Jan Strelau
2
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
Z Wikipedii:
polski psycholog znany w skali międzynarodowej ze swoich badań nad
temperamentem. Od 1957 do 2001 jego kariera naukowa związana była z
Uniwersytetem Warszawskim, a od roku 2001 z Szkołą Wyższą Psychologii
Społecznej, gdzie był pierwszym dziekanem Wydziału Psychologii, a od
2002 pełni funkcję prorektora ds. nauki i współpracy międzynarodowej.
Założył w pierwszą w Polsce Katedrę Psychologii Różnic Indywidualnych
oraz stworzył Interdyscyplinarne Centrum Genetyki Zachowania. Był
pierwszym przewodniczącym Europejskiego Towarzystwa Psychologii
Osobowości (1984-1988), przewodniczył Międzynarodowemu Towarzystwu
Psychologii Różnic Indywidualnych (1993-1995).
Jan Strelau
3
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
Był wiceprezydentem Międzynarodowej Unii Nauk Psychologicznych
(IUPsyS; 1996-2000) oraz wiceprezesem Polskiej Akademii Nauk
(2002-2006).
Jest członkiem Europejskiej Akademii Nauk, członkiem
rzeczywistym Polskiej Akademii Nauk i członkiem zagranicznym
Fińskiej Akademii Nauk i Literatury.
Otrzymał tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Gdańskiego,
Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu oraz Państwowego
Uniwersytetu Nauk Humanistycznych w Moskwie.
Jest laureatem wielu nagród, w tym:
Nagroda Prezesa Rady Ministrów w kategorii "za wybitny dorobek
naukowy”
Nagroda Fundacji na rzecz Nauki Polskiej w dziedzinie nauk
humanistycznych i społecznych (tzw. polski Nobel)
Nagroda Fundacji Humboldta „Humboldt Research Award to Emitent
Foreign Academics” za wybitne osiągnięcia w zakresie badań nad
osobowością
Nagroda Towarzystwa Maxa Plancka (wraz z prof. Aloisem Angleitnerem)
za międzynarodowe wybitne osiągnięcia badawcze
Nagroda New Europe Prize 1997 fundowana przez sześć instytutów
badań zaawansowanych (Institutes for Advanced Study – Stanford,
Princeton, Chapel Hill, Uppsala i Wassenaar).
POSTULATY (1)
1.
Temperament przejawia się w formalnej
charakterystyce zachowania.
2.
Cechy formalne zachowania można opisać
w kategoriach energetycznych i
czasowych.
3.
Pod względem formalnych charakterystyk
zachowania istnieją względnie stałe
różnice indywidualne.
4
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
POSTULATY (2)
1.
Różnice indywidualne w temperamencie są
powszechne, tzn. odnoszą się do wszelkich
zachowań i reakcji.
2.
Cechy temperamentalne obecne są od
wczesnego niemowlęctwa.
3.
Temperament występuje zarówno u
człowieka, jak i u zwierząt.
4.
Temperament w swej pierwotnej formie jest
wynikiem ewolucji biologicznej, stąd czynnik
genetyczny, jak i określone mechanizmy
fizjologiczne i biochemiczne
współdeterminują różnice indywidualne w
temperamencie.
5
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
POSTULATY (3)
1.
Cechy temperamentalne, choć względnie
stałe, podlegają w ontogenezie powolnym
zmianom (pod wpływem zmian rozwojowych
oraz interakcji genotypu i środowiska).
2.
Temperament pełni funkcję regulacyjną;
polega ona na modyfikacji (moderowaniu)
wartości stymulacyjnej i temporalnej
zachowań i reakcji oraz sytuacji w jakiej
jednostka się znajduje.
3.
Rola temperamentu w regulacji stosunków ze
światem ujawnia się głównie w sytuacjach
i/lub zachowaniach ekstremalnych.
6
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
TEMPERAMENT
Zespół podstawowych, względnie stałych
czasowo cech osobowości, które manifestują się
w formalnej charakterystyce zachowania
(parametrach energetycznych i czasowych).
Cechy te występują we wczesnym dzieciństwie i
są wspólne dla człowieka i zwierząt.
Będąc pierwotnie zdeterminowany przez
wrodzone mechanizmy fizjologiczne,
temperament podlega zmianom zachodzącym
pod wpływem dojrzewania (i starzenia się) oraz
niektórych czynników środowiskowych.
