LEKI UKŁADU
ODDECHOWEGO
LEKI UKŁADU
ODDECHOWEGO
LEKI WYKRZTUŚNE I
SEKRETOLITYCZNE
Leki wykrztuśne - przez mechanizm
drażniący pobudzają gruczoły oskrzelowe do
wydzielania płynnej wydzieliny, którą łatwiej
usunąć w odruchu kaszlowym niż lepką
wydzielinę zapalną.
Leki sekretolityczne - Upłynniają samą
wydzielinę zapalną. Obecnie leki
sekretolityczne (mukolityczne) jako bardziej
skuteczne i wykazujące mniej działań
niepożądanych są częściej podawane niż
klasyczne leki wykrztuśne.
LEKI WYKRZTUŚNE
Leki wykrztuśne dzieli się na kilka grup.
Część z nich ma co najmniej problematyczną
skuteczność. Ze względu na ich słabe
działanie są stosowane w mieszankach, które
zawierają leki z różnych grup. W skład
niektórych mieszanek wchodzi efedryna.
EFEDRYNA
Sympatykomimetyk , zmniejsza przekrwienie
błony śluzowej, rozkurcza mięśnie gładkie
oskrzeli, działając na OUN poprawia
samopoczucie chorego. W obecności
efedryny w preparatach wykrztuśnych,
najczęściej dostępnych bez recepty należy
pamiętać zwłaszcza u ludzi z chorobami
serca (mogą wystąpić zaburzenia rytmu
serca!).
LEKI WYKRZTUŚNE O DZIAŁANIU
ODRUCHOWYM
Leki tej grupy po podaniu doustnym drażnią
błonę śluzową żołądka wywołując na drodze
odruchowej wzrost wydzielania wodnistego
śluzu przez gruczoły oskrzelowe. Środki o taki
mechanizmie działania nie powinny być
stosowane u chorych z chorobą wrzodową
,ponieważ mogą wywołać dolegliwości
bólowe.
Korzeń wymiotnicy (Ipecacuanhae radix) –
lek roślinny stosowany w postaci odwarów,
wyciągów lub nalewek, obecnie rzadko.
Działanie korzenia wymiotnicy wynika z
zawartości w nim alkaloidu emetyny, która w
większych dawkach wykazuje działanie
wymiotne, stąd nazwa rośliny.
Saponiny – występują w wielu roślinach i
wykazują działanie podobne do emetyny
występującej w korzeniu wymiotnicy.
Znajdują się w takich roślinach jak: korzeń
senegi (Senegae radix), korzeń pierwiosnka
(Primule radix). Stosowane są w postaci
preparatów złożonych, mieszanek ziołowych,
syropów.
Benzoesan sodowy – ma mechanizm
działania podobny do wymiotnicy. Podany
doustnie drażni błonę śluzową żołądka i
odruchowo powoduje wzrost wydzielania
gruczołów oskrzelowych. Wykazuje również
słabe działanie antyseptyczne i z tego
powodu używany jest do konserwacji
produktów spożywczych, zwłaszcza soków.
Dolegliwości bólowe u osób z chorobą
wrzodową występujące po spożyciu
niektórych napojów są spowodowane
obecnością w nich benzoesanu sodowego
jako środka konserwującego.
PREPARATY I DAWKOWANIE
Sirupus Symphiti – syrop żywokostowy
podawany 3/24h
Siruphus Symphiti Cum Farfara – syrop
żywokostowy z podbiałem podawany 3/24h
Pectosol – wyciąg płynny z korzenia omanu,
porostu islandzkiego, korzenia mydlnicy, ziela
hyzopu, ziela macierzanki psiankowej
podawany 3/24h
Species Pectorales – mieszanka ziół do
sporządzania odwarów o składzie: korzeń
omanu, liście szałwi, liście prawoślazu, liście
podbiału, owoce kopru włoskiego.
LEKI WYKRZTUŚNE DZIAŁAJĄCE
BEZPOŚREDNIO NA GRUCZOŁY
OSKRZELOWE
Leki te po podaniu doustnym wydzielają się
przez gruczoły oskrzelowe, pobudzając je do
zwiększonego wydzielania płynnego śluzu.
