© Anna Karabowicz
Staropolskie prawo
Staropolskie prawo
rodzinne i opiekuńcze
rodzinne i opiekuńcze
© Anna Karabowicz
Staropolskie prawo
Staropolskie prawo
rodzinne i opiekuńcze
rodzinne i opiekuńcze
© Anna Karabowicz
Pokrewieństwo
Pokrewieństwo
w linii prostej – zstępni i wstępni
w linii prostej – zstępni i wstępni
w linii bocznej
w linii bocznej
stopnie pokrewieństwa
stopnie pokrewieństwa
1.
1.
komputacja rzymska – w prawie
komputacja rzymska – w prawie
spadkowym:
spadkowym:
tot gradus quod
tot gradus quod
generationes
generationes
2.
2.
komputacja kanoniczna – w prawie
komputacja kanoniczna – w prawie
małżeńskim
małżeńskim
© Anna Karabowicz
Stosunki między rodzicami a
Stosunki między rodzicami a
dziećmi
dziećmi
duży zakres władzy ojcowskiej
duży zakres władzy ojcowskiej
władza ojcowska ustawała w chwili zawarcia
władza ojcowska ustawała w chwili zawarcia
przez dziecko małżeństwa (w przypadku
przez dziecko małżeństwa (w przypadku
szczeg. córek) lub osiągnięcia dojrzałości;
szczeg. córek) lub osiągnięcia dojrzałości;
istnienie instytucji niedziałów ojcowskich
istnienie instytucji niedziałów ojcowskich
Zbiór praw sądowych (1778) przewidywał
Zbiór praw sądowych (1778) przewidywał
„rządy ojca i matki”
„rządy ojca i matki”
w stosunkach majątkowych – tzw. niedziały
w stosunkach majątkowych – tzw. niedziały
ojcowskie utrudniające uniezależnienie się
ojcowskie utrudniające uniezależnienie się
dorosłych synów
dorosłych synów
© Anna Karabowicz
Pochodzenie dziecka
Pochodzenie dziecka
dzieci prawe i nieprawe (bękart, wylęganiec, pokrzywnik)
dzieci prawe i nieprawe (bękart, wylęganiec, pokrzywnik)
zrodzone w związku pozamałżeńskim lub z małżeństwa
zrodzone w związku pozamałżeńskim lub z małżeństwa
nieważnego
nieważnego
pogorszenie sytuacji dzieci nieprawych pod wpływem nauki
pogorszenie sytuacji dzieci nieprawych pod wpływem nauki
Kościoła
Kościoła
dzieci nieprawe nie wchodziły do rodziny ojca, nie dziedziczyły po
dzieci nieprawe nie wchodziły do rodziny ojca, nie dziedziczyły po
nim, nie nosiły jego nazwiska, nie nabywały praw szlacheckich
nim, nie nosiły jego nazwiska, nie nabywały praw szlacheckich
możliwość uprawnienia, legitymowania dzieci nieprawych przez
możliwość uprawnienia, legitymowania dzieci nieprawych przez
ojca:
ojca:
1.
1.
przez później zawarte małżeństwo (
przez później zawarte małżeństwo (
per subsequens
per subsequens
matrimonium
matrimonium
) – dopuszczane przez prawo kanoniczne, w prawie
) – dopuszczane przez prawo kanoniczne, w prawie
ziemskim od 1578 r. (powtórzone w 1633 r.) zakaz legitymowania
ziemskim od 1578 r. (powtórzone w 1633 r.) zakaz legitymowania
w ten sposób; dozwolone ponownie od 1768 r., ale i tak nie
w ten sposób; dozwolone ponownie od 1768 r., ale i tak nie
nabywały praw szlacheckich, w prawie miejskim i wiejskim
nabywały praw szlacheckich, w prawie miejskim i wiejskim
dopuszczalna
dopuszczalna
2.