7
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
CECHY FORMALNE
Dotyczą sposobu wyrażania się treści.
Każde zachowanie przebiega w
określony sposób i z tego punktu
widzenia zachodzą różnice
indywidualne.
Temperament przejawia się we
wszystkich rodzajach zachowania, w
ich charakterystyce ENERGETYCZNEJ
(wielkość, intensywność, siła) i
CZASOWEJ (szybkość, ruchliwość,
trwałość).
8
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
CECHY WZGLĘDNIE
STAŁE
w porównaniu z innymi właściwościami
psychicznymi temperament należy do zjawisk
najbardziej stałych;
temperament może się zmieniać wraz z rozwojem
osobniczym: zmiany te mają charakter
progresywny (okres dojrzewania) lub regresywny
(okres starzenia się);
temperament może ulec zmianom będącym
wynikiem silnych bądź długotrwałych oddziaływań
środowiska fizycznego i społecznego: zmiany te
mogą wystąpić wtedy, gdy oddziaływania
wywołują zmiany w mechanizmach
fizjologicznych, leżących u podstaw
temperamentu (np. długotrwała choroba, urazy,
poważne zakłócenia w otoczeniu, sposób
odżywiania, wieloletnie oddziaływania
temperatury na organizm, warunki zamieszkania
czy permanentny hałas).
9
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
CECHY PIERWOTNIE
BIOLOGICZNIE
ZDETERMINOWANE
Są wynikiem ewolucji biologicznej;
Występują nie tylko u człowieka, ale i w
świecie zwierzęcym;
Jednostka od urodzenia ma właściwy sobie
temperament…
…zdeterminowany mechanizmem
fizjologicznym, kształtującym się w okresie
życia płodowego, na podłożu wyposażenia
genetycznego.
10
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
CHARAKTERYSTYKA POZIOMU
ENERGETYCZNEGO ZACHOWANIA
Wszystkie te cechy, które są wyznaczane
różnicami indywidualnymi w mechanizmach
fizjologicznych odpowiedzialnych za poziom
energetyczny organizmu, tzn. za
nagromadzenie, jak i rozładowanie
zmagazynowanej energii.
CHARAKTERYSTYKA POZIOMU
CZASOWEGO ZACHOWANIA
Dotyczy takich cech zachowania, jak:
utrzymywanie się reakcji, powtarzanie
reakcji, ruchliwość, regularność, szybkość i
tempo reakcji.
11
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
REAKTYWNOŚĆ
Cecha temperamentu determinująca
względnie stałą i charakterystyczną dla
jednostki intensywność reakcji. Ludzie różnią
się między sobą pod względem tej cechy, a te
różnice wyrażone być mogą ilościowo.
Próg wrażliwości – przy którym da się
zarejestrować najmniejsza reakcja na bodziec.
Różnimy się między sobą tym, jaki bodziec
(jak silny) musi być eksponowany, abyśmy na
niego zareagowali.
Wysoka reaktywność=duża wrażliwość i
mała wydolność; niska reaktywność=mała
wrażliwość i duża wydolność.
12
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
REAKTYWNOŚĆ:
mechanizm fizjologiczny
O wielkości reakcji decydują:
Receptory
Układ endokrynny
Inhibitor MAO jako czynnik
współdeterminujący przewodnictwo
synaptyczne
AUN: równowaga pomiędzy układem
sympatycznym a parasympatycznym
Ośrodki podkorowe: szczególnie układ
siatkowaty
Cechy kory mózgowej
13
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
WSPÓŁCZYNNIK
energetycznego przetwarzania
bodźców
Sn O Rn ± x , gdzie:
Sn – wartość stymulacji, O – organizm, Rn –
wielkość reakcji
Wzór dla wysokoreaktywnych: Sn O Rn
+ x
Bodźce wywołują wyższe reakcje, bo mechanizm fizjologiczny
wzmacnia stymulację – wysoki współczynnik energetycznego
przetwarzania bodźców (WEPB)
Wzór dla niskoreaktywnych: Sn O Rn - x
Bodźce wywołują słabsze reakcje, bo mechanizm fizjologiczny
tłumi stymulację – niski WEPB.
14
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
AKTYWNOŚĆ
Jest regulatorem zapotrzebowania na
stymulację – własna aktywność jednostki
stanowi bezpośrednie źródło stymulacji na
dwa sposoby:
Aktywność fizyczna: wszelkiego rodzaju ruchy
wywołujące stan pobudzenia w receptorach,
który przekazywany jest do wyższych
ośrodków nerwowych. Celem jest bądź
dostarczenie stymulacji, bądź rozładowanie
zbyt wysokiego pobudzenia.
