WYKŁAD 4

Wybrane narzędzia

zarządzania środowiskiem

OCENA CYKLU ŻYCIA

• Ocena cyklu życia (ang. Life Cycle

Assessment – LCA) służy badaniu

aspektów środowiskowych i

potencjalnych wpływów na

środowisko w całym okresie życia

wyrobu, „od kołyski do grobu”,

począwszy od pozyskania surowców

przez wytwarzanie, użytkowanie, aż

do likwidacji.

OCENA CYKLU ŻYCIA

Wydobycie

surowców

Przetwarzan

ie surowców

Wytwarzani

e produktu

Dystrybucja

i

użytkowanie

Usuwanie

odpadów

Zużycie zasobów

środowiska

Emisja

zanieczyszczeń

Odzysk

Materiał lub energia wejściowa

Materiał lub energia wyjściowa

OCENA CYKLU ŻYCIA

• LCA jest iteracyjnym procesem

obejmującym cztery wzajemnie

powiązane ze sobą fazy:

o

określenie celu i zakresu badań,

o

analiza zbioru,

o

ocena wpływu,

o

interpretacja wyników.

OCENA CYKLU ŻYCIA

Określenie

celu i zakresu

Analiza

zbioru

Ocena

wpływu

Interpretacja

wyników

OCENA CYKLU ŻYCIA

• Określenie celu badań LCA polega na

jednoznacznym ustaleniu zamierzonego

zastosowania, powodów prowadzenia badań i

zamierzonego ich odbiorcy, któremu będą

zakomunikowane ich wyniki.

• W trakcie określania zakresu badań LCA

należy uwzględnić i jasno ustalić m.in.:

o

jednostkę funkcjonalną i funkcje badanego systemu

wyrobu,

o

granice systemu wyrobu,

o

opis kategorii danych,

o

wymagania dotyczące jakości danych,

o

procedury alokacji,

o

rodzaje wpływów i metodykę oceny wpływu,

o

rodzaj i formę raportu z badań.

OCENA CYKLU ŻYCIA

• Analiza zbioru (analiza inwentaryzacyjna)

obejmuje procedury gromadzenia danych i

procedury obliczeniowe dla ilościowej oceny

istotnych wejść

i wyjść systemu wyrobu.

• Wejścia i wyjścia systemu wyrobu obejmują

wykorzystanie zasobów oraz zanieczyszczenia

powietrza, wody i ziemi.

OCENA CYKLU ŻYCIA

• Ocena wpływu cyklu życia obejmuje

przyporządkowanie danych zbioru wejść i wyjść

do specyficznych kategorii wpływu na

środowisko i odpowiadających im wskaźników

kategorii.

• Poziom szczegółowości, wybór ocenianych

wpływów

i użyte metodyki zależą od celu i zakresu badań.

• Ocena wpływu obejmuje:

o

klasyfikację - przypisanie danych zbioru do kategorii

wpływu (np. globalne ocieplenie, ubytek warstwy

ozonowej),

o

charakteryzację - modelowanie danych zbioru w

ramach kategorii wpływu, czyli obliczenie wartości

wskaźników

dla różnych kategorii wpływu

o

oraz opcjonalnie ważenie - agregację wartości

wskaźników

w kategoriach wpływu.

OCENA CYKLU ŻYCIA

• W trakcie interpretacji wyników rozpatrywane są

wyniki analizy zbioru oraz wyniki oceny wpływu

we wzajemnym powiązaniu, aby zgodnie ze

zdefiniowanymi celem i zakresem badań ustalić

wnioski i zalecenia dla podejmujących decyzje.

• Wyniki LCA powinny być rzetelnie, kompletnie i

dokładnie przedstawione w raporcie i przekazane

odbiorcy badań.

• W praktyce w celu ograniczenia czasu i kosztów

badań często stosowane są uproszczone wersje

LCA, służące dostarczeniu podstawowych

informacji na temat wpływu

na środowisko cyklu życia wyrobu.

