Marcin Wrona
Izabela Pacocha
Marcin Wrona
Izabela Pacocha
Najważniejsze etapy integracji europejskiej
Dwie
wojny
światowe
genezą
idei
integracyjnych
Podział Europy po II wojnie światowej i jego
wpływ na proces integracyjny na kontynencie
Dualizm procesów integracyjnych w Europie:
Rada Europy, wspólnoty europejskie
Rozszerzenie integracji o państwa Europy
wschodniej
Etap I
1945-1957 Zwycięstwo koncepcji Wspólnot Europejskich
1947 Plan Marshalla (1948-51), powołanie OEEC (przekształcona później w
OECD)
1949 powstaje Rada Europy z siedzibą w Strasburgu.
1951 18 kwietnia
Belgia, Francja, Niemcy (Republika Federalna), Luksemburg, Holandia i Włochy –
podpisują Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Węgla i Stali
(EWWiS) – Traktat Paryski
1957 25 marca
Traktaty ustanawiające: Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG) i
Europejską Wspólnotę Energii Atomowej zostają podpisane w Rzymie. Traktaty
Rzymskie wchodzą w życie 1 stycznia 1958 r.
Etap II
1958-1969 Scalanie trzech Wspólnot i tworzenie unii celnej
1960 Utworzenie EFTA
1965 Traktat o fuzji łączy organy wykonawcze trzech Wspólnot i ustanawia jedną
Radę i Komisję
1968 wprowadzona zostaje Wspólna Taryfa Celna
Najważniejsze etapy integracji europejskiej
Etap III
1970-1985 Rozwój instytucjonalny i terytorialny Wspólnot
1973 Dania, Irlandia oraz Wielka Brytania przystępują do
Wspólnot Europejskich
1974 pierwsze bezpośrednie wybory do Parlamentu Europejskiego –
utworzenie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego
1981 Grecja przystępuje do Wspólnot Europejskich
1986 Hiszpania i Portugalia przystępują do Wspólnot Europejskich
Etap IV
1986-1992 Tworzenie Wspólnego Rynku i UE
1989 6 czerwca pierwsze wolne (częściowo) wybory w Polsce
9 listopada upada mur berliński
1990 Układ z Schengen – zniesienie kontroli na granicach pomiędzy
Państwami Członkowskimi Wspólnot Europejskich
3 października Zjednoczenie Niemiec
1991 Węgry, Polska i Czechosłowacja podpisują Układy Europejskie,
dotyczące stowarzyszenia ze Wspólnotami
1992 7 lutego (wchodzi w życie 1 listopada 1993 r.)
Traktat o Unii Europejskiej zostaje podpisany w Maastricht
Etap V
Od 1993: Rozwój Unii Europejskiej
1995 Austria, Finlandia i Szwecja przystępują do Unii Europejskiej
1999 1 stycznia waluty 11 krajów UE zastąpuje euro.
1 maja 2004 Cypr, Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Malta, Polska,
Słowacja, Słowenia i Węgry przystępują do Unii Europejskiej
1 stycznia 2007 Rumunia i Bułgaria przystępują do UE
I wojna światowa (1914-1918) - warunki działań integracyjnych w
Europie
W wyniku I wojny światowej rozpadły się imperia: habsburskie,
carskie i ottomańskie. Zasadniczo zmieniły się granice europejskie.
Powstały nowe państwa: Polska, Czechosłowacja, Węgry, Królestwo
SHS (potem Jugosławia), Austria, Litwa, Łotwa, Estonia i Finlandia.
Z istniejących przed wojną państw europejskich zaledwie 8
zachowało granice, a 14 uległo zasadniczym przemianom.
Najważniejsze wydarzenia okresu międzywojennego, mające
zasadniczy wpływ na kształtowanie idei integracji europejskiej oraz
ładu europejskiego tego okresu to: powołanie na początku 1919
roku Ligi Narodów oraz podpisanie w 1928 roku paktu Brianda –
Kellogga.
Liga Narodów była pierwszą próbą tworzenia
realnej wspólnoty międzynarodowej.
Liga Narodów jedynie częściowo wypełniła
przyjęte zadania. Próby ukształtowania przez nią
silnej wspólnoty międzynarodowej zakończyły się
niepowodzeniem.
