Filozofia medycyny?
To filozoficzny wymiar praktyki
medycznej
Refleksja nad medycyną
Filozofia medycyny?
To filozoficzny wymiar praktyki
medycznej
Refleksja nad medycyną
Refleksja nad medycyną
Pytania ontologiczne:
Czym jest medycyna, pytanie o jej
istotę.
Czym jest choroba (jako byt) i zdrowie
Czy istnieją takie byty jak choroby?
Refleksja nad medycyną
Pytania antropologiczne:
Kim jest pacjent?
Czy człowiek jest jedynie organizmem
biologicznym?
Czy stany psychiczne mają wpływ na
przebieg choroby?
Filozofia medycyny pomocna dla lekarzy i
pielęgniarek w postępowaniu z chorym,
zrozumieniem jego stanu umysłu
Refleksja nad medycyną
Problemy etyczne:
Problem wyboru moralnego w
medycynie
Problem eksperymentów medycznych
Problem śmierci, cierpienia, lęku
Problem eutanazji, aborcji, pobierania
ludzkich narządów
Kodeks postępowania lekarzy
Refleksja nad medycyną
Logika
Analiza myślenia logicznego
Logika przyczynowości
Pojęcie prawdopodobieństwa
hipotezy
Analiza błędów logicznych w medycynie
Tytus Chałubiński
1) Co jest do zrobienia?
2) Jak to uskutecznić?
Władysław Szumowski
„Filozofia medycyny jest nauką, która rozpoznaje
medycynę jako całość; omawia jej stanowisko w
ludzkości, państwie i szkołach lekarskich; daje
rzut oka na całość dziejów medycyny;
przedstawia najogólniejsze zagadnienia z filozofii
biologii; analizuje metodologiczne formy
myślenia lekarskiego, wymieniając i wyjaśniając
błędy logiczne, popełniane w medycynie; czerpie
z psychologii i metapsychiki te wiadomości i
poglądy, które mają znaczenie dla całości
medycyny; omawia naczelne wartości w
medycynie oraz formułuje ogólne podstawy etyki
lekarskiej”
Historia filozofii medycyny
•
Hipokrates, grecki lekarz i filozof z Kos. Żył
w latach (460 -377). Jego naczelna zasadą
było: „nie szkodzić”. Mówił o istnieniu 4
podstawowych cieczy: krew, flegma(śluz),
żółta żółć, czarna żółć. Równowaga tych
cieczy powoduje zdrowie. Uważał, że
organizm jest zbudowany celowo. Natura
sama leczy choroby człowieka.
•
Postulat obserwacji
•
Zagadnienie miłości bliźniego – etyka
lekarska
•
Lekarz był bogiem
Historia filozofii medycyny
•
Demokryt, Epikur – przeczą celowości w
człowieku. Trzeba działać, a nie obserwować
•
Galen (129 – 199) lekarz Marka Aureliusza.
Kontynuował dzieło Hipokratesa. Zakładał
celowość w organizmie człowieka. Uważał,
że medycyna jest nauką ścisłą. Powinna
opierać się na geometrii Euklidesa. Lekarz
powinien więc posiadać dobre
wykształcenie matematyczne
Historia filozofii medycyny
•
Szkoła aleksandryjska – koncentracja na
wyborze leku. Podstawą jest doświadczenie
•
Chrześcijaństwo – rozwój dogmatyzmu w
myśleniu medycznym
•
Epoka odrodzenia zrywa z dogmatyzmem:
Wesaliusz(XVI) - jego odkrycia i nauka nie znalazły
uznania w oczach Kościoła. Punktem spornym
stała się m.in. liczba żeber u mężczyzny - wg
nauki kościelnej powinna być z jednej strony
mniejsza o jedno - jako że Ewa została stworzona z
żebra Adama. Jako pierwszy podjął się dokładnego
zbadanie zwłok ludzkich – dzięki czemu odkrył
błędy w medycynie Galena. Twórca nowożytnej
anatomii
Historia filozofii medycyny
Epoka nowożytna
• Kartezjusz – ciało ludzkie jest
maszyną.