Drażnią błonę śluzową dróg oddechowych, co
dodatkowo zwiększa wydzielanie. Działanie
to jest najwyraźniejsze przy stosowaniu ich
drogą wziewną.
JODEK POTASOWY
Po podaniu doustnym, oprócz bezpośredniego
działania na gruczoły oskrzelowe, wykazuje
działanie odruchowe podobne do emetyny.
Działania niepożądane: może wywołać bolesny
obrzęk ślinianek (przyusznych), wyciek z nosa i
zaburzenia żołądkowo – jelitowe. Występują
objawy uczuleniowe, najczęściej w postaci
wyprysku skórnego.
Jodku potasowego nie wolno stosować u
chorych z gruźlicą, ponieważ wywołuje
zaostrzenie procesu chorobowego oraz przed
badaniami laboratoryjnymi tarczycy. Ze względu
na higroskopijność podawany jest w roztworach
wodnych 3 do 5%. Nie należy stosować go w
mieszankach z innymi lekami.
ZWIĄZKI KREOZOTU
Kreozot jest produktem destylacji smoły z
drzewa bukowego, ma postać oleistego płynu
o piekącym smaku. Kreozot ma podwójny
mechanizm działania wykrztuśnego. Po
podaniu doustnym drażni błonę śluzową
żołądka i odruchowo zwiększa wydzielanie
gruczołów dróg oddechowych. Wykazuje
znaczną skuteczność wykrztuśną i słabe
działanie odkażające. Polecany jest
zwłaszcza w ostrych stanach zapalnych
oskrzeli.
PREPARATY I DAWKOWANIE
Sulfogwajakol – w postaci syropów
(Apipulmol, Apitussic, Kalium
Guacolosulfonian) 3/24h
Gwaiafenezyna (Guajazyl) 3/24h
OLEJKI ETERYCZNE
Występują w wielu roślinach – są lotne,
aromatyczne i zawierają główne terpeny. Po
podaniu doustnym są częściowo wydalane przez
drogi oddechowe. Drażnią błonę śluzową oskrzeli
zwiększając wydzielanie bardziej płynnej
wydzieliny łatwiejszej do wykrztuszenia. Wykazują
również słabe działanie odkażające i odwaniające.
Olejki eteryczne w postaci syropów mają
niewielką skuteczność, niektóre syropy zawierają
dodatkowo efedrynę lub kodeinę. Stosowane
również w postaci cukierków łagodzących
dolegliwości. Najbardziej skuteczne w postaci
inhalacji.
Do wziewania są najczęściej stosowane
mieszaniny olejków: sosnowego,
eukaliptusowego, tymiankowego,
terpentynowego, miętowego.
Najczęściej w warunkach domowych stosuje
się 5 -10 kropli na szklankę wrzącej wody do
wdychania przez 10 minut. Produkowane są
również w postaci maści dla dzieci do
wcierania w skórę klatki piersiowej w ostrych
stanach zapalnych dróg oddechowych.
PREPARATY I DAWKOWANIE
Sirupus Pini Compositus (syrop sosnowy
złożony) – zawiera również kodeinę.
Sirupus Thymi Compositus (syrop
tymiankowy złożony) – zawiera dodatkowo
sole bromu i amoniak
Tussipect – syrop i drażetki zawierają wyciąg
z ziela tymianku, saponiny, efedrynę.
Olejki lub maści do inhalacji lub wcierania w
skórę np. Amol, Inhalol, Wik VapoRub, Olbas.
LEKI WYKRZTUŚNE ZMIENIAJĄCE ODCZYN
(PH) WYDZIELINY GRUCZOŁÓW
OSKRZELOWYCH
Zmiana pH wydzielania gruczołów
oskrzelowych powoduje jej upłynnienie co
ułatwia wykrztuszanie. Do leków o takim
działaniu należą sole – wodorowęglan sodowy
i chlorek amonowy. Skuteczność tych leków
jest niewielka, podawane są w mieszankach z
innymi lekami wykrztuśnymi.
WODOROWĘGLAN SODOWY
Po podaniu doustnym alkalizuje wydzielinę
oskrzeli, co powoduje jej upłynnienie i lepszą
eliminację. Silnie alkalizuje również sok
żołądkowy i mocz. Przy długim stosowaniu
może usposabiać do kamicy nerkowej i
ułatwiać zakażanie dróg moczowych.