Obejmują najistotniejsze wejścia i wyjścia

systemu wyrobu, etapy cyklu życia o

największym wpływie na środowisko lub wybrane

kategorie wpływu.

ETYKIETOWANIE

ŚRODOWISKOWE

• Dobrowolne nadawanie przez

organizacje publiczne lub prywatne

etykiet w celu upowszechniania i

promowania wśród konsumentów

wyrobów i usług, które są bardziej

przyjazne środowisku od innych

przy porównywalnych parametrach

użytkowych i funkcjonalnych.

ETYKIETOWANIE

ŚRODOWISKOWE

• Podstawowym zadaniem etykietowania

środowiskowego jest wspieranie

komunikowania zrozumiałej, wiarygodnej i

sprawdzalnej informacji

o aspektach środowiskowych wyrobów i

usług,

a przez to stymulowanie popytu na wyroby i

usługi przychylne środowisku.

• Systemy etykietowania środowiskowego

mogą uwzględniać wyłącznie ekologiczne

cechy wyrobów, jak również obejmować

swymi kryteriami pozostałe cechy wyrobów,

kryteria z kolei mogą dotyczyć zarówno

całego cyklu ich życia lub tylko wybranych

jego etapów.

RODZAJE ETYKIET I DEKLARACJI

ŚRODOWISKOW YCH

• Zgodnie z wytycznymi standardów

ISO serii 14020 wyróżnia się trzy

rodzaje etykiet i deklaracji

środowiskowych:

o

Etykiety środowiskowe I typu

o

Etykiety i deklaracje środowiskowe II typu

o

Deklaracje środowiskowe III typu

ETYKIETY ŚRODOWISKOWE I

TYPU

• Przyznawane są przez trzecią stronę, która

udziela zezwolenia na ich stosowanie na

wyrobach, wskazując środowiskową

preferencyjność wyrobu w obrębie

konkretnej kategorii wyrobów, wynikającą

z rozważań cyklu życia –

etapy cyklu życia brane pod uwagę przy

ustalaniu kryteriów środowiskowych

wyrobu powinny obejmować wydobycie

surowców, wytwarzanie, dystrybucję,

użytkowanie i likwidację.

• Wybór kategorii wyrobów objętych

etykietowaniem oraz kryteriów

środowiskowych wyrobów powinny

stanowić wynik konsultacji między

zainteresowanymi stronami.

ETYKIETY ŚRODOWISKOWE I

TYPU

• W Unii Europejskiej w 1992

roku wprowadzono Ecolabel,

znak

w postaci margerytki z 12

gwiazdami, który może być

przyznany wyrobom

spełniającym określone kryteria

środowiskowe wskazujące, że

są mniej szkodliwe dla

środowiska

w ciągu całego cyklu życia niż

podobne wyroby, a ponadto

spełniają wszystkie

obowiązujące w Unii

Europejskiej wymogi dotyczące

zdrowia, bezpieczeństwa i

ochrony środowiska.

ETYKIETY ŚRODOWISKOWE I

TYPU

• Kryteria ekologiczne dla

poszczególnych grup wyrobów

uzgadniane i przyjmowane są

przez państwa członkowskie w

porozumieniu

z zainteresowanymi stronami.

• Przy ocenie wyrobów stosowana

jest metodologia cyklu życia.

Przyznawaniem znaku zajmują się

krajowe instytucje etykietowania

środowiskowego wskazane przez

państwa członkowskie - w Polsce

jest to Polskie Centrum Badań

i Certyfikacji.

• Znak przyznany w jednym kraju

jest uznawany we wszystkich

krajach wspólnotowych.

ETYKIETY ŚRODOWISKOWE I

TYPU

• „Błękitny Anioł” jest

przyznawany

od 1978 roku w Niemczech, jest

najstarszym oznaczeniem

ekologicznym tego typu na

świecie.