Czynności wywołujące emocje, które z kolei
powodują pobudzenie, np. podejmowanie
zachowań ryzykownych, przyjemnych,
zagrażających.
15
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
AKTYWNOŚĆ
Może mieć swoje źródło też na zewnątrz
organizmu, np.
otoczenie, sytuacje, zadania, bodźce o różnym
stopniu zmienności, nowości, intensywności,
złożoności, znaczenia.
16
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
17
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
E
N
E
R
G
E
T
Y
C
Z
N
Y
P
O
Z
IO
M
Z
A
C
H
O
W
A
N
IA
(E
P
Z
)
WRAŻ-
LIWOŚ
Ć
SENSO
-
RYCZN
A (WS)
REAKTYWNOŚ
Ć
EMOCJONALN
A (RE)
WYTRZYMAŁO
ŚĆ (WT)
AKTYWNOŚĆ
(AK)
18
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
C
Z
A
S
O
W
A
C
H
A
R
A
K
T
E
R
Y
S
T
Y
K
A
Z
A
C
H
O
W
A
N
IA
(C
C
Z
)
ŻWAWOŚĆ (ŻW)
PERSEWERATYWNO
ŚĆ (PE)
WRAŻLIWOŚĆ
SENSORYCZNA
Zdolność reagowania na bodźce zmysłowe o
małej wartości stymulacyjnej.
w nocy dostrzegam płynące po niebie chmury;
czuję nawet delikatny zapach kwiatów;
zwraca moją uwagę zmiana smaku wody, gdy
przebywam w nowym miejscu;
zwykle czuję zapach używanych przez kogoś
kosmetyków;
łatwo dostrzegam zapadający zmierzch;
zwykle czuję zapach kawy w pomieszczeniu.
19
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
REAKTYWNOŚĆ
EMOCJONALNA
Tendencja do intensywnego reagowania na
bodźce wywołujące emocje, wyrażająca
się w dużej wrażliwości i niskiej
odporności emocjonalnej.
wyprowadza mnie z równowagi trzaskanie drzwiami;
niepowodzenia i trudności zwykle zniechęcają mnie do pracy;
często brakuje mi słów, jeśli muszę powiedzieć coś bez
przygotowania wobec dużej grupy osób;
tracę pewność siebie, gdy ktoś mnie krytykuje;
bardzo się denerwuję przed egzaminami czy ważnymi
spotkaniami;
bardzo przeżywam drastyczne sceny filmowe;
drażnią mnie ostre dźwięki, np. pisk opon, dzwonki do drzwi;
popełniam błędy, jeśli pracuję w dużym napięciu;
często załamuję się w ciężkich chwilach
20
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
WYTRZYMAŁOŚĆ
Zdolność do adekwatnego reagowania w
sytuacjach wymagających długotrwałej
lub wysoko stymulującej aktywności i/lub
w warunkach silnej stymulacji
zewnętrznej.
zachowuję świeżość i siły nawet po długiej
podróży;
jestem w stanie kontynuować pracę pomimo
zmęczenia;
w czasie upałów mogę intensywnie pracować;
potrafię pracować w hałasie;
potrafię się obyć bez środków przeciwbólowych,
nawet przy silnym bólu;
potrafię intensywnie pracować po nie przespanej
nocy;
21
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
AKTYWNOŚĆ
Tendencja do podejmowania zachowań
o dużej wartości stymulacyjnej lub do
zachowań dostarczających stymulacji
zewnętrznej (z otoczenia).
staram się tak zorganizować sobie wakacje, żeby mieć dużo
wrażeń;
często odwiedzam swoich znajomych;
często ryzykuję dla samej przyjemności ryzyka;
staram się korzystać z każdej okazji poznania ciekawych
osób;
często zmieniam styl pracy, aby uniknąć znudzenia;
często angażuję się w zajęcia wymagające kontaktów z
wieloma ludźmi;
korzystam z każdej okazji do zmiany otoczenia, np. poprzez
wyjazdy do rodziny lub znajomych, wyjazdy turystyczne;
lubię brać udział w dyscyplinach sportowych wymagających
rywalizacji;
moje życie jest pełne wrażeń.