2.
król mógł legitymować nieprawe dziecko – do 1578 r., od tego
król mógł legitymować nieprawe dziecko – do 1578 r., od tego
roku konieczna była zgoda sejmu, król mógł legitymować w
roku konieczna była zgoda sejmu, król mógł legitymować w
miastach królewskich
miastach królewskich
© Anna Karabowicz
Adopcja - przysposobienie
Adopcja - przysposobienie
rozpowszechniła się w XIII w. wśród szlachty
rozpowszechniła się w XIII w. wśród szlachty
z początku instytucja o charakterze familijnym
z początku instytucja o charakterze familijnym
od XVI w. nabierała cech majątkowych – dla celów
od XVI w. nabierała cech majątkowych – dla celów
ominięcia zakazów i ograniczeń w obrocie
ominięcia zakazów i ograniczeń w obrocie
nieruchomości – dlatego adoptowany nie zrywał
nieruchomości – dlatego adoptowany nie zrywał
związków rodzinnych z biologiczną rodziną, ani nie
związków rodzinnych z biologiczną rodziną, ani nie
tracił uprawnień spadkowych, nazwisko
tracił uprawnień spadkowych, nazwisko
adoptującego przyjmował tylko wtedy, gdy
adoptującego przyjmował tylko wtedy, gdy
obejmował po nim majątek nieruchomy, adoptować
obejmował po nim majątek nieruchomy, adoptować
mogła także kobieta za zgodą swoich krewnych,
mogła także kobieta za zgodą swoich krewnych,
adopcja była odwołalna
adopcja była odwołalna
adopcja braterska wśród szlachty w czasach
adopcja braterska wśród szlachty w czasach
nowożytnych – zapewnienie dziedziczenia
nowożytnych – zapewnienie dziedziczenia
wzajemnego po sobie
wzajemnego po sobie
adopcja do herbu – bez skutków majątkowych,
adopcja do herbu – bez skutków majątkowych,
stosowana najczęściej wobec nobilitowanych,
stosowana najczęściej wobec nobilitowanych,
zakazana w 1616 r.
zakazana w 1616 r.
© Anna Karabowicz
Stosunki majątkowe
Stosunki majątkowe
rodzinne
rodzinne
Umowa wydziału – wyposażenie w
Umowa wydziału – wyposażenie w
grunt oraz inwentarz syna lub córki
grunt oraz inwentarz syna lub córki
przy zawieraniu małżeństwa
przy zawieraniu małżeństwa
Umowa wymowy – zastrzeżenie ze
Umowa wymowy – zastrzeżenie ze
strony rodziców, którzy przekazywali
strony rodziców, którzy przekazywali
prowadzenie gospodarstwa dzieciom,
prowadzenie gospodarstwa dzieciom,
by dożywotnio mogli mieszkać u nich
by dożywotnio mogli mieszkać u nich
i mieć utrzymanie
i mieć utrzymanie
© Anna Karabowicz
Opieka nad nieletnimi
Opieka nad nieletnimi
w średniowieczu opieka sprawowana w interesie majątku pupila, była prawem a nie
w średniowieczu opieka sprawowana w interesie majątku pupila, była prawem a nie
obowiązkiem krewnych
obowiązkiem krewnych
w czasach nowożytnych stopniowo uwzględniano dobra osobistego pupila, rozszerzono
w czasach nowożytnych stopniowo uwzględniano dobra osobistego pupila, rozszerzono
krąg osób uprawnionych do opieki, stworzono urzędową kontrolę jej sprawowania (od
krąg osób uprawnionych do opieki, stworzono urzędową kontrolę jej sprawowania (od
konstytucji 1775 r.)
konstytucji 1775 r.)
osoby opiekunów:
osoby opiekunów:
1.
1.
opieka naturalna, przyrodzona – matka, po jej śmierci lub zamążpójściu najbliżsi krewni
opieka naturalna, przyrodzona – matka, po jej śmierci lub zamążpójściu najbliżsi krewni
2.
2.
opieka testamentowa (ojcowska) – Statut warcki (1423) przyznawał ojcu prawo do
opieka testamentowa (ojcowska) – Statut warcki (1423) przyznawał ojcu prawo do
ustanawiania opiekuna w testamencie spośród krewnych lub obcych
ustanawiania opiekuna w testamencie spośród krewnych lub obcych
3.
3.
opieka nadana, urzędowa – w razie braku opiekuna testamentowego czy naturalnego
opieka nadana, urzędowa – w razie braku opiekuna testamentowego czy naturalnego
obowiązki i prawa opiekuna:
obowiązki i prawa opiekuna:
1.
1.
utrzymywanie i wychowywanie pupila
utrzymywanie i wychowywanie pupila
2.
2.
dbanie o całość i nienaruszalność jego majątku
dbanie o całość i nienaruszalność jego majątku
3.
3.
prawo do pobierania dochodów z majątku pupila
prawo do pobierania dochodów z majątku pupila
4.
4.
1565 r. obowiązek sporządzania przy obejmowaniu opieki inwentarza w obecności 2
1565 r. obowiązek sporządzania przy obejmowaniu opieki inwentarza w obecności 2
krewnych ojca, zakaz zbywania, obciążania majątku pupila, obowiązek wykształcenia
krewnych ojca, zakaz zbywania, obciążania majątku pupila, obowiązek wykształcenia
pupila, mógł być pozbawiony funkcji
pupila, mógł być pozbawiony funkcji
5.
5.
Od XVI w. jeśli opiekun nie chciał wydać 18-lteniej szlachcianki za mąż (bo utraciłby
Od XVI w. jeśli opiekun nie chciał wydać 18-lteniej szlachcianki za mąż (bo utraciłby
zarząd jej dobrami) to mogła ona prosić krewnych lub króla o innego opiekuna
zarząd jej dobrami) to mogła ona prosić krewnych lub króla o innego opiekuna
6.
6.
II poł. XVIII w. – w razie braku testamentowego opiekuna opiekę obejmowała matka,
II poł. XVIII w. – w razie braku testamentowego opiekuna opiekę obejmowała matka,
jeśli i jej nie było wyznaczał go sąd ziemski lub grodzki, król władzą nadopiekuńczą,
jeśli i jej nie było wyznaczał go sąd ziemski lub grodzki, król władzą nadopiekuńczą,
coroczne rachunki w sądzie, wynagrodzenie w wysokości 10% dochodów z majątku
coroczne rachunki w sądzie, wynagrodzenie w wysokości 10% dochodów z majątku
pupila
pupila
prawo miejskie – specjalne urzędy nadzorujące, opiekunów wyznaczał sąd spośród
prawo miejskie – specjalne urzędy nadzorujące, opiekunów wyznaczał sąd spośród
krewnych, sporządzanie inwentarza, rachunek z opieki
krewnych, sporządzanie inwentarza, rachunek z opieki
prawo wiejskie – wyznaczali opiekuna rodzice, urząd wiejski lub dwór, oni sprawowali
prawo wiejskie – wyznaczali opiekuna rodzice, urząd wiejski lub dwór, oni sprawowali
nadzór
nadzór
© Anna Karabowicz
Kuratela
Kuratela
opiekę nad dorosłymi nazywano kuratelą od XVI w.
opiekę nad dorosłymi nazywano kuratelą od XVI w.
dla chorych fizycznie lub psychicznie,
dla chorych fizycznie lub psychicznie,
upośledzonych, w podeszłym wieku, marnotrawcy,
upośledzonych, w podeszłym wieku, marnotrawcy,
od XVI w. dla osób, które osiągnęły lata sprawne,
od XVI w. dla osób, które osiągnęły lata sprawne,
ale nie dojrzałe, stare panny, kobiety separowane,
ale nie dojrzałe, stare panny, kobiety separowane,
rozwódki, czasem wdowy
rozwódki, czasem wdowy
wyznaczani przez podopiecznych lub na wniosek
wyznaczani przez podopiecznych lub na wniosek
rodziny, dla marnotrawcy przez króla
rodziny, dla marnotrawcy przez króla
kurator jedynie współdziałał w zarządzie
kurator jedynie współdziałał w zarządzie
majątkiem podopiecznego, choć w przypadku
majątkiem podopiecznego, choć w przypadku
marnotrawcy uprawnienia kuratora były szersze
marnotrawcy uprawnienia kuratora były szersze