• Oznaczono nim już ponad 10 tys.

produktów.

• O przyznaniu znaku decydują

m.in. oszczędność w zużyciu

energii,

wpływ zastosowanych

materiałów na środowisko i

możliwości przetworzenia

produktu.

ETYKIETY ŚRODOWISKOWE I

TYPU

• Polski „Eko-znak” jest

przyznawany przez Polskie

Centrum Badań i Certyfikacji od

1998 roku.

• Mogą go otrzymać usługi oraz

wyroby krajowe i zagraniczne,

które spełniają kryteria ochrony

zdrowia, środowiska i

ekonomicznego wykorzystania

zasobów naturalnych.

• System przyznawania tego znaku

opiera się na kryteriach

ustanowionych dla oznakowania

Margerytki UE. Dzięki temu

wnioskodawcy mogą otrzymać

obydwa znaki jednocześnie, na

korzystnych warunkach

finansowych

ETYKIETY ŚRODOWISKOWE I

TYPU

• „Znak rolnictwa ekologicznego”

jest przyznawany ekologicznym

gospodarstwom o przyjaznej

środowisku produkcji, która

powinna przebiegać zgodnie z

unijnymi rozporządzeniami

i pod nadzorem jednostek

certyfikujących.

• Produkt oznaczony tym znakiem

musi składać się ze składników,

spośród których co najmniej 95%

kwalifikuje się jako ekologiczne

(wg unijnych kryteriów).

• Produkty oznaczone tym znakiem

pochodzą bezpośrednio od

producenta lub są sprzedawane w

zamkniętym i zabezpieczonym

opakowaniu.

ETYKIETY ŚRODOWISKOWE I

TYPU

• Znak „Ekoland” przyznawany jest

przez Polskie Stowarzyszenie

Producentów Żywności Metodami

Ekologicznymi.

• Gospodarstwa, które ubiegają się o

przyznanie znaku muszą spełnić

szereg kryteriów - m.in. użytkować

działki

w sposób służący zachowaniu

bioróżnorodności, nie stosować

wypalania traw, planować wypas

zwierząt tak, aby nie zagrażał on

ptakom łąkowym i cennym

gatunkom roślinności dzikiej,

a także chronić glebę i wodę.

• Gospodarstwa, które chcą

posługiwać się znakiem „Ekolandu”

nie mogą też produkować żywności

modyfikowanej genetycznie (GMO).

ETYKIETY ŚRODOWISKOWE I

TYPU

• Właścicielem znaku jest Fundacja

Zielone Płuca Polski.

• O przyznanie znaku mogą ubiegać

się przedsiębiorstwa, instytucje i

osoby prawne, które prowadzą

działalność

na terenie „Zielonych Płuc Polski”

(województwa: warmińsko-

mazurskie, podlaskie, część

województwa mazowieckiego,

kujawsko-pomorskiego

i pomorskiego.

• Warunkami przyznania znaku są

bezpieczeństwo dla zdrowia i

środowiska, odpowiednia kontrola

wytwarzania towarów, a także

nowoczesność produktu

ETYKIETY I DEKLARACJE

ŚRODOWISKOWE II TYPU

• Dotyczą własnych stwierdzeń

środowiskowych deklarowanych przez

wytwórców, importerów, dystrybutorów,

sprzedawców lub kogokolwiek innego

chcącego odnieść korzyść z takich

stwierdzeń, wskazujących na aspekty

środowiskowe wyrobów, ich składników lub

opakowań.

• Sporządzający stwierdzenie jest

odpowiedzialny

za ocenę i dostarczenie danych

niezbędnych do weryfikacji stwierdzenia.

Stwierdzenia takie mogą przyjmować

postać deklaracji, symboli, liczb lub

znaków graficznych.