22
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
ŻWAWOŚĆ
Tendencja do szybkiego reagowania, do
utrzymywania wysokiego tempa aktywności
i do łatwej zmiany z jednego zachowania
(reakcji) w inne, odpowiednio do zmian w
otoczeniu.
zwykle pracuję szybko, nawet jeśli mam dużo
czasu;
bez większego trudu potrafię wykonywać kilka
czynności równocześnie;
zwykle zdążam odskoczyć, aby nie ochlapał mnie
samochód;
szybko chodzę po schodach;
zwykle udaje mi się złapać rzucone w moim
kierunku przedmioty, np. pudełko zapałek, klucze,
piłkę;
potrzebuję niewiele czasu na przebranie się (np. w
przymierzalni w sklepie).
23
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
PERSEWERATYWNOŚĆ
Tendencja do kontynuowania i powtarzania
zachowań po zaprzestaniu działania bodźca
(sytuacji), które to zachowanie wywołał.
Często przed zaśnięciem przypominam sobie rozmowy, które
prowadziłem w ciągu dnia;
przez długi czas nie potrafię zapomnieć o doznanych
upokorzeniach;
zdarza mi się nucić przez cały dzień tę samą melodię;
jeśli wieczorem pokłócę się z kimś, to rano budzę się z myślą
o tym;
w stanach napięcia często powtarzam pewne czynności, np.
poprawiam włosy, pocieram twarz;
długo nie potrafię się pogodzić ze stratą, np. zgubieniem czy
zniszczeniem jakiegoś przedmiotu;
długo przechowuję przedmioty (pamiątki, listy), z którymi
wiążą się miłe przeżycia;
jeśli usłyszę niepochlebną uwagę o sobie, to ciągle o tym
myślę.
24
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
Wrażliwość Sensoryczna
(???)
Nie koreluje z innymi cechami „energetycznymi”
(EPZ) – dlaczego!?
Hipoteza: WS wykazuje oczekiwane związki (ujemny z
WT i AK oraz dodatni z RE) tylko we wczesnej
ontogenezie, później ulegając zmianom wraz ze
zmianami fizjologicznymi mechanizmu przetwarzania
stymulacji
Prawdopodobnie zmiany WS mają odmienny kierunek u
osób różniących się możliwościami przetwarzania
stymulacji, zależnie od stopnia efektywności regulacji
stymulacji, np.:
•
U osób o dMPS (duża WT i mała RE) i efektywnie
regulujących stymulacje (duża AK) kształtuje się duża WS,
odzwierciedlająca „głód” stymulacji i tendencję do jej
poszukiwania;
•
U osób o dMPS i nieefektywnie regulujących stymulacje
(mała AK) owa mała aktywność może prowadzić do
stępienia WS.
25
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
Pomiar cech RTT
Formalna Charakterystyka
Zachowania – Kwestionariusz
Temperamentu (FCZ-KT) – dla
dorosłych (Zawadzki i Strelau, 1997)
Kwestionariusz Temperamentu dla
Dzieci (KTD) (Oniszczenko i
Radomska, 2002)
26
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
REGULACJA stymulacji
Jeśli jest efektywna dopasowanie
docierającej do organizmu stymulacji
do indywidualnej możliwości jej
przetwarzania.
Jeśli nie jest efektywna brak
dopasowania: stymulacja nadmierna
lub za słaba z punktu widzenia
możliwości jej przetwarzania przez
organizm i niezgodna z optimum
funkcjonowania.
