KATEDRA I ZAKŁAD MEDYCYNY SĄDOWEJ AKADEMII 
MEDYCZNEJ im. PIASTÓW ŚLĄSKICH WE WROCŁAWIU

Prof. dr hab. 

Barbara

Barbara 

Świątek

ZAKŁAD MEDYCYNY SĄDOWEJ JAKO 

„INSTYTUCJA NAUKOWA” 

POWOŁYWANA DO WYDAWANIA 

OPINII SĄDOWO-LEKARSKICH

Spełnianie 

czynności 

biegłego 

sądowego 

charakteryzuje się dwiema cechami:
- praca  biegłego  podporządkowana  jest  celom 
zleceniodawcy ( policji, prokuraturze, sądom),
-  biegły  nie  podejmuje  decyzji  finalnej,  lecz 
jedynie  przedkłada  propozycje  oceny  konkretnej 
sytuacji życiowej, stanowiącej przedmiot sprawy.

Ostateczną  decyzję,  zgodną  lub  niezgodną  z 
propozycją  biegłego  podejmuje  zleceniodawca. 
Może  on  także,  w  celu  upewnienia  się  co  do 
prawdziwości    zaproponowanej  oceny  zdarzeń, 
zasięgnąć opinii innego biegłego. 

Art. 193 k.p.k. stanowi, że „Jeżeli  stwierdzenie 
okoliczności 

mających 

znaczenie 

dla 

rozstrzygnięcia  sprawy  wymaga  wiadomości 
specjalnych,  zasięga  się  opinii  biegłego  lub 
biegłych.  W  celu  wydania  opinii  można    też 
zwrócić  się  do  instytucji  naukowej  lub 
specjalistycznej”,

i  dalej  w  art.195  k.p.k.  –„...do  pełnienia 
czynności biegłego jest obowiązany nie tylko 
biegły sądowy  lecz także każda inna osoba o 
której wiadomo, że ma odpowiednią wiedzą w 
danej dziedzinie”. . 

W  uzasadnieniu  rządowym  co  do  treści 
tych  artykułów  podano:  „Unormowanie 
problematyki 

biegłych 

podkreśla, 

w 

przeciwieństwie  do  k.p.k.  z  1969  r., 
indywidualny 

charakter 

tego 

źródła 

dowodowego  i  osobistą  odpowiedzialność 
biegłego za wydaną opinię, niezależnie od 
tego,  czy  chodzi  o  opinię  jednej, 
konkretnej  osoby,  kilku  osób  ...czy  też  o 
opinie 

instytucji 

naukowej 

lub 

specjalistycznej”.

Kodeks 

stworzył 

możliwość 

wyboru 

pomiędzy:
-          biegłym  sądowym,  a  zatem  osobą 
wpisaną 

na 

listę 

biegłych 

sądu 

okręgowego,
-         

instytucją 

naukową 

lub 

specjalistyczną,
-         inną osobą.

W  k.p.k.  obowiązującym  do  1997  r    instytucja  naukowa  –  jako 
potencjalny  biegły  –  wymieniona  była  na  pierwszym  miejscu. 
Zdaniem T. Widła (wyrażonym w 1992 r) „Zostało to odczytane 
jako  zachęta  do  preferowania  w  wyborze  właśnie  instytucji.  ... 
Trzeba  przyznać,  że  istnieją  argumenty  przemawiające  za 
preferencja tego źródła. Najważniejsze z nich to:
-  dobrze wykształcona, a następnie dokształcana kadra,
-  możliwość konsultacji koleżeńskiej... ,
- instytucja 

kontroli 

wewnętrznej, 

dość 

skutecznie 

zapobiegająca  niesumienności,  nonszalancji  i  popadaniu 
ekspertów w rutynę
- specjalistyczna  aparatura  i  dostęp  do  literatury  przedmiotu  – 
krajowej i zagranicznej,
-  możliwość wdrażania nowych, doskonalszych metod własnych 
    lub    cudzych,  sprawdzonych  w  podejmowanych  przez  siebie 
badaniach,
-   możliwość przeprowadzania badań kompleksowych...”

