Nauka o złożach: Ćwiczenia VIII
Surowce Energetyczne

Mgr inż. Gabriela Lato
Katedra Geologii Złożowej i Górniczej

Gaz ziemny

-Występuje samodzielnie lub ze złożami ropy naftowej

-Skład: metan ( 90%), niewielka ilość CO

2,

 siarkowodoru, 

azotu i tlenu

-Gęstość gazu ziemnego: 0,679 g/cm

3

   

-Wartość opałowa: 37 000 – 42 000 kJ/kg. 

- Gaz zaazotowany – 80% azotu

-Azotowy gaz ziemny – powyżej 80% azotu

       

Ropa naftowa

-Jest to mieszanina węglowodorów o różnej budowie

- główne składniki: węgliel: 83 – 87%, wodór: 11 – 14%, 
siarka: do 5%, azot:1%, Tlen: 2%, substancja 
mineralna: 0,01 – 0,05%.

- gęstość ropy: 0,65 – 1,1g/cm

3

    

- w zależności od składu chemicznego wyróżniamy 
następujące rodzaje ropy:

•parafinowa: zawiera węglowodory szeregu 
parafinowego

• Asfaltowa: bezparafinowa

• ropa mieszana – zbudowana z dwóch pierwszych 
rodzajów

• słabo parafinowa – zbliżona do bezparafinowej.

Ropa naftowa

 Cechy fizyczne:

 - barwa: czarna, brunatna, żółta, czasami jest bezbarwna
- Wartość opałowa: 42 000 – 46 000 kJ/kg
- Lepkość (decyduje o zdolności do migracji)
- Napięcie powierzchniowe
- Własności luminescencyjne: aktywność optyczna. Im cięższe 

węglowodory w ropie tym bardziej świeci w ultrafiolecie.

- Własności elektryczne

Złoża gazu ziemnego i ropy 

naftowej w Polsce

Głównym regionem występowania złóż gazu 

ziemnego w naszym kraju jest Niż Polski. Złoża 
gazu ziemnego znane są również z przedgórza 
Karpat. Niewielkie zasoby gazu występują także w 
małych złożach obszaru Karpat oraz w polskiej 
strefie ekonomicznej Bałtyku. Około trzy czwarte 
zasobów gazu znajduje się w utworach miocenu i 
czerwonego spągowca, a pozostałe w osadach 
kambru, dewonu, karbonu, cechsztynu, jury i 
kredy. W złożach Niżu Polskiego występuje 
obecnie 66 % udokumentowanych zasobów gazu 
ziemnego. Na przedgórzu Karpat znajduje się 30 
% tych zasobów. Zasoby strefy morskiej Bałtyku 
oraz Karpat odgrywają rolę podrzędną 
(odpowiednio 3,5 oraz 0,7 % zasobów krajowych).

Złoża gazu ziemnego i ropy 
naftowej w Polsce

W Polsce w roku 2008 było udokumentowanych 
85 złóż ropy naftowej, w tym w Karpatach – 
29 złóż, na ich przedgórzu (w zapadlisku 
przedkarpackim) - 12, na Niżu Polskim 42 złóż 
oraz w obszarze polskiej strefy ekonomicznej 
Bałtyku - 2 złoża. Złoża występujące w 
Karpatach i na ich przedgórzu mają długą 
historię, jest to rejon najstarszego światowego 
górnictwa ropy naftowej. Obecnie zasoby tych 
złóż są na wyczerpaniu. W Polsce, największe 
obecnie znaczenie gospodarcze mają złoża ropy 
naftowej występujące na Niżu Polskim. W 2008 
r. wydobywalne zasoby złóż na Niżu stanowiły 
blisko 85 %, a zasoby złóż polskiej strefy 
ekonomicznej Bałtyku 11% zasobów krajowych. 
W złożach zagospodarowanych występuje 85,2 
% zasobów kraju.

Złoża gazu ziemnego i ropy 
naftowej w Polsce.  Niż Polski

Złoża gazu ziemnego i ropy 
naftowej w Polsce.  Niż Polski

Na Niżu Polskim złoża gazu ziemnego 
występują w regionie przedsudeckim 
i wielkopolskim w utworach permu, a na 
Pomorzu Zachodnim w utworach karbonu i 
permu. Gaz występuje w złożach typu 
masywowego i blokowego o wodno- lub  
gazowo-naporowych warunkach eksploatacji. 
W tym obszarze jedynie cztery złoża zawierają 
gaz wysokometanowy, w pozostałych złożach 
dominuje gaz ziemny zaazotowany zawierający 
od 30 do ponad 80 % metanu. Jest to zatem 
często mieszanina metanowo-azotowa albo 
azotowo-metanowa. W 15 złożach dotychczas 
niezagospodarowanych, najczęściej 
rozpoznanych wstępnie, stwierdzono 
występowanie mieszaniny azotowo metanowej 
o zawartości poniżej 30 % metanu.

Złoża gazu ziemnego i ropy 
naftowej w Polsce.  Niż Polski

Złoża ropy naftowej na Niżu Polskim występują 
w utworach permu, karbonu i kambru. Są to 
ropy średnioparafinowe o zawartościach 4,3 - 
7,4 % parafiny, siarki nieco powyżej 1 % 
i gęstości w granicach 0,857 - 0,870 g/cm3. 
Złoża te w większości należą do masywowych, 
z pasywną wodą podścielającą, o gazowo-
ekspansywnych warunkach produkcji. 
Największym złożem jest BMB (skrót od nazw 
miejscowości Barnówko-Mostno-Buszewo) 
koło Gorzowa Wielkopolskiego. Zasoby tego 
złoża były ponad dwukrotnie większe od stanu 
zasobów ropy naftowej w Polsce przed jego 
odkryciem. Na Niżu występują również inne 
znaczące zasobowo złoża ropy naftowej jak: 
Lubiatów, Grotów i Cychry.

Złoża gazu ziemnego i ropy 
naftowej w Polsce.  Zapadlisko 
Przedkarpackie

Złoża gazu ziemnego i ropy naftowej 
w Polsce.  Zapadlisko 
Przedkarpackie

Na przedgórzu Karpat złoża gazu ziemnego 
występują w utworach jurajskich, kredowych 
i mioceńskich. Jest to najczęściej gaz 
wysokometanowy, niskoazotowy, a jedynie 
w czterech złożach występuje gaz 
zaazotowany. Złoża należą do strukturalno-
litologicznych, wielowarstwowych, rzadziej 
masywowych, produkujących w warunkach 
gazowo-naporowych. Największe złoża 
Przemyśl 10 mld m3, Dzików 1,06 mld m3, 
Zalesie 2,8 mld m3.

Złoża gazu ziemnego i ropy naftowej 
w Polsce.  Zapadlisko 
Przedkarpackie

W zapadlisku przedkarpackim złoża ropy 
naftowej występują w podłożu trzeciorzędu, 
w osadowych utworach mezozoicznych typu 
platformowego (głównie w węglanowych 
utworach jury, rzadziej w piaskowcach kredy), 
przeważnie pod uszczelniającymi utworami 
ilastymi miocenu. Są to w większości złoża typu 
warstwowego, ekranowane stratygraficznie, 
litologicznie lub tektonicznie. Ropy tego 
regionu należą do lekkich i średnich (o gęstości 
0,811 - 0,846 g/cm3). Zawartość parafiny waha 
się w nich od 2,32 do 9,37 %, a siarki - średnio 
od 0,45 do 0,85 %. Złoża Lubaczów 115 tys. t, 
Pławowice 114 tys. t.

Złoża gazu ziemnego i ropy 
naftowej w Polsce.  Karpaty

Złoża gazu ziemnego i ropy 
naftowej w Polsce.  Karpaty

W Karpatach gaz ziemny występuje w utworach 
kredowych i trzeciorzędowych, zarówno w złożach 
samodzielnych, jak i towarzysząc złożom ropy 
naftowej lub kondensatu. Wydobycie gazu ze złóż 
karpackich przebiega w warunkach gazowo-
naporowych. Gaz jest wysokometanowy 
(przeważnie zawiera powyżej 85 % metanu), 
niskoazotowy (średnio jego zawartość wynosi 
kilka procent). Największe złoża Jaszcze 195 mln 
m3,  Roztoki 140 mln m3.

Złoża gazu ziemnego i ropy 
naftowej w Polsce.  Karpaty

W Karpatach złoża ropy naftowej występują w 
kilku jednostkach tektonicznych, ale większość w 
jednostce śląskiej. Są to głównie złoża 
strukturalne, rzadziej strukturalno-litologiczne, 
głównie typu warstwowego z wodą okalającą. 
Wydobycie następuje początkowo wskutek 
ekspansji rozpuszczonego w ropie gazu, a później 
wskutek grawitacji.
Karpacka ropa naftowa należy do typu 
metanowego. Jej gęstość waha się od 0,750 do 
0,943 g/cm3 i zalicza się ją do rop bezsiarkowych. 
Zawartości parafiny wahają się od 3,5 do 7 % 
parafiny. Zasoby złóż karpackich są niewielkie, 
uzależnione od wielkości i charakteru struktur, w 
których występują. W wyniku wieloletniej 
eksploatacji nastąpiło znaczne wyczerpanie się 
zasobów tego regionu. Złoża Wańkowa 108 tys. t, 
Osobnica 44 tys. t.

Złoża gazu ziemnego i ropy 
naftowej w Polsce.  Szelf 
Bałtycki

Złoża gazu ziemnego i ropy 
naftowej w Polsce.  Szelf 
Bałtycki

W Polskiej strefie ekonomicznej Bałtyku gaz 
ziemny występuje w złożach B 4 i B 6 oraz 
towarzyszy ropie naftowej w złożach B 3 i B 
8.

W obszarze polskiej strefy ekonomicznej 
Bałtyku na wyniesieniu Łeby znajduje się 
złoże ropy naftowej B3, które jest trzecim 
złożem pod względem wielkości zasobów 
ropy w Polsce.