Podawany z innymi środkami o odmiennym
mechanizmie działania wykrztuśnego.
Występuje w naturalnych i sztucznych
wodach mineralnych (Mieszko, Stefan,
Józefina, Ems), podawanych doustnie lub w
postaci inhalacji, zwłaszcza w długotrwałych
stanach zapalnych dróg oddechowych.
PREPARATY I DAWKOWANIE
Sal Ems artificiale (sól Ems sztuczna) –
tabletki zawierające: wodorowęglan sodowy,
bromek sodowy, chlorek sodowy, fosforan
sodowy, siarczan sodowy i siarczan potasowy.
Sal Vichy artificiale (sól Vichy sztuczna) –
tabletki zawierające: wodorowęglan sodowy,
chlorek sodowy, fosforan i siarczan sodowy.
CHLOREK AMONOWY
Po podaniu doustnym wchłania się szybko i
powoduje zakwaszenie. Wydala się również
przez gruczoły oskrzelowe, upłynnia
wydzielinę poprzez jej zakwaszenie, pobudza
ośrodek oddechowy. Po podaniu doustnym
drażni błonę śluzową żołądka i może nasilać
dolegliwości bólowe u chorych z chorobą
wrzodową. W większych dawkach wykazuje
działanie moczopędne.
Jako lek wykrztuśny stosowany jest w postaci
mieszanek z innymi lekami.
LEKI SEKRETOLITYCZNE
Upłynniają wydzielinę oskrzeli podobnie jak
leki wykrztuśne, ale nie poprzez zwiększenie
ilości płynnej wydzieliny, a poprzez zmianę
jej składu. W grupie sekreolityków
rozróżniamy mukolityki i detergenty różniące
się mechanizmem działania.
Leki mukolityczne mają obecnie większe
zastosowanie kliniczne niż leki wykrztuśne.
Mechanizm działania mukolityków - polega na
zmniejszeniu zawartości mukoprotein w
wydzielinie dróg oddechowych.
Mechanizm działania detergentów polega na
zmniejszeniu napięcia powierzchniowego w
pęcherzykach płucnych. Do grupy tej należy
surfakant (substancja zawierająca naturalne
lipidy i białka wytwarzana w drogach
oddechowych).
Leki mukolityczne wykazują najsilniejsze
działanie przy miejscowym stosowaniu, do
drzewa oskrzelowego, lub pozajelitowo, ich
skuteczność zależy od dawki leku i podaży wody.
POCHODNE CYSTEINY
Należą do nich acetylocysteina i
karbocysteina. Leki te zmniejszają lepkość
wydzieliny dróg oddechowych przez
rozrywanie wiązań dwusiarczkowych w
polipeptydach śluzu. Skuteczność wyraźna
przy podawaniu leków drogą wziewną lub we
wlewkach dooskrzelowych. Działanie środka
podanego miejscowo występuje w ciągu 10
minut.
Wskazania: stany chorobowe z obecnością
wydzieliny o dużej lepkości mp.
Mukowiscydoza, jednak zawsze łącznie z
kinezyterapią.
Działania niepożądane: nieprzyjemny smak,
podrażnienie błon śluzowych nosa i gardła
oraz sporadycznie nudności i wymioty.
Leki te szybko wchłaniają się z przewodu
pokarmowego. Maksymalne stężenie w
surowicy krwi obserwowane jest po 2-3
godzinach od ich podania. Maksymalne
stężenie w tkance płucnej obserwowane jest
po 5 godzinach, dlatego leku nie należy
podawać wieczorem przed snem, tylko w ciągu
dnia.
Preparaty: Acetylocysteina (Fluimucil,
Tussicom), Karbocysteina (Mukolina – syrop)
MESNA
Mechanizm działania leku jest podobny do
pochodnych cysteiny, ale wykazuje mniej
działań niepożądanych. Podawana miejscowo
w postaci aerozolu, za pomocą inhalatora lub
bezpośrednio we wlewie. Po wchłonięciu jest
szybko metabolizowana przez nerki.