W tym samym opracowaniu T. Widły przyjmuje także, że zapisy 
k.p.k.(z  1969  r)  preferują  powoływanie  biegłego  sądowego  z 
listy  i  za  tą  „preferencją  przemawiają  istotne  argumenty 
merytoryczne a w szczególności racje prakseologiczne”. Uważa 
bowiem  za  bardzo  ważne  deklarację  takiej  osoby  o  gotowości 
pełnienia  czynności  biegłego  i  łatwe  nawiązywanie  z  nim   
kontaktu przez ograny procesowe. Przyjmuje także , że właśnie 
taki  biegły  „...potrafi  rozumować  językiem  decydenta  i 
komunikować  się  z  nim  w  takim  języku.  Taki  biegły  potrafi 
przekładać  problemy  z  języka  prawniczego  na  język 
reprezentowanej dyscypliny i odwrotnie – wyniki swych badań  i 
wyciągnięte  z  nich  wnioski  potrafi  przełożyć  z  języka   
obserwacyjnego na język prawniczy”. 

Umiejętność 
przetwarzania 

wiedzy 

medycznej 

na 

język 

prawniczy  i  stosowanie 
reguł 

(zasad) 

opiniodawczych 
zapewniają 

 

przede 

wszystkim 

specjaliści 

medycyny  sądowej  i  w 
swej 

dziedzinie 

– 

doświadczeni 
psychiatrzy. 

Medycy 

sądowi  nie  są  zazwyczaj 
biegłymi  sądowymi  „  z 
listy” 

lecz 

pełnią 

obowiązki  biegłego  przy 
powołaniu 

„instytucji 

naukowej” 

jaką 

jest 

Zakład 

Medycyny 

Sądowej 

Akademii 

Medycznej. 

Najlepiej  wymogi  w  stosunku  do  biegłego  ujęła  A.  Wolny 
uważając, że o jego kompetencji decydują następujące cechy:
   - zakres wiedzy,
   - doświadczenie życiowe,
 

 

 

-umiejętność 

wyjaśniania 

okoliczności 

zgodnie 

z 

doświadczeniem życiowym , aktualną wiedzą i zasadami logiki,
    -umiejętność  przedstawiania  myśli  w  sposób  pełny,  zrozumiały, 
logiczny, bez wewnętrznych sprzeczności,
-postawa  etyczna,  obiektywizm,  bezstronność,  niezależność, 
wykonywanie czynności z całą sumiennością i bezstronnością 

Sytuacja biegłego, pracownika instytucji 

naukowej, powołanej w charakterze 

biegłego.

 

Biegły  z  listy  dobrowolnie  zobowiązuje  się  do    działalności 
opiniodawczej,  a  zatem  ofiarowuje  swój  czas  zleceniodawcom. 
Może  jednakże  dojść  do  innej  sytuacji  –  konkretna  osoba  ma 
wiedzę i umiejętność opiniowania sądowo-lekarskiego, jednakże 
nie  ma  chęci  zajmowania  się  opiniodawstwem.  Zgodnie  z 
konstytucyjnym  prawem  do  samostanowienia  (art.  41)  powinna 
mieć  prawo  do  odmowy  parania  się  dodatkową  pracą.  Np. 
medyk sądowy jako nauczyciel akademicki pragnie poświęcić się 
wyłącznie  pracy  dydaktyczno-  naukowej.  Niestety  konstytucja 
dopuszcza możliwość ograniczenia wolności człowieka o ile inne 
ustawy tak stanowią. Jeżeli zatem , zgodnie z kpk. o konkretnej  
osobie wiadomo, „ że ma odpowiednią wiedzę w danej dziedzinie 
„  może  ona  ,  niezależnie  od  woli,  być  powołana  do  czynności 
biegłego  Uzasadnieniem  odmowy  wydania  opinii  nie  może  być 
zatem  dla  medyka  sądowego  brak  czasu,  zajęcia  dydaktyczne, 
konieczność  pracy  naukowej,  nie  mówiąc  już  o  zwykłym  braku 
chęci  dodatkowej  pracy.  Dotyczy  to  zwłaszcza    medyków 
sądowych zatrudnionych w AM. Instytucja naukowa powołana w 

charakterze biegłego nie ma prawa odmowy.