27
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
Efektywna regulacja
stymulacji
Duża wytrzymałość + niska
reaktywność emocjonalna +
wysoka aktywność
Lub
Mała wytrzymałość + wysoka
reaktywność emocjonalna + niska
aktywność
28
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
Nieefektywna regulacja
stymulacji
Duża wytrzymałość + niska
reaktywność emocjonalna + mała
aktywność
(tendencja do niedostymulowania)
Lub
Mała wytrzymałość + wysoka
reaktywność emocjonalna +
wysoka aktywność
(tendencja do przestymulowania)
29
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
Struktury cech
temperamentalnych
1)
Zharmonizowana:
duże możliwości przetwarzania
stymulacji
małe możliwości przetwarzania
stymulacji
2)
Niezharmonizowana:
duże możliwości przetwarzania
stymulacji
małe możliwości przetwarzania
stymulacji
30
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
Struktura
zharmonizowana (1)
a) Wskazująca na duże możliwości
przetwarzania stymulacji, oznacza:
efektywną regulację stymulacji
nastawienie na poszukiwanie stymulacji
duże możliwości przystosowawcze
typ sangwiniczny
Przykłady układów cech:
•
Duża WT, mała RE, duża AK
•
Duża WS, duża ŻW, mała PE
31
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
Struktura
zharmonizowana (2)
b) Wskazująca na małe możliwości
przetwarzania stymulacji, oznacza:
efektywną regulację stymulacji
nastawienie na rozładowanie pobudzenia i
unikanie stymulacji
małe możliwości przystosowawcze, lepsze
funkcjonowanie w sytuacjach o małej wartości
stymulacyjnej
typ melancholiczny
Przykłady układów cech:
•
Mała WT, duża RE, mała AK
•
Mała WS, mała ŻW, duża PE
32
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
Struktura
niezharmonizowana (1)
a) Wskazująca na duże możliwości
przetwarzania stymulacji, oznacza:
nieefektywną regulację stymulacji
nastawienie na ograniczenie zachowań
rozładowujących w efekcie niskiego
(nieoptymalnego) poziomu zwyczajowego
pobudzenia
bez tendencji do poszukiwania stymulacji
typ flegmatyczny
Przykłady układów cech:
•
Duża WT, mała RE, mała AK
•
Mała lub przeciętna WS, ŻW, PE
33
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
Struktura
niezharmonizowana (2)
b) Wskazująca na małe możliwości
przetwarzania stymulacji, oznacza:
nieefektywną regulację stymulacji
nastawienie na rozładowanie wysokiego
(nieoptymalnego) poziomu zwyczajowego pobudzenia
bez tendencji do unikania stymulacji
skłonność do zachowań impulsywnych, wybuchowości
i reagowania gniewem
typ choleryczny
Przykłady układów cech:
•
Mała WT, duża RE, duża AK
•
Duża lub przeciętna WS, ŻW, PE
34
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
Badania nad
reaktywnością
Odporność na nacisk grupowy: r>R
Rozbieżność między „ja” realnym i idealnym: r<R
Postawa makiaweliczna (syndrom oziębłości): r>R
Realistyczny poziom aspiracji: r
Zawyżony lub zaniżony poziom aspiracji: R
Tendencja do preferowania abstrakcyjnego stylu
poznawczego u dzieci 7-14 lat: r>R
Tendencja do preferowania konkretnego stylu
poznawczego u dzieci 7-14 lat: r<R
Tendencja do preferowania abstrakcyjnego lub
konkretnego stylu poznawczego u dorosłych: brak
różnic
Orientacja na działanie: r>R
35
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
Reaktywność a styl
działania (1)
Styl działania – rozwija się pod wpływem
oddziaływania środowiska na gruncie
wyposażenia temperamentalnego, jest
jednym z regulatorów zapotrzebowania na
stymulację.
Podział czynności (wg Tomaszewskiego):
Zasadnicze (CzZ) versus Pomocnicze (CzP)
(przygotowawcze, zabezpieczające,
kontrolne, korekcyjne)
Ciągłe (CzC) versus Przerywane (CzPr)
Jednorodne (CzJ) versus Różnorodne (CzR)
36
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
Reaktywność a styl
działania (2)
Jednostki wysokoreaktywne: CzZ<CzP
Jednostki niskoreaktywne: CzZ≥CzP
Wykonując czynności pomocnicze osoby
wysokoreaktywne unikają napięć, które
mogłyby obniżyć efektywność działania czy
wydajność. Dzięki temu osiągają podobny
poziom wykonania co jednostki
niskoreaktywne.
37
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
Reaktywność a styl
działania (3)
Jednostki wysokoreaktywne: CzC<CzPr
Jednostki niskoreaktywne: CzC≥CzPr
Osoby wysokoreaktywne przy wykonywaniu
długich czynności organizują czas w ten
sposób, że stosują więcej przerw.
UWAGA. Może zachodzić zależność odwrotna w
sytuacji monotonnej, kiedy wykonywana czynność
jest mało stymulująca i/lub wykonywana w mało
stymulujących warunkach.
38
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
Reaktywność a styl
działania (4)
Jednostki wysokoreaktywne: CzJ<CzR
Jednostki niskoreaktywne: CzJ≥CzR
Osoby wysokoreaktywne preferują
wykonywanie czynności różnorodnych –
wolą zmianę czynności na inną, pomimo nie
wykonania poprzedniej.