Stosowana we wszystkich chorobach dróg
oddechowych, którym towarzyszy lepka
wydzielina, w czasie znieczulenia ogólnego i
bronchoskopii w celu ułatwienia odessania
wydzieliny z dróg oddechowych, w niektórych
stanach zapalnych zatok przynosowych i
zapalenia ucha środkowego.
Działania niepożądane: podrażnienie błony
śluzowej nosa i gardła, niekiedy nudności i
wymioty. U chorych z astmą oskrzelową może
wywołać napad duszności. Nie należy
podawać z antybiotykami
aminoglikozydowymi, ponieważ osłabia ich
działanie przeciwbakteryjne.
Preparaty: Mensa (Mistabron – roztwór do
inhalacji 600 mg/3 ml, aerozol do nosa i
Mucofluid – aerozol do nosa).
BROMHEKSYNA
Działa wykrztuśnie w mechanizmie
odruchowym i poprzez działanie
bezpośrednio na gruczoły oskrzelowe.
Wykazuje działanie mukolityczne
zmniejszając zawartość mukopolisacharydów
i albumin w śluzie, zwiększa wytwarzanie
surfakantu. Może być podawana doustnie, w
inhalacjach i dożylnie. Jej skuteczność
związana ze stanem nawodnienia dróg
oddechowych i dawką leku.
Preparaty: Bromhexine (Flegamina – syrop,
ampułki)
AMBROKSOL
Czynny metabolit bromkoheksyny.
Mechanizm działania podobny do
bromkoheksyny. Wyraźnie pobudza syntezę i
wydzielanie surfakantu i zwiększa
częstotliwość ruchu nabłonka oddechowego,
zwiększa wydzielanie śliny surowiczej.
Ambroksol szybko się wchłania po podaniu
doustnym, maksymalne stężenie w surowicy
krwi osiąga po 2 godzinach, a jego
biodostępność wynosi 70%. Ulega
metabolizmowi w wątrobie, wydalany z
moczem.
Działania niepożądane występują rzadko.
Najczęściej jest to zwiększenie wydzieliny z
nosa, u chorych z chorobą wrzodową może
wywołać dolegliwości bólowe.
Preparaty:
Ambroxol (Ambrosol – syrop, Mucosolvan –
tabletki, syrop, płyn do inhalacji, Deflegmin –
krople, syrop, kapsułki o przedłużonym
uwalnianiu.
DETERGENTY
Surfaktant jako lek zwany beraktantem, jest
naturalną substancją wytwarzaną w
pęcherzykach płucnych. Stosowany
profilaktycznie bezpośrednio po porodzie u
noworodków niedojrzałych, u których
stwierdza się duże prawdopodobieństwo
rozwoju zespołu zaburzeń oddychania. Może
być podawany łącznie z ambroksolem.
Preparaty: Beraktant (Alveofact, Curosurf,
Survanta)
LEKI PRZECIWKASZLOWE
Hamują odruch kaszlu, ale nie likwidują jego
przyczyny np. stanu zapalnego.
Leki przeciwkaszlowe, pod względem
mechanizmu działania, można podzielić na
dwie grupy: działające ośrodkowo i
obwodowo.
LEKI PRZECIWKASZLOWE O
DZIAŁANIU OŚRODKOWYM
Leki te działają hamująco na ośrodek kaszlu.
Hamują ośrodek oddechowy w stopniu
zależnym od dawki leku. Charakteryzują się
dużą skutecznością. Do najsilniej hamujących
odruch kaszlu należą opioidy. Przy ich
stosowaniu istnieje niebezpieczeństwo
zależności, różne, zależne od leku, dawki i
czasu stosowania. Największe zagrożenie w
przypadku morfiny, znacznie mniejsze w
przypadku kodeiny, a praktycznie nie
występujące w przypadku stosowania
dekstrometorfanu.
MORFINA
Ze względu na działanie uzalezniające może
być stosowana wyłącznie w sytuacjach
zagrażających życiu (zranienie klatki
piersiowej, zagrażający krwotok płuc). Ma
działanie przeciwkaszlowe, przeciwbólowe i
silnie uspakajające. Skuteczne dawki
przeciwkaszlowe morfiny są mniejsze niż
przeciwbólowe,
KODEINA
Wykazuje słabsze niż morfina działania
przeciwbólowe, hamujące ośrodek
oddechowy i uzależniające. Wchłania się
łatwo z przewodu pokarmowego,
metabolizowana w wątrobie i wydalana z
moczem. Skuteczne działanie
przeciwkaszlowe utrzymuje się ok. 2 godzin.