 

Sytuacja biegłego, pracownika instytucji 

naukowej, powołanej w charakterze 

biegłego.

 

Oto  reakcje  zleceniodawców  na  próby  odmowy 
wydania 

opinii 

z 

podaniem 

prawdziwego 

uzasadnienia tj. braku czasu :
        -  „...Instytut  naukowy  nie  może  odmówić 
wydania opinii z przyczyn innych aniżeli określone 
w  art.  280    kpc,  zleca  się  zatem  jej  wydanie  pod 
rygorem nałożenia grzywny...”,
-„...nie  można  z  góry  założyć  oświadczenia,  że 
odmawia  się  sporządzenia  opinii.  Art.  287  kpc 
przewiduje  sankcję  m.in.  za  nieuzasadnioną 
odmowę 

złożenia 

opinii. 

Liczę 

na 

dalszą 

współpracę.”

Sytuacja biegłego, pracownika instytucji 

naukowej, powołanej w charakterze 

biegłego.

 

Czy  z  powyższego  wynika,  że  w  Polsce  istnieje   
swoisty  przymus  pracy?  Na  takie  pytanie  Sąd,  w 
związku  z  odmową  wykonania  opinii  pisze  – 
„Opiniodawstwo  nie  jest  –  jak  to  Pani  nazywa  - 
przymusową pracą, lecz obowiązkiem.”                    
                                                                                  
      Pełnienie  funkcji  biegłego  w  naszej  sytuacji  (tj. 
medyków  sądowych  –  nauczycieli  akademickich), 
to  zatem  szczególne  zajęcie  –  jest  obowiązkowe, 
należy  je  wypełniać  w  określonym  czasie  i 
zakresie, nie wolno poza tym uzgadniać warunków 
finansowych tej usługi (  wynagrodzenie zgodnie z 
kpk  i  orzecznictwem  SN  zleceniodawca  przyznaje 
po zapoznaniu się z opinią i oceną „prawidłowości 
jej wydania”). 

Personalizacja biegłych jako instytucji 

naukowej.

W art. 194 kpk. podano: O dopuszczeniu dowodu z 
opinii  biegłego  wydaje  się  postanowienie,  w 
którym należy wskazać :
-  imię  ,  nazwisko  i  specjalność  biegłego  oraz 
biegłych,  a  w  wypadku  opinii  instytucji  ,  w 
razie potrzeby, specjalność i kwalifikacje osób, 
które 

powinny 

wziąć 

udział 

w 

przeprowadzaniu ekspertyzy.
Z treści powyższego zapisu należy wnioskować, że 
to  zleceniodawca  określa  jakie  osoby  ,  ze  względu 
na 

kompetencje 

winne 

brać 

udział 

w 

opracowywaniu opinii. Praktyka jest bardzo różna.

Personalizacja biegłych jako instytucji 

naukowej.

W 

postanowieniu 

powoływany 

jest 

Zakład 

Medycyny Sądowej, a z zakresu pytań wynika, że w 
opracowywaniu 

opinii 

muszą 

brać 

udział 

specjaliści  z  różnych  dziedzin  (  ma  to  miejsce  w 
tzw.  sprawach  lekarskich)  o  czym  zleceniodawca, 
formułując  zakres  opinii  musiał  wiedzieć.  Jeszcze 
do  niedawna  utrwalana  przez  wiele  lat  praktyka 
zezwalała  kierownikowi  Zakładu  na  dobór  zespołu 
opiniującego  i  było  to  akceptowane  przez 
zleceniodawcę,  bo  przecież  kierownik  zakładu  w 
sytuacji 

powołania 

kierowanej  przez  niego 

instytucji , musi mieć jakieś prawo decydowania o 
autorach opinii. 

Personalizacja biegłych jako instytucji 

naukowej.