ETYKIETY I DEKLARACJE

ŚRODOWISKOWE II TYPU

• Norma ISO 14021 przedstawia

wyjaśnienia oraz warunki stosowania

następujących stwierdzeń

środowiskowych:

o

kompostowany,

o

degradowalny,

o

zaprojektowany do rozmontowania,

o

wyrób o przedłużonym życiu,

o

odzyskana energia,

o

zdatny do recyklingu,

o

zawartość materiałów z odzysku,

o

materiał przedużytkowy,

o

materiał poużytkowy,

o

materiał z recyklingu,

o

surowiec wtórny,

o

zmniejszone zużycie energii,

o

zmniejszone zużycie zasobów naturalnych,

o

zmniejszone zużycie wody,

o

nadający się do wielokrotnego użytku,

o

nadający się do wielokrotnego napełniania,

o

zmniejszenie ilości odpadów.

ETYKIETY I DEKLARACJE

ŚRODOWISKOWE II TYPU

• Znak „pętla Mobiusa”

przeznaczony

dla opakowań, które nadają

się do ponownego

przetworzenia (puszki,

opakowania plastikowe).

• Wewnątrz pętli może

znajdować się liczba

informująca jaki procent

użytych do produkcji

materiałów pochodził z

recyklingu.

• Czasem podawana jest

również nazwa materiału, z

którego wytworzono dany

produkt.

ETYKIETY I DEKLARACJE

ŚRODOWISKOWE II TYPU

• Symbol „bezpieczny dla ozonu”

informuje konsumenta, że

produkt nie zawiera freonów,

które niszczą warstwę ozonową.

• Na produktach tego typu

(często są nimi kosmetyki)

występują napisy: „Ozon

Friendly” (Przyjazny dla ozonu)

oraz „CFC free”

(bez chlorofluorowęglowodorów).

ETYKIETY I DEKLARACJE

ŚRODOWISKOWE II TYPU

• „Nie testowane na zwierzętach”

to jeden ze znaków, którym

sygnuje się produkty nie

testowane na zwierzętach.

• Dodatkowo mogą być one

opatrzone literami BWC – „Beauty

Without Cruelty” (piękno bez

okrucieństwa)

lub hasłem „Animal Friendly”

(przyjazny dla zwierząt).

• Najczęściej stosują go producenci

kosmetyków, którzy decydują

o umieszczeniu znaku na

produkcie –

to, czy informacja jest prawdziwa

powinny weryfikować organizacje

konsumenckie.

DEKLARACJE ŚRODOWISKOWE

III TYPU

• Przyznawane przez trzecią stronę.

• Zawierają wyrażone ilościowo dane

środowiskowe dotyczące wyrobu, określone

zgodnie z kategoriami parametrów

ustalonymi na podstawie wytycznych norm

ISO serii 14040, uzupełnione ewentualnie

dodatkowymi informacjami

środowiskowymi.

• Ustalenie kategorii parametrów oraz metod

oceny odbywa się w oparciu o zasady

ogólne ISO 14020

i metodykę oceny cyklu życia, natomiast

kategorie wyrobów, których deklaracja

środowiskowa dotyczy, może zaproponować

każda zainteresowana strona.

OCENA EFEKTÓW

DZIAŁALNOŚCI

ŚRODOWISKOWEJ

• Narzędzie wspierające podejmowanie

decyzji kierownictwa w zakresie

osiągania efektów działalności

środowiskowej.

• W kontekście zarządzania

środowiskowego efekty te mogą być

mierzone w odniesieniu do polityki,

celów i zadań środowiskowych

organizacji.

• Pomiar za pomocą wybranych

wskaźników środowiskowych

WSKAŹNIKI ŚRODOWISKOWE

• Ogólnie wskaźniki środowiskowe można

podzielić według miejsca, fazy i

zastosowania w ramach polityki

ekologicznej, komponentów środowiska

bądź gospodarki oraz miejsca w łańcuchu

przyczynowo-skutkowym.

• Do łańcucha przyczynowo-skutkowego

nawiązuje propozycja podziału wskaźników

środowiskowych według modelu presja-

stan-reakcja (P-S-R) wyróżniająca:

o

wskaźniki presji

o

wskaźniki stanu środowiska,

o

wskaźniki reakcji.

