Co to jest malaria?
Malaria, zimnica (łac. malaria, plasmodiosis, dawna nazwa
febra z łac. febris = gorączka, także paludyzm) – ostra lub
przewlekła tropikalna choroba pasożytnicza, której różne
postacie wywoływane są przez jeden lub więcej z pięciu
gatunków jednokomórkowego pierwotniaka z rodzaju
Plasmodium rotium. Wektorem malarii przenoszącym ją
między osobami chorymi i zdrowymi są samice komarów z
rodzaju Anopheles
.
Jest to najczęstsza na świecie choroba
zakaźna, na którą co roku zapada ponad 220 mln osób, a
umiera 1-3 mln (są to głównie dzieci poniżej 5 roku życia z
Czarnej Afryki). Zachorowania poza terenami tropikalnymi i
subtropikalnymi endemicznego występowania tej choroby
spotykane są u osób powracających z tych regionów, a także
sporadycznie w pobliżu lotnisk i portów, gdzie zostają
zawleczone komary z rodzaju Anopheles.
Malaria jest obecnie jedną z trzech najważniejszych, oprócz AIDS i gruźlicy,
chorób zakaźnych w świecie. Ocenia się, iż aktualnie 40-45% ludności kuli
ziemskiej żyje na terenach zagrożonych malarią w ponad 100 krajach
świata. Większość przypadków malarii (ponad 85%) przypada na rejony
Afryki na południe od Sahary. Liczbę nowych zachorowań na zimnicę
szacuje się na 300-500 milionów rocznie, a liczbę zgonów na 1,5-2,7
milionów każdego roku. Na zachorowanie najbardziej narażone są dzieci do
5 roku życia i kobiety ciężarne mieszkające na terenach endemicznych dla
malarii oraz osoby nieodporne (nie posiadające swoistych przeciwciał),
podróżujące m.in. z Europy do krajów endemicznego lub epidemicznego
występowania malarii. W Polsce rejestruje się rocznie do 50 przypadków
malarii importowanej w tym nierzadko ciężkie postacie kliniczne
wywoływane przez Plasmodium falciparum. Ponadto, dość istotna liczba
Polaków jest leczona poza granicami kraju, na terenach malarycznych lub w
drodze powrotnej do kraju. Wysoce niepokojąca jest wysoka śmiertelność z
powodu ciężkiej lub nierozpoznanej malarii. Wynosi ona wprawdzie nie
więcej niż 3 przypadki rocznie, ale w porównaniu do liczby zachorowań, jest
ona 16-krotnie większa niż w pozostałych krajach europejskich. Wysoka
śmiertelność dotyczy zwłaszcza chorych zarażonych Plasmodium
falciparum; w Polsce w roku 2002 zmarł z tego powodu co 7 pacjent
zarażony tym gatunkiem pasożyta. Należy w tym miejscu podkreślić, że w
latach 1991-2003 poza granicami kraju zachorowało na malarię 114
żołnierzy polskich pełniących służbę w Misjach Pokojowych ONZ (głównie w
Kambodży, Angoli, Etiopii, Namibii); nikt z chorych żołnierzy nie zmarł.
Pojedyncze, jak dotąd, przypadki malarii stwierdza się także u imigrantów.
•
Malarię wywołują 4 gatunki (species) Plasmodium: P. falciparum. P. vivax, P. ovale i P. malariae.
Nierzadkie są inwazje kilkoma gatunkami pasożyta. Najgroźniejsze są, zawlekane z tropiku inwazje
Plasmodium falciparum, który rozmnaża się szybko i w ciągu kilku dni może doprowadzić do ciężkich
powikłań wielonarządowych i do zgonu. W ciężkich przypadkach inwazji Plasmodium falciparum
odsetek aktualnie zarażonych krwinek czerwonych zwykle przekracza 5%. Malaria o etiologii
Plasmodium falciparum (tzw. malaria tropikalna) różni się zasadniczo od choroby wywołanej innymi
gatunkami Plasmodium. Tylko w tej postaci występuje cytoadherencja erytrocytów zarażonych
pierwotniakiem do śródbłonka drobnych naczyń, ich sekwestracja i rozsiane zamknięcie tych naczyń
ze wszystkimi następstwami – reologicznymi, narządowymi i metabolicznymi.
Od 1963 roku Polska jest wolna od rodzimej transmisji Plasmodium vivax, która przybierała
charakter epidemiczny po I i II wojnie światowej.
Zarodźce malarii wymagają dwóch nosicieli: komara i człowieka. W złożonym cyklu rozwojowym
pierwotniaka zachodzi przemiana pokoleń:
• cykl płciowy (gamogeniczny i sporogeniczny) zachodzi w samicy komara widliszka (Anopheles
spp.),
• schizogeniczny rozród bezpłciowy zachodzi u człowieka.
Postać dojrzała zarodźca bytuje w komarze, on jest przeto żywicielem ostatecznym. Człowiek zaraża
się podczas ukąszenia przez samicę widliszka (Anopheles spp.) – wraz ze śliną komara wnikają do
organizmu sporozoity pasożyta. Samica widliszka zaraża się ssąc krew człowieka zawierającą
gametocyty (progamety – dojrzałe postaci płciowe zarodźca) – w przewodzie pokarmowym komara
dochodzi do zapłodnienia – rozpoczyna się sporogonia. Zarażenie Plasmodium falciparum nie daje
późnych nawrotów zimnicy, gdyż gatunek ten nie wytwarza tzw. hypnozoitów – wolno rozwijających
się postaci wątrobowych (dormant liver stages). Plasmodium vivax i Plasmodium ovale wytwarzają
hypnozoity i mogą powodować późne nawroty choroby – nawet do kilku lat po zarażeniu. Przypadki
inwazji Plasmodium malariae nie powodują powstawania hypnozoitów wątrobowych, pierwotniaki
mogą jednak przetrwać w łożysku naczyniowym, co może być źródłem późnych nawrotów, niekiedy
w kilkanaście, a nawet kilkadziesiąt lat, po pobycie w rejonach endemicznych. Rozróżnia się rodzime
przypadki malarii przenoszone przez krajowe komary (autochtonus, indigenous malaria) lub przez
komary zawleczone z tropiku (autochtonous induced malaria) oraz przypadki malarii zawlekane z
terenów malarycznych (imported malaria) lub przeniesione w sposób sztuczny (np. przetoczenie
krwi – induced malaria). Mówi się również o przypadkach malarii nawrotowej (relapsing malaria) lub
o malarii nieustalonego pochodzenia (cryptic malaria). W procesie rozpoznawania inwazji
Plasmodium występują kolejno przypadki podejrzane, prawdopodobne i potwierdzone malarii.
Powikłania malarii mogą być wczesne i późne.
• Do wczesnych należą:
• ciężka niedokrwistość
• pęknięcie śledziony
• malaria mózgowa – objawiająca się zaburzeniami
przytomności do śpiączki włącznie, objawami ogniskowymi,
drgawkami
• hipoglikemia
• skaza krwotoczna
• niewydolność nerek
• ostra niewydolność oddechowa
• wstrząsy
• Późne powikłania:
• Nadreaktywny zespół malaryczny z hipersplenizmem
• zespół nerczycowy
• chłoniak Burkitta
• zwłóknienie wsierdzia.