39
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
Temperamentalny czynnik
ryzyka chorób
somatycznych
Badano związek między temperamentem i
syndromami osobowości a chorobą – 329
osób, FCZ-KT, IWO i ankieta z pytaniem
m.in. o palenie tytoniu.
-135 osób chorych na raka płuca (39K i 96M,
27-72 lat)
-74 osób po pierwszym zawale serca (24K i
50M, 31-74 lat; 44 0s0by palące)
-120 osób w ogólnie dobrym stanie zdrowia
(41K i 79M, 30-77 lat; 63 osoby palące)
40
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
Związki pomiędzy osobowościowymi czynnikami ryzyka raka płuca i zawału serca
a cechami temperamentu oraz wyniki analizy regresji syndromów osobowości na
podstawie wszystkich cech temperamentu oraz dwóch cech podstawowych
(reaktywności emocjonalnej i aktywności)
Skala
Wzór A
Typ
1
Typ
2
Typ
4
Depresyjn
ość
Wrogość
(wrog.
skor)
Uległoś
ć
ŻW
0,25
-0,30 -0,27 0,31
-0,42
-0,19
(0,00)
-0,13
PE
0,28
0,26
0,48
-0,48 0,52
0,41(0,20)
0,13
WS
0,26
-0,07 0,00
-0,01 -0,03
-0,04(-
0,03)
-0,10
RE
0,14
0,46
0,50
-0,61 0,71
0,52(0,19)
0,09
WT
0,02
-0,31 -0,33 0,40
-0,44
-0,40(-
0,21)
-0,10
AK
0,29
-0,29 0,03
0,26
-0,46
-0,04(0,22) -0,37
R
0,52
0,51
0,59
0,65
0,77
0,57(0,42)
0,42
R2
0,27
0,26
0,35
0,42
0,59
0,32(0,17)
0,18
Predykto
-ry
ŻW+AK
+RE+W
S
RE+
AK-
PE+
RE+
AK+
RE-
PE-
RE+ AK-
ŻW-
AK+ RE+
(AK+)
AK-
R
0,38
0,49
0,53
0,62
0,74
0,55(0,38)
0,37
R2
0,14
0,24
0,28
0,39
0,54
0,30(0,14)
0,14
Predykto
-ry
AK+RE
RE+
AK-
RE+
AK+
RE-
RE+ AK-
RE+AK+
(AK+RE+)
AK-
Wniosek
Reaktywność emocjonalna i aktywność
stanowią pośredni czynnik ryzyka raka
płuca:
RE i AK poziom depresyjności i uległości +
palenie tytoniu choroba
42
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
Inne dane dot.
temperamentu
RE zwiększa wpływ stresorów na ogólny
stan zdrowia psychicznego, intensywność
symptomów neurotycznych i dobrostan
jednostki
Pacjenci z zespołami depresyjnymi
charakteryzują się obniżoną ŻW, WT i AK
oraz podwyższoną RE i PE (w porównaniu z
grupą kontrolną)
Najtrafniejszymi predyktorami PTSD są RE
(+) i AK (-) (w oparciu o badania powodzian
z 1997r.)
43
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
Temperament
a wyniki procesu kształcenia
Badania Barclay’a pozwoliły na zbudowanie
typologii temperamentu odnoszącej się do
specyfiki temperamentu ucznia:
1)
Typ myśliciela: wysokoreaktywny, często
stymulowany wewnętrznie przez procesy
myślowe, mało odporny na ciągłe działanie
bodźców, których dostarcza klasa.
2)
Typ przywódcy: niskoreaktywny, skłaniający
się w kierunku ekstrawersji, o dużej tolerancji
dwuznaczności sytuacji społecznych, lubiący
stymulację społeczną, o wysokim progu
stymulacji, wytrzymały.
44
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
Temperament
a wyniki procesu kształcenia
1)
Typ podporządkowany – reaguje bardziej
biernie na stymulację ze strony klasy, ogólnie
wysokoreaktywny, nie przejawiający dużej
energii ani aktywności.
2)
Typ agitatora – niskoreaktywny, o zmiennym
poziomie energii, z dużą potrzebą silnej
stymulacji, a zarazem mało wytrzymały.
Wniosek: temperament jest jednym z
najważniejszych wyznaczników adaptacji
szkolnej, zarówno społecznej jak i
intelektualnej, która decyduje o
osiągnięciach.
45
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład