LEKI ZMNIEJSZAJĄCE
DZIAŁANIA
NIEPOŻĄDANE LEKÓW
PRZECIW-
NOWOTWOROWYCH
LEKI ZMNIEJSZAJĄCE
DZIAŁANIA
NIEPOŻĄDANE LEKÓW
PRZECIW-
NOWOTWOROWYCH
LEKI ZMNIEJSZAJĄCE DZIAŁANIA
NIEPOŻĄDANE LEKÓW
PRZECIWNOWOTWOROWYCH
1.
Leki przeciwwymiotne
2.
Granulocytopoetyczne czynniki wzrostu
3.
Folininan wapnia
4.
Mesna
5.
Allopurinol
6.
inne
LEKI PRZECIWWYMIOTNE
Mechanizm wymiotów, rozwijających się w
przebiegu radioterapii oraz stosowania
niektórych leków cytostatycznych jest w
znacznym stopniu uzależniony od uwalniania
z komórek enterochromochłonnych w
przewodzie pokarmowym serotoniny.
Wymioty wczesne (bezpośrednio po podaniu
leku), późne (później niż 24h), antycypacyjne
(u chorych, którzy doświadczyli już wymiotów
związanych z chemioterapią).
LEKI PRZECIWWYMIOTNE
ANTAGONISTY REC. 5-HT3
Sterony: dolasteron, granisteron, ondasteron,
tropisteron.
Odznaczają się dużą wybiórczością i
powinowactwem do tego receptora.
Leki pierwszego wyboru w terapii nudności i
wymiotów (wczesnych) warunkowanych
leczeniem cytostatykami oraz naświetleniami.
DN: bóle głowy, zaparcia i przejściowe
podwyższenie poziomu transferaz.
Dobrze i szybko wchłaniane, T1/2 kilka godz.,
wydalanie przez nerki w postaci metabolitów.
LEKI PRZECIWWYMIOTNE
KORTYKOSTEROIDY
Kortykosteroidy w zapobieganiu wczesnym wymiotom
wywołanym chemioterapią cechuje duży wskaźnik
terapeutyczny. Należą one do najczęściej stosowanych
leków przeciwwymiotnych i w sytuacji małego ryzyka
wymiotów mogą być jedynymi lekami.
W celu zapobieżenia ostrym wymiotom – będącym skutkiem
agresywnej chemioterapii – łączy się deksametazon z
antagonistami 5-HT3.
W pojedynczych dawkach rzadko powoduje skutki
niepożądane, choć mogą wystąpić hiperglikemia i
zaburzenia snu.
Różne kortykosteroidy w równoważnych dawkach są równie
bezpieczne i skuteczne, można je więc stosować zamiennie.
Wobec braku badań porównawczych, większość ekspertów
zaleca stosowanie deksametazonu lub metyloprednizolonu z
uwagi na udokumentowaną skuteczność tych leków.
Deksametazon 20 mg i.v., metyloprednizolon 40-125 mg,
jednorazowo przed chemioterapią.
GRANULOCYTOPOETYCZNE
CZYNNIKI WZROSTU
IL-3
G-CSF
GM-CSF
Trombopoetyna
GRANULOCYTOPOETYCZNE CZYNNIKI
WZROSTU
INTERLEUKINA 3
IL-3, Multi-CSF
Pobudza proliferację wielopotencjalnych komórek
macierzystych oraz wczesnych komórek
prekursorowych poszczególnych linii komórkowych
dla układu czerwonokrwinkowego,
płytkotwórczego i granulocytowo-makrofagowego.
WS: niedokrwistość aplastyczna, zespół
mielodysplastyczny, mielosupresja po
chemioterapii przeciwnowotworowej.
Średnie dawki: 1-10ug/kg m.c. s.c. przez 7-14dni.
DN: gorączka, bóle głowy.
GRANULOCYTOPOETYCZNE CZYNNIKI
WZROSTU
GM-CSF, G-CSF
GM-CSF (filgrastim, lenograstim) i G-CSF
(sargramostin, molgramostin) oba rekombinowane (r-
Hu).
GM-CSF działa na późniejszym etapie rozwoju
komórek ukierunkowanych dla układu granulocytowo-
makrofagowego, a G-CSF na etapie komórek
ukierunkowanych dla układu granulocytowego.
WS: głównie w leczeniu mielosupresyjnego działania
leków p/nowotworowych i radioterapii,
przyspieszenie
regeneracji układu krwiotwórczego po przeszczepieniu szpiku lub
komórek prekursorowych do krwi obwodowej, wrodzone i nabyte
neutropenie, niedokrwistość aplastyczna, zespoły mielodysplastyczne.
Średnie dawki: 5ug/kg m.c. na 24h lub 250ug/m3 na
24h, przez 7-10 dni lub do ustąpienia gorączki i
neutropenii; s.c., i.v.
GRANULOCYTOPOETYCZNE CZYNNIKI
WZROSTU
TROMBOPOETYNA
Swoisty czynnik krwiotwórczy dla
megakariocytopoezy. Pobudza proliferację
i dojrzewanie magakariocytów, a w
konsekwencji powstawanie płytek krwi.
WS: stany małopłytkowości na skutek
hipoplazji szpiku, zwłaszcza występującej
po chemioterapii p/nowotworowej.
Średnie dawki: 5ug/kg m.c. na 24h; s.c.
przez 10-21 dni
FOLINIAN WAPNIA
Aktywny chemicznie metabolit kwasu tetrahydrofoliowego
(inaczej kwas folinowy), koenzymu transferaz przenoszących
grupy jednowęglowe w procesie biosyntezy nukleotydów
pirymidynowych i purynowych.
Powstaje wyniku redukcji kwasu dihydrofoliowego przez
reduktazę dihydrofolianu. Enzym ten hamowany jest przez
antagonistów kwasu foliowego (np. metotreksat), w wyniku
czego następuje zahamowanie syntezy nukleotydów i
podziału komórki.
Uzupełnia niedobór tetrahydrofolianu w zdrowych komórkach
w przypadku terapii antagonistami kwasu foliowego.
Zwiększa efekt cytotoksycznego działania 5-fluorouracylem
przez stabilizowanie jego połączenia z syntetazą
tymidylanową.
Nie wpływa na nefrotoksyczność metotreksatu.
FOLINIAN WAPNIA
WS: ochronnie podczas stosowania antagonistów
kwasu foliowego (metotreksat) w celu
zmniejszenia toksyczności, w przypadkach
przedawkowania antagonistów kwasu foliowego
(trymetreksat, trymetoprym, pirymetamina) u
pacjentów dorosłych i dzieci; leczenie
uzupełniające i paliatywne raka jelita grubego i
odbytnicy w skojarzeniu z 5-fluorouracylem.
PW: niedokrwistość megaloblastyczna z
niedoboru wit. B12. Nie podawać dokanałowo!
DN: niezbyt często gorączka; rzadko bezsenność,
zaburzenia żołądkowo-jelitowe, zwiększenie
częstości napadów u chorych na padaczkę.
Preparat: Leucovorin Ca
MESNA
Sól sodowa kwasu 2-merkaptoetanosulfonowego.
Nazwy handlowe: Uromitexan, Mesnex, Anti-uron, Mistabron, Mucofluid.
Ma działanie mukolityczne podobne do acetylocysteiny. Skutecznie rozrywa
mostki disiarczkowe w polipeptydowych łańcuchach śluzu, dzięki czemu
zmniejsza jego lepkość. Wpływa na upłynnienie wydzieliny oskrzelowo-
tchawiczej. Ułatwia usuwanie wydzieliny z krwią i skrzepami.
Mesna jest również antidotum przeciwko akroleinie -
metabolitowi powstającemu w wyniku biotransformacji
cyklofosfamidu i ifosfamidu, drażniącemu błonę pęcherz
moczowego, co może prowadzić do krwotocznego zapalenia
pęcherza moczowego. Mesna, która zawiera grupy sulfonowe,
działa dwutorowo. Łącząc się z cząsteczkami akroleiny,
zobojętnia je, a dodatkowo zwalnia proces przechodzenia 4-
hydroksylowych pochodnych cytostatyków w akroleinę. W
wyniku jej działania powstają nietoksyczne tiolowe związki 4-
hydroksyfosfamidu i 4-hydroksycyklofosfamidu.
DN:
wziewnie - uczucie pieczenia za mostkiem, kaszel na skutek podrażnienia
lub skurcz oskrzeli;
dożylnie - dolegliwości żołądkowo-jelitowe,
bóle głowy, uczucie rozbicia, zmiany skórne oraz reakcje
zapalne w ścianie naczynia w miejscu wstrzyknięcia.
ALLOPURINOL
Organiczny związek chemiczny, inhibitor oksydazy ksantynowej,
zmniejsza wytwarzanie ksantyn i kwasu moczowego, zmniejsza bardzo
znacznie niebezpieczeństwo odkładania się złogów moczanowych w
cewkach nerkowych.
Preparaty allopurinolu dostępne są w Polsce pod nazwami handlowymi:
Allupol, Apo-Allopurinol, Milurit, Zyloric.
WS: dna moczanowa pierwotna i wtórna, wtórna hiperurykemii
spowodowanej chemio- i radioterapią nowotworów, zespół Lescha-
Nyhana.
Wchłania się dobrze z przewodu pokarmowego, osiągając maksymalne
stężenie we krwi po 1 h. Biologiczny okres półtrwania w osoczu wynosi
2-3 h, natomiast jego podstawowego metabolitu – oksypurynolu -
średnio 18 h.
PW: ciąża, dzieci poniżej 3 roku życia.
DN: zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego (brak łaknienia,
nudności, biegunki), bóle głowy, skórne odczyny alergiczne oraz
hipertermia polekowa.
Stosowany doustnie, początkowo (przez pierwsze 5-7 dni) w dawce 100
mg/dobę, następnie 300 mg/dobę. W pierwszym tygodniu leczenia
allopurinol podaje się razem z kolchicyną, co zapobiega występowaniu
ostrych napadów dny.
INNE
Amifostyna
Deksrazoksan (Cardioxane)
AMIFOSTYNA
Organiczny trifosforan wybiórczo chroniący zdrowe tkanki przed
cytostatycznym działaniem promieniowania jonizującego i
niektórych cytostatyków.
Mechanizm opiera się najprawdopodobniej na inaktywacji
związków tworzących się podczas działania leków alkilujących na
kwasy nukleinowe i dostarczaniu protonów niezbędnych do
naprawy uszkodzonego DNA.
Wybiórczość wynika z większego stężenia fosfatazy zasadowej przekształcającej lek
do postaci aktywnej, większego pH i lepszego unaczynienia w tkankach zdrowych w
porównaniu do nowotworowych.
WS: zapobieganie neutropenii i jej skutkom podczas leczenia
cisplatyną i cyklofosfamidem u chorych na zaawansowanego raka
jajnika, zmniejszenie działania nefrotoksycznego cisplatyny i jej
pochodnych w leczeniu nowotworów litych niewywodzących się z
komórek rozrodczych, zapobieganie suchości ust przy
nowotworach głowy i szyi poddawanych radioterapii
PW: niedociśnienie (skurczowe <100mmHg), odwodnienie, niewydolność nerek i
wątroby, dzieci, chorzy >70 rż.
I: nasila działanie wymiotne cytostatyków, nie stosować z lekimi obniżającymi
ciśnienie
DN: obniżenie ciśnienia, nudności, wymioty, zaczerwienienie twarzy, dreszcze,
zawroty głowy, senność, czkawka, kichanie, reakcje alergiczne
D: wlew i.v. 740-900 mg/m2 pc. przez 15 min, na 30 min przed podaniem
cytostatyku
DEKSRAZOKSAN
Pochodna EDTA zapobiegająca powikłaniom
kardiologicznym u chorych leczonych w ramach
chemioterapii antracyklinami.
Działanie leku i jego metabolitu polega na usuwaniu
poprzez chelatowanie jonów żelaza i miedzi ze
związków z antracyklinami. Zapobiega to powstaniu
toksyczych związków upośledzających aktywność
oksydazy cytochromu c i powstaniu wolnych rodników
tlenowych umożliwiających reakcji oksydoredukcyjne
kardiotoksycznych lipidów.
Wykazuje też własne działanie przeciwnowotworowe, poprzez
hamowanie działanie topoizomerazy II lub alkilacji DNA.
PW: niewydolność wątroby i nerek. Należy monitorować
czynność serca i morfologię krwi obwodowej.
DN: podrażnienie w miejscu podania, nasilenie leukopenii i
małopłytkowości w dawkach kardioprptekcyjnych
D: we wlewie i.v. przez ok. 15min, zwykle 30min przed
podaniem antracylkiny; rozcieńczać w 200-500ml roztworu
Ringera; nie przekraczać dawki 1000mg/m2 pc.; nie trzeba
modyfikować u dzieci i osób w wieku podeszłym.