      Inni  zleceniodawcy  dziwią  się    ustalaniu  zespołu 
opiniującego, gdyż:                  
        -  uważają,  że  takie  prawo  ma  kierownik  Zakładu 
„  gdy  wyraźny  zakres      zlecenia  ...wymaga  podjęcia 
szerokich badań specjalistycznych”,
      -  wyrażają  też  opinie  :  „po  zleceniu  wydania  opinii 
Instytutowi,  jego  kierownik  wyznacza  osoby,  które 
wydadzą opinię”
-„przybranie  do  osób  przeprowadzających  badania 
specjalisty 

spoza 

ZMS 

nie 

wymaga 

zmiany 

postanowienia  dowodowego,  albowiem  Sąd  w 
postanowieniu  dowodowym  nie  określił  zespołu 
opiniującego.  Opinia  instytutu  jest  opinią  osób,  która 
przeprowadziły badania i wydały opinię, choć należy  
je wskazać w opinii” 

Zakres zlecanych opinii .

     

Najczęstszą  przyczyną  zlecania 

opinii 

Zakładowi 

Medycyny 

Sądowej  jest  jej  skomplikowany 
względnie 

wielospecjalistyczny 

charakter. Stąd też:
      -  zlecanie  wykonania  badań 
przez wielu specjalistów
 

 

 

-zlecanie 

wysokospecjalistycznych 

badań 

dodatkowych  np.  TK,  MR,  EMG  a 
nawet 

obserwacji 

szpitalnej. 

Wówczas  biegły  zamienia  się  w 
organizatora  trudno  osiągalnych  a 
często 

nie 

uzasadnionych 

wskazaniami  medyczno-sądowymi 
badań 
   -problemem mogą być także tzw. 
opinie  uzupełniające,  traktowane 
przez 

zleceniodawców 

jako 

kontynuacje zasadniczej opinii 

WZYWANIE BIEGŁYCH NA ROZPRAWY 

SĄDOWE 

   Kodeksy stanowią, że  przesłuchania biegłych 
należy dokonać „w razie potrzeby” oraz „jeżeli 
opinia  jest  niepełna  lub  niejasna”,  to  w 
praktyce  bardzo  często,  tylko  ze  względu  na 
żądania stron, sąd wzywa biegłych 
  
      Istnieją  prawne  możliwości,  by  sąd  ,  zamiast 
wzywać biegłego na rozprawę, zlecił wydanie na 
piśmie opinii uzupełniającej, bądź skorzystał z 
możliwości  przesłuchania  biegłego    w  miejscu 
jego zamieszkania w ramach pomocy prawnej. 

WZYWANIE BIEGŁYCH NA ROZPRAWY 

SĄDOWE 

   Inne problemy z tej dziedziny:
      -  biegły  a  świadek:  w  praktyce  zdarzają  się 
próby 

uczynienia, 

wbrew 

jednoznacznym 

przepisom, z biegłego świadka. Spotykane są nawet 
określenia biegły – świadek. Nie wypada, by biegły 
zwracał  uwagę  sędziemu  bądź  prokuratorowi,  że 
przesłuchanie  go  w  charakterze  świadka  niweczy 
wartość dowodową jego opinii. 
      -  przesłuchanie  przed  sądem  w  charakterze 
świadka  na  okoliczność  wydanej  dla  innego 
zleceniodawcy opinii
   - zlecania biegłym uzgodnienia opinii 
        -  oddzielnie  przesłuchiwanie  biegłych, 
wydających opinię zespołowo
      -  zachowanie  się  uczestników  rozprawy 
sądowej 

POZYCJA BIEGŁEGO W 

SPOŁECZEŃSTWIE 

      Media    nie  przedstawiają,    niestety,  biegłych  w 
dobrym świetle.
      Biegły  staje  się  także  obiektem  różnego  rodzaju 
agresji osób niezadowolonych z treści opinii 
   Problemem stały się pozwy przeciwko biegłym o 
zadośćuczynienie.  Podstawą  pozwów  jest  ochrona 
dóbr osobistych.
   Osoby niezadowolone z treści opinii zawiadamiają 
także  prokuratury  o  popełnieniu  przez  biegłego 
przestępstwa , najczęściej wydania fałszywej opinii 
czy  domniemanej  korupcji.  Kierują  też  skargi  do 
sądu lekarskiego