Słabością Ligi, a zarazem powojennego ładu
europejskiego, był również fakt, że spośród
państw decydujących wówczas o obliczu świata
(USA, Francja, Wielka Brytania, Niemcy, Włochy,
Japonia, ZSRR), tylko Francja i Wielka Brytania
były przez cały czas jej członkami.
27 sierpnia 1928 roku z inicjatywy francuskiego ministra spraw
zagranicznych Aristide Brianda przyjęty został słynny pakt
Brianda – Kellogga. Potępił on uciekanie się do wojny i uznał
że: „załatwianie i rozstrzyganie wszystkich sporów i konfliktów,
bez względu na ich naturę i pochodzenie (…) powinno być
osiągane zawsze za pomocą środków pokojowych” (art. 2).
Już w czasie I wojny światowej występowały rozważania o
potrzebie zjednoczenia Europy, zwłaszcza na terenie
neutralnej Szwajcarii. W latach międzywojennych na temat
jedności Europy dużo pisano. Niemal co roku wydawano po
kilkadziesiąt książek, nie licząc drobnych broszur i mnogości
artykułów publicystycznych.
W latach międzywojennych najbardziej znane idee integracji
ogólnoeuropejskiej prezentował austriacki hrabia Richard
Coudenhove – Kalergi.
II wojna światowa (1939-1945) – podłoże europejskich procesów
integracyjnych
Po zakończeniu działań wojennych Europa znajdowała się w
stanie skrajnego zamętu: ekonomicznego, politycznego i
duchowego. Totalny charakter wojny sprawił, że niemalże cały
kontynent – poza Hiszpanią, Portugalią, Szwajcarią i Szwecją –
poniósł ogromne straty ludzkie i materialne.
Pozycja międzynarodowa Europy po II wojnie światowej uległa
degradacji. Na początku wieku Europa dominowała w polityce
światowej, aż 80 % wszystkich inwestycji w świecie należało do
Wielkiej Brytanii, Francji i Niemiec. Londyn, Paryż i Berlin były
głównymi ośrodkami kulturalnymi świata. Po zakończeniu II wojny
światowej Europa została zdominowana przez USA i ZSRR.
W powojennym układzie sił Niemcy zostały podzielone na cztery
strefy okupacyjne i pozbawione samodzielności. Nie brały udziału
w
pierwszych
próbach
odbudowy
powojennych
więzi
zachodnioeuropejskich i pozostały poza Organizacją Europejskiej
Współpracy Gospodarczej (OEEC), Unią Zachodnią i Radą Europy.
Włochy wyszły z wojny bardzo osłabione i utraciły posiadłości
kolonialne w świecie. Znalazły się w izolacji politycznej za wieloletnie
wspieranie ekspansywnej polityki Hitlera.
Wielka Brytania i Francja należały wprawdzie do zwycięzców, ale
wyniszczone wojną utraciły pozycję na kontynencie europejskim, a
także w posiadłościach zamorskich. Przeżywały zastój w produkcji i w
handlu zagranicznym oraz kryzys finansowy.
W
trudnej
sytuacji
powojennej
politycy
głównych
państw
zachodnioeuropejskich doszli do wniosku, że działając samodzielnie
nie będą w stanie odzyskać utraconej pozycji międzynarodowej.
Najczęściej eksponowali takie zalety integracji jak:
Polepszenie efektywności działań gospodarczych;
Poprawę poziomu życia społeczeństw po kryzysie wojennym;
Wspólne przeciwstawienie się presji politycznej ZSRR w Europie;
Wewnętrzną stabilizację polityczną państw;
Możliwość włączenia Niemiec do współpracy ogólnoeuropejskiej;
Zmniejszenie dystansu między Stanami Zjednoczonymi a Europą.
W wyniku II wojny światowej zmienił się układ sił między głównymi
państwami Zachodu. Europejską równowagę sił z lat międzywojennych
zastąpił blokowy podział i narastająca równowaga strachu („balance of
terror”).
W wyniku wojny wzrosły możliwości rozwinięcia przez Stany Zjednoczone
globalnej polityki. Wojska amerykańskie okupowały terytorium całej Japonii
i znaczącą część Niemiec. Od czasu zdobycia przez USA broni atomowej i
objęcia stanowiska prezydenta przez Harrego Trumana następuje rozwój
amerykańskiej „dyplomacji atomowej”, wykorzystującej monopol, a
później stałą groźbę użycia broni jądrowej.
ZSSR poniósł w wojnie znacznie większe straty ludzkie i materialne niż
USA. Za jego sukcesami wojennymi nie nadążały zdobycze technologiczne
i warunki życia społeczeństwa. Około jedna trzecia kontynentu
europejskiego znalazła się pod kontrolą Moskwy i to ułatwiło jej narzucenie
komunistycznych rozwiązań ustrojowych w Europie wschodniej.
Europejskie dążenia zjednoczeniowe zyskały
wsparcie gospodarcze ze strony USA. Amerykanie
upatrywali w Europie Zachodniej zaplecze do
konfrontacji z ZSRR i byli zainteresowani
popieraniem
zachodnioeuropejskich
wysiłków
zjednoczeniowych.
Wraz z narastaniem zimnowojennych procesów w
Europie ukształtował się nowy układ sił w skali
kontynentu. Europa została wyraźnie podzielona –
główne państwa zachodnioeuropejskie włączyły się
do współpracy euroatlantyckiej, a państwa Europy
środkowej i wschodniej zostały zdominowane przez
ZSRR.
Podzielony politycznie kontynent europejski, z leżącymi w centrum
Niemcami, stał się miejscem zmagań dwóch bloków mających
odmienną hierarchię wartości i różną wizję Europy. Blokowy podział
kontynentu wpłynął na ograniczony model rozwoju integracji
europejskiej, narzucał schematy myślenia w kategoriach „lepszej” i
„gorszej”
części
Europy
oraz
uproszczone
stereotypy
„cywilizowanego Zachodu” i „zsowietyzowanego Wschodu”.
Mapa świata w 1959 roku:
Utworzona przez 10 państw – Danię,
Francję, Irlandię, Norwegię, Szwecję,
Wielką Brytanię, Włochy oraz kraje
Beneluksu.
Miała być ogólnoeuropejską instytucją
polityczną
o
charakterze
niemal
federalnym, początkiem przyszłego
rządu europejskiego i środkiem rozwoju
dalszej integracji kontynentu.
Działania Rady Europy formułowały
bardzo
ogólne
ramy
polityki
zachodnioeuropejskiej i stały się głównie
forum koncepcji integracyjnych.
RE
działała
jako
najliczniejsza
organizacja międzyrządowa, kształtująca
idee i społeczne rozwiązania europejskie.
Doprowadziła
do
zawarcia
wielu
konwencji
i
porozumień
międzynarodowych,
szczególnie
w
dziedzinie
społecznej,
kulturalnej
i
prawnej,
tworząc
bazę
integracji
europejskiej.
.
Utworzone przez 6 państw – trzy kraje
Beneluksu, Niemcy, Włochy i Francję.
Łączyły
cele
ekonomiczne
z
politycznymi
–
integracja
była
motywowana politycznie, a w toku jej
realizacji
państwa
określały
ramy
prawne,
dynamikę
i
wspólne
przedsięwzięcia gospodarcze.
Integracja gospodarcza musiała łączyć
ponadnarodowe działania z interesami
poszczególnych państw, co nie zawsze
było łatwe, zwłaszcza w przypadku
Francji
(problemy
rolne,
polityka
„pustego krzesła” w końcu lat 60.)
Początkowo
rządy
niechętnie
przekazywały swoje kompetencje na
rzecz organów ponadnarodowych –
zmuszało
je
to
do
cedowania
suwerennych kompetencji na rzecz
wspólnych organów.
Wspólnoty europejskie
Rada Europy stała się organizacją
o charakterze konsultatywnym,
bez uprawnień do bezpośredniego
podejmowania decyzji prawnie
wiążących państwa członkowskie.
Nie stała się motorem integracji
europejskiej, bo wystąpiły na
temat zakresu jej kompetencji
różnice poglądów wśród państw
członkowskich.
Zasługą Rady stało się utworzenie
forum
rozwijania
idei
integracyjnych i zbliżania narodów
europejskich.
Szczególnie
władze
francuskie
eksponowały wolę obrony interesów
narodowych, czego przykładem był
sprzeciw
wobec
przystąpienia
Wielkiej Brytanii (nazywanej „Koniem
Trojańskim USA w Europie”) do EWG.
Z
inicjatywy
Wielkiej
Brytanii,
sprzeciwiającej się ścisłej integracji
opartej
na
instytucjach
ponadnarodowych powstała EFTA –
porozumienie o wolnym handlu
siedmiu krajów nie należących do
EWG.
Z inicjatywy Francji powstała Rada
Europejska – spotkania na szczycie
szefów państw i rządów.
Integracja gospodarcza obejmowała
pięć etapów: strefę wolnego handlu,
unię celną, wspólny rynek, integracja
gospodarczo – monetarna.
Zasadnicze przemiany europejskie po 1989 roku:
Zjednoczenie Niemiec – 1990 r. (zburzenie muru berlińskiego).
Rozpad bloku wschodniego 1991 r. – Układu Warszawskiego, RWPG i
ZSRR.
Powstanie Wspólnoty Niepodległych Państw - 1991 r.
Nowe inicjatywy integracyjne po 1989 roku:
Modyfikacja strategicznych założeń NATO.
Rozszerzenie działalności KBWE. Utworzenie OBWE.
Rozwój stosunków z państwami Europy środkowej i wschodniej –
podpisywanie umów stowarzyszeniowych, pomoc w rozwiązywaniu
konfliktów i rozwijaniu dyplomacji prewencyjnej.
Rozwój stosunków z państwami postradzieckimi – układy o
partnerstwie i współpracy z Rosją i Ukrainą motywowane chęcią
umocnienia stabilności i bezpieczeństwa w Europie.
Rozwój współpracy z państwami kandydującymi do członkostwa –
zawarcie Układów Europejskich o stowarzyszeniu nowych państw.
Utworzenie nowych funduszy dla państw kandydujących, np. PHARE
(Poland – Hungary Assistance in Restructuring their Economies)
Decyzje o kolejnym rozszerzeniu Unii Europejskiej – na szczycie
Rady Europejskiej w Kopenhadze 22 czerwca 1993 roku
postanowiono, że państwa byłego bloku wschodniego mogą stać się
członkami UE.
NATO:
1999 - 4 rozszerzenie (przyjęcie
trzech państw z Europy
Środkowej)
Polska
Węgry
Czechy
2004 – rozszerzenie na kraje
byłego Związku Radzieckiego
Litwa
Łotwa
Estonia
Słowacja
Słowenia
Rumunia
Bułgaria
Oficjalnymi kandydatami do
członkostwa m.in. są:
Albania
Macedonia
Chorwacja
Gruzja
Ukraina
Rada Europy:
1989 – wzrost liczby członków (do
47) po przemianach politycznych w
krajach bloku wschodniego
Finlandia (5 maja 1989)
Węgry (6 listopada 1990)
Polska (26 listopada 1991)
Bułgaria (7 maja 1992)
Estonia (14 maja 1993)
Litwa (14 maja 1993)
Słowenia (14 maja 1993)
Czechy (30 czerwca 1993)
Słowacja (30 czerwca 1993)
Rumunia (7 października 1993)
Andora (10 października 1994)
Łotwa (10 lutego 1995)
Albania (13 lipca 1995)
Mołdawia (13 lipca 1995)
Macedonia (9 listopada 1995)
Ukraina (9 listopada 1995)
Rosja (28 lutego 1996)
Chorwacja (6 listopada 1996)
Gruzja (27 kwietnia 1999)
Armenia (25 stycznia 2001)
Azerbejdżan (25 lutego 2001)
Bośnia i Hercegowina (24 kwietnia
2002)
Serbia (3 kwietnia 2003)
Monako (5 października 2004)
Czarnogóra (11 maja 2007)
Unia Europejska:
Piąte rozszerzenie (cz. I)
Data akcesji: 1 maja 2004
Przyjęte państwa:
Cypr
Czechy
Estonia
Litwa
Łotwa
Malta
Polska
Słowacja
Słowenia
Węgry
Piąte rozszerzenie (cz. II)
Data akcesji: 1 stycznia 2007
Przyjęte państwa:
Bułgaria
Rumunia
Państwa kandydujące do Unii
Europejskiej:
Chorwacja
Turcja
Macedonia
2004 – piąte rozszerzenie
(część I) Cypr, Czechy,
Estonia, Litwa, Łotwa, Malta,
Polska, Słowacja, Słowenia,
Węgry
2007 – piąte rozszerzenie
(część II) Bułgaria,
Rumunia
? – Planowane na przyszłość
rozszerzenie UE o Chorwację,
Macedonię i Turcję
Zakładana ekspansja UE
na 2010 r.
Docelowy obszar UE