Działania niepożądane: zaparcia, nudności i
wymioty, zmniejszenie częstości oddechu,
senność, zawroty głowy. Przy podawaniu leku
drogą doustna niebezpieczeństwo wywołąnia
leku jest niewielkie.
PREPARATY
Codeine – kodeina
Codeinum phosphoricum – tabletki
Codipront mono – kapułki, syrop
Codicompren retard – tabletki o przedłużonym
działaniu
Sirupus Pini compositum – syrop
Thiocodin – tabletki
Ascodan - tabletki
DEKSTROMETORFAN
Lek ten nie wykazuje działania
przeciwbólowego i nie hamuje środka
oddechowego. Siła działania
przeciwkaszlowego odpowiada kodeinie. Z
przewodu pokarmowego wchłania się łatwo,
wydalany z moczem. Może uwalniać
histaminę. Wchodzi w skład preparatów
złożonych stosowanych jako leczenie
objawowe, w infekcjach wirusowych dróg
oddechowych.
Preparaty:
Dextrometorphan (Acodin tabl., Tussidex kaps.,
Apap Przeziębienie Extra Plus tabl., Coldrex
syrop na noc, Gripex Max)
LEKI PRZECIWKASZLOWE O DZIAŁANIU
OBWODOWYM
Śluzy roślinne
Do roślin zawierających duże ilości substancji
śluzowych nalezą: korzeń prawoślazu, liście
podbiału kwiat dziewanny, liście i kwiat malwy.
Działanie przeciwkaszlowe śluzów roślinnych
polega na działaniu osłaniającym błony
śluzowe. Podawane doustnie łagodzą uczucie
dyskomfortu w obrębie gardła, działają
również osłaniająco na błonę śluzową żołądka.
Działanie przeciw kaszlowe jest bardzo słabe.
Stosowane są najczęściej w postaci syropów
lub jako dodatek do innych leków.
Nie mają działań niepożądanych i mogą być
podawane u dzieci i ludzi w wieku podeszłym.
LEKI PRZECIWASTMATYCZNE
Astmę oskrzelowa charakteryzuje nagłe
zwężenie dróg oddechowych. Rozpatrywana
jest jako choroba zapalna. Nawet w okresie
bez objawów choroby w błonie śluzowej dróg
oddechowych widoczne są zmiany
patologiczne charakterystyczne dla stanu
alergicznego zapalenia w postaci nacieków
komórek zapalnych. Leczenie astmy
oskrzelowej jest leczeniem
wielospecjalistycznym, uwzględniającym
farmakoterapie, swoistą immunoterapię,
zmiany środowiska oraz oddziaływanie
psychoterapeutyczne.
Immunoterapia swoista stosowana jest tylko
w niektórych postaciach astmy atopowej.
Leczenie takie prowadzone jest przy
uczuleniu na pyłki roślin wiatropylnych,
rzadziej na roztocze kurzu domowego. W
terapii ciężkiej postaci astmy od niedawna
można stosować Omalizumab. Lek ten jest
podawany podskórnie podobnie jak
szczepionki klasyczne.
LEKI ROZKURCZAJĄCE MIĘSNIE GŁADKIE
OSKRZELI
Do leków rozkurczających mięsnie gładkie
oskrzeli nalezą: leki pobudzające receptory
beta- adrenergiczne, leki cholinolityczne i
metyloksantyny spazmolityków
bezpośrednich.
LEKI POBUDZAJĄCE RECEPTORY BETA -
ADRENERGICZNE
Różnią się między sobą selektywnością
początkiem wystąpienia oraz czasem
działania i stopniem nasilenia działań
niepożądanych. Można podzielić je na:
- pobudzające receptory i np. epinefryna,
efedryna
- pobudzające receptory 2 i 1 np.
izoprenalina
Pobudzające wyłącznie receptory 2 np.
terbutalina