wyjaśnienie treści tych zasad było

wielokrotnie przedmiotem rozważań

wielokrotnie przedmiotem rozważań

Trybunału), K 45/07

Trybunału), K 45/07

OTK – podział władzy a samorząd terytorialny

OTK – podział władzy a samorząd terytorialny



Istotą samorządu terytorialnego jest to, że pewne dziedziny

Istotą samorządu terytorialnego jest to, że pewne dziedziny

spraw, wydzielonych z zakresu władzy państwa, powierza

spraw, wydzielonych z zakresu władzy państwa, powierza

się tym wspólnotom do samodzielnego rozwiązywania.

się tym wspólnotom do samodzielnego rozwiązywania.

Zadania, które przypadają organom samorządu stanowią

Zadania, które przypadają organom samorządu stanowią

część zadań administracji publicznej i są realizowane przez

część zadań administracji publicznej i są realizowane przez

organy samorządowe podporządkowane wspólnocie i

organy samorządowe podporządkowane wspólnocie i

reprezentujące jej interesy (… ). W konsekwencji dochodzi

reprezentujące jej interesy (… ). W konsekwencji dochodzi

do stworzenia dualistycznego modelu administracji,

do stworzenia dualistycznego modelu administracji,

cechującego współczesne ustroje demokratyczne (…).

cechującego współczesne ustroje demokratyczne (…).

Trzeba podkreślić, że obecnie w Polsce organy władzy

Trzeba podkreślić, że obecnie w Polsce organy władzy

samorządowej wykonują znaczną część zadań, które

samorządowej wykonują znaczną część zadań, które

wcześniej (...) realizowane były w całości przez agendy

wcześniej (...) realizowane były w całości przez agendy

administracji rządowej hierarchicznie podporządkowane

administracji rządowej hierarchicznie podporządkowane

Radzie Ministrów, Premierowi albo poszczególnym

Radzie Ministrów, Premierowi albo poszczególnym

ministrom. Wszystko to uzasadnia wniosek, że w

ministrom. Wszystko to uzasadnia wniosek, że w

trójpodziale władz organy samorządu terytorialnego

trójpodziale władz organy samorządu terytorialnego

reprezentują postać władzy wykonawczej.; K 7/99

reprezentują postać władzy wykonawczej.; K 7/99