WSKAŹNIKI ŚRODOWISKOWE

• Wskaźniki presji wywieranej na

środowisko - odnoszące się do form

działalności zmniejszających ilość i

jakość zasobów środowiska (np.

wielkość emisji SO

2

, NO

x

).

• Wskaźniki stanu środowiska - odnoszące

się

do jakości środowiska i jakości jego

zasobów (np. koncentracja SO

2

, NO

x

w

atmosferze).

• Wskaźniki reakcji - odnoszące się do

społecznej reakcji na zmiany w

środowisku

(np. wielkość nakładów na ochronę

atmosfery).

WSKAŹNIKI ŚRODOWISKOWE

• W normie ISO 14031

zaproponowano

dwie kategorie wskaźników oceny

efektów działalności środowiskowej

organizacji, nawiązujących do

modelu

P-S-R:

•

 

o

wskaźniki

efektów

działalności

środowiskow

ej (wskaźniki

efektów

zarządzania i

wskaźniki

efektów

działalności

operacyjnej),

o

 

o

 

o

wskaźniki

stanu

środowiska.

WSKAŹNIKI EFEKTÓW

DZIAŁALNOŚCI

ŚRODOWISKOWEJ

•

 

• Wskaźniki efektów zarządzania - dostarczają

informacji

o działaniach podejmowanych w zakresie

zarządzania

w celu wpływania na efekty działalności

środowiskowej organizacji.

• Mogą dotyczyć wdrażania polityki

środowiskowej

i programów środowiskowych, skuteczności

systemu zarządzania w osiąganiu zgodności z

określonymi wymaganiami lub oczekiwaniami,

zależności efektów działalności środowiskowej i

wyników finansowych

(np. liczba osiągniętych celów środowiskowych,

liczba zatrudnionych odpowiedzialnych za

ochronę środowiska,

liczba przeszkolonych pracowników i

podwykonawców,

zwrot nakładów na przedsięwzięciach ochrony

środowiska).

WSKAŹNIKI EFEKTÓW

DZIAŁALNOŚCI

ŚRODOWISKOWEJ

•

 

• Wskaźniki efektów działalności operacyjnej -

dostarczają informacji o efektach działalności

środowiskowej związanych z działaniami

operacyjnymi.

• Mogą odnosić się do wykorzystania materiałów,

wykorzystania energii lub efektywności

energetycznej, usług wspomagających działania

operacyjne, urządzeń technicznych i

wyposażenia, dostaw i odbiorów, wyrobów,

świadczonych usług, odpadów oraz emisji

(np. ilość materiałów użytych na jednostkę

wyrobu,

ilość materiałów niebezpiecznych użytych w

procesie produkcyjnym, ilość zużytej energii

danego rodzaju, ilość lub rodzaj odpadów

wytworzonych, ilość odpadów na jednostkę

wyrobu, ilość określonych emisji w skali roku).

WSKAŹNIKI STANU

ŚRODOWISKA

• Dostarczają informacji o lokalnym,

regionalnym, krajowym lub globalnym stanie

środowiska. Mogą dotyczyć powietrza, wody,

ziemi, flory, fauny, ludzi, estetyki, dziedzictwa

lub kultury.

• Wskaźniki te nie są miarą wpływu organizacji

na środowisko, ale ich zmiany mogą umożliwić

określenie współzależności pomiędzy stanem

środowiska

a działaniami, wyrobami i usługami organizacji

(np. stężenie określonych zanieczyszczeń w

otaczającym powietrzu, stężenie określonych

zanieczyszczeń

w wodzie gruntowej lub powierzchniowej,

stężenie określonych zanieczyszczeń w

wierzchniej warstwie gleby na terenie

przyległym do urządzeń organizacji, ilość

gatunków flory i fauny na danym terenie).