• La Mettrie (XVIII) „Człowiek maszyna”
• Empiryzm brytyjski: Locke, Berkeley,
Hume
wiedza pochodzi z doświadczenia
należy porzucić spekulacje, a zaufać
zmysłom
Historia filozofii medycyny
Thouret
• W 1799 roku występuje o utworzenie
katedry filozofii medycyny. Ten pomysł
doczekał się realizacji dopiero w roku
1920, gdy Władysław Szumowski
obejmuje katedrę Historii i Filozofii
Medycyny w Krakowie.
Historia filozofii medycyny
Wiek XIX
•
W Polsce (przeważa materializm):
•
Ferdynand Dworzaczek (1804 – 1877)
lekarz i filozof. Filozofia jest niezbędna w
medycynie. Napisał „Wstęp do filozofii
medycyny”
Tytus Chałubiński (1820 – 1889) objął
stanowisko naczelnego lekarza po Dworzaczku.
Przywołuje również nazwisko Forgeta i używa
jego terminu „elementu choroby” , choć mówi
raczej o momentach choroby. Forget mówił o
ważności obserwacji i błędach w medycynie –
pozytywista.
Historia filozofii medycyny
Tytus Chałubiński:
•
Lekarz powinien rozkładać (w umyśle)
przebieg choroby pacjenta na „momenty
chorobowe”, którymi on nazywa: zmiany w
tkankach organizmu, przebieg zaburzeń
choroby.
•
Lekarz powinien odtwarzać te zaburzenia
jako łańcuch przyczynowy
•
Uczniowie Chałubińskiego( szkoła polska):
Zygmunt Kramsztyk (1848 – 1920), Henryk
Nusbaum (1849 - 1937)
Historia filozofii medycyny
•
Edmund Biernacki (1866 – 1911):
•
„Istota i granice wiedzy lekarskiej”
•
„Zasady poznania lekarskiego”
•
„Co to jest choroba”
•
Poglądy: zajmuje się pojęciem przyczyny,
które jego zdaniem w medycynie musi być
inaczej rozumiane niż w naukach ścisłych.
Zajmując się gatunkiem chorobowym trzeba
rozpatrywać każdy przypadek
indywidualnie.
Historia filozofii medycyny
Władysław Biegański (1857 – 1917)
•
Teoria prewidyzmu – poznanie prowadzi nie
do odtwarzania tego, co jest, ale
przewidywania zdarzeń. Chodzi o to, aby
przewidywać.
•
Rozwija trzy zasady Chałubińskiego: 1)
lekarz musi krytycznie myśleć – potrzeba
logicznego myślenia 2) rozwijał szerokie –
biologiczne pojęcie choroby – jako
zaburzenie funkcji 3) mówił o zadaniach
lekarza, jako praktyka
Historia filozofii medycyny
Józef Dietl (1804 - 1874)
• Medycyna jest nauką przyrodniczą
• Jej celem jest poznać człowieka
• Należy odrzucić te metody, które nie
dają rezultatów
• Lekarza ocenia się po wiedzy, jaką
posiada, a nie po skutkach jego
działania: „zadaniem lekarza jest
wiedzieć, nie leczyć”
Historia filozofii medycyny
Władysław Szumowski (1875 – 1954)
• Postulował połączyć w jeden
przedmiot uniwersytecki filozofię
medycyny i historię medycyny
Kazimierz Wize (1873 – 1953)
• 5 cnót kardynalnych lekarza: mądrość,
zapał, męstwo, poświęcenie,
posłannictwo
Ludwik Fleck – mikrobiolog (1885 -
1931)
Historia filozofii medycyny
Niemcy (intuicjonizm – przypisywania w
znaczenia intuicji
Georg Honigmann (1863 – 1930):
• sztuka przeważa w medycynie nad
nauką
• Nauka jest abstrakcją
• Medycyna potrzebuje jej, ale sama nią
nie jest
• Intuicja wywodzi się z instynktu
Historia filozofii medycyny
Erwin Liek (1878 – 1935)
•
W medycynie ważna intuicja
•
Lekarz działa na duszę swoją
indywidualnością i sympatią
•
Liek zwalcza materializm i mechanicyzm
•
Powrót do Hipokratesa
•
Lekarz musi zmobilizować „inżyniera”
wewnątrz człowieka (siła życiowa, dusza,
natura) – lekarz musi zrobić pęknięcie w
układ wegetatywny, aby zmobilizować
inżyniera.
Historia filozofii medycyny
Hans Much (1880 – 1932)
•
Medycyna nie jest nauką, lecz z niej
korzysta
•
Medycyna jest historią ludzkich błędów
•
Jak wywołać odporność na choroby
•
Funkcjonowanie organizmu porównuje on
do orkiestry, który ma swojego dyrygenta.
Człowiek składa się z ciała i duszy – tworzą
jedność, dlatego w badaniu chorego ważna
jest psychoanaliza.
Historia filozofii medycyny
August Bier (1861 – 1949)
• Dusza jest artystą, który gra w mózgu
jak na fortepianie Jeśli zepsuje się
artyście instrument, to nie będzie
muzyki
• Dusza ma wpływ na życie biologiczne
– jest regulatorem całości
Historia filozofii medycyny
• W połowie XIX wieku spór empiryzmu
z racjonalizmem
• Pod koniec XIX wieku materializm i
mechanicyzm coraz bardziej ustępują
miejsca innym poglądom
• Coraz częściej mówi się o „duszy”
Szkoły i metody
•
Dwie metody postępowania lekarskiego:
1) model biomedyczny (mechaniczny):
•
Zakłada, że ciało ludzie to maszyna (Kartezjusz)
•
Wiliam Harvey (1578 – 1657) – krew krąży na sposób
mechaniczny. To on rozpoczął zabieg transfuzji krwi,
puszczania krwi
•
Anatomia to technika studiowania ciała
•
Choroba jest rezultatem wadliwego działania różnych
części ludzkiego ciała
•
Koncentracja na medycynie klinicznej – opartej na
odkryciach biochemicznych
•
Ten pogląd (naukowa koncepcja medyczna) powstaje
jako rezultat „racjonalizacji” - odkryć z zakresu
fizjologii i anatomii patologicznej
•
Specjalizacja
Szkoły i metody
2) model biopsychospołeczny
• Podejście naukowe jest niewystarczające
• Oprócz wiedzy medycznej podkreśla się
ważność innych czynników: potrzeb
psychicznych i społecznych (kulturowe)
• To holistyczne podejście do choroby
• Nie ignoruje wymiaru ludzkiej
egzystencji, jak model biomedyczny,
który analizuje człowieka w kontekście
braku lub występowania choroby
Szkoły i metody
• Realizm (racjonalizm) czy
empiryzm?
•
1)realizm
•
William Cullen – (1710 – 1790) – choroba
jest zaburzeniem nerwowym. Był realistą,
gdyż zakładał, że istnieją mechanizmy
wywołujące chorobę, i że można rozpoznać
istotę owego mechanizmu chorobowego –
ograniczając się oczywiście do spekulacji
Podział na 4 choroby: nerwice, wywołane
czynnikiem zewnętrznym, złymi nawykami,
choroby lokalne - rak
Szkoły i metody
Realizm (cd)
• Homeopatia – każdy środek leczniczy
wywołuje szczególny rodzaj choroby –
leczyć można poprzez podanie
choremu tego samego środka
(niewielką ilość), który tę chorobę
wywołuje
Szkoły i metody
2)Realizm kontrolowany empirycznie:
• Sprawdzanie hipotez
• Teoria zawsze poprzedza obserwacje
• Biologiczna koncepcja choroby
(patrz model mechaniczny)
Szkoły i metody
Biologiczna koncepcja choroby:
• Gdy pacjent ma objawy choroby, lekarz
decyduje się na odpowiednie badania
• Nie ma tu mowy o duszy
• Pojęcie choroby i zdrowia są pojęciami
biologicznym, jak twardość i miękkość –
fizycznymi
• Redukcjonizm biologiczny: człowiek to
organizm
• Choroba jest odchyleniem od normy
gatunkowej np. podwyższona temperatura
Szkoły i metody
3)
czysty empiryzm
•
J. Gavaret – w 1840 ogłosił 10 zasad, w
których postulował, aby decyzje lekarzy
opierały się przede wszystkim na obserwacji
Zaufanie tylko do faktów – obserwacja przy
łóżku chorego
prawo terapeutyczne – współczynnik
śmiertelności lub wyleczenia dla danej
próby pacjentów leczonych w pewien
określony sposób – aby formułować
statystyczne „prawa przyrody”.
Szkoły i metody:
Stopień naukowości
(Władysław Szumowski)
1)
Naukowe oblicze medycyny
•
Jako nauka ścisłą – opiera się na fizyce i chemii
•
Myślenie kliniczne – analityczne
•
Organizm człowieka jest częścią przyrody i
poddany jego prawom np. w organizmie
zachodzą przemiany rytmiczne: krążenie krwi,
oddychanie, miesiączka – choroba polega na
naruszeniu tego rytmu. Pojmowana jest
dynamicznie
•
Choroba wywoływana jest przez dwa czynniki:
podłoże (indywidualne zdolności reagowania)
oraz przyczyna wywołująca
Stopień naukowości
Cd 1) 3 formy rozwoju choroby:
• Faza usposobienia do choroby
(podłoże) – obszar medycyny
zapobiegawczej, indywidualnej,
zbiorowej, społecznej
• Faza początku choroby – okres
przedkliniczny – terapia przerywająca
• Faza rzeczywista – okres kliniczny –
obszar dla medycyny.
Stopień naukowości
2)
Medycyna mniej naukowa
•
Homeopatia: zasada podobieństwa – jeśli
zimno wywołało chorobę, to trzeba ją leczyć
zimnem, zasada rozcieńczenia – każdy lek,
który podaje się w dużych dawkach truje,
lecz w małych – leczy
•
Medycyna biologiczna – Niemcy (początek
XX wieku) – człowiek to całość, nie można
pojąć osobno cegiełek, z których
zbudowany jest organizm człowieka. Nie
istnieje prosta relacja przyczynowo –
skutkowa.
Stopień naukowości
cd. 2)
• Ernest Schweninger (1850 – 1924) i jego
następcy: lekarz jest artystą – musi mieć
intuicje. Lekarz ma do czynienia z całością –
człowiekiem, nad którym musi umieć
panować, dlatego musi być człowiekiem
śmiałym. Musi posiadać osobowość.
Wiadomości, które posiada są tylko
warunkiem, ale medycyna jest czymś
więcej. Specjaliści patrzą na chorego jak na
narządy a nie jak na człowieka. Honingmann
– intuicja. Liek – wewnętrzny „inżynier”
Stopień naukowości
3) Medycyna nienaukowa:
• Kapłan, znachor, uzdrowiciel, problem
wpływu psychiki na stan zdrowia
• Kueizm (Emil Coue- 1857 – 1926): aby
wyzdrowieć trzeba „przejąć” się
chorobą i chcieć wyzdrowieć.
• Eddyizm (Baker Eddy – 1821 – 1910):
chorobę można wyleczyć na drodze
praktyk religijnych
Sposoby myślenia lekarzy
przy wyborze leków
(Szumowski)
• 1) dogmatyzm – brak samodzielności myślenia,
opieranie się na sugestiach innych, bądź szkole
• 2)sceptycyzm lekarski – brak zaufania do leków
• 3) skrajny sceptycyzm – nihilizm
• 4)sceptycyzm krytyczny – krytycyzm
• 5) empiryzm – obserwacja chorego, czy dany lek
pomógł, czy nie – chodzi o usunięcie choroby
6)racjonalizm – rozpoznanie stanu zdrowia i
przyczyny choroby, znajomość działania leków.
Lekarz posiada wiedzę. Uzasadnienie wyboru
leku.
• Szumowski postuluje syntezę racjonalizmu z
empiryzmem
Bibliografia
• Filozofia medycyny (K. Marczewski, A.
Kapusta) [w:] Notatki do ćwiczeń z
filozofii, czyli jak i po co odróżniać
Platona od Plotyna, red. K.
Marczewski, Lublin 2000, s. 173 – 188.
• Władysław Szumowski, Filozofia
medycyny, Kęty 2007, s. 19 – 171.
• Henrik R. Wulff, Filozofia medycyny,
Warszawa 1993, s. 53 – 87.