Metody badań epidemiologicznych

Epidemiologia -

Nauka o częstości i

rozpowszechnieniu zgonów, chorób i inwalidztwa lub

innych zjawisk mających związek ze zdrowiem oraz o

czynnikach wpływających na ich występowanie.

Cele:

wykrywanie i ustalanie związków przyczynowych

pomiędzy

czynnikami środowiskowymi a zdrowiem i

chorobą.

szukanie czynników etiologicznych, dróg szerzenia

i sposobów

zwalczania chorób zakaźnych.

wnioskowanie o profilaktykę chorób

Podstawowym zadaniem epidemiologii jest ocena

stanu zdrowia populacji oraz profilaktyka.

Epidemiologia z jednej strony bada częstość

występowania zjawisk zdrowotnych, a z drugiej

strony poszukuje czynników, które będą

warunkowały tę częstość.

Epidemia-

wyraźny wzrost zachorowań na dana

chorobę w określonym czasie i na określonym

terenie.

Endemia-

występowanie w danej populacji

zachorowań na dana chorobę na stałym poziomie.

Pandemia-

epidemia obejmująca swym

zasięgiem kilka krajów lub kontynentów.

Powiązania między czynnikami środowiskowymi a

stanem zdrowia ludności mogą być oceniane na

podstawie różnych rodzajów badań.

Podstawową zasada ich prowadzenia jest

konieczność opracowania możliwie szczegółowego

planu przed rozpoczęciem badań, ponieważ

powtórzenie eksperymentu jest bardzo trudne.

W badaniach dotyczących dużych grup ludności

( pacjentów), ważne są informacje dotyczące:

- cech demograficznych danego środowiska,

-struktury wieku populacji,

- płci

- migracji ludności.

Strategia badań epidemiologicznych.

Głównym i podstawowym zadaniem epidemiologii

jest stworzenie naukowych podstaw zwalczania

chorób , przez określone programy ochrony zdrowia

publicznego.

Dyscyplina ta posługuje się właściwymi dla niej

metodami w celu rozwiązywania problemów

teoretycznych i praktycznych.

Badania naukowe można podzielić – w zależności od

rodzaju zastosowanej metody badawczej na:

a) badania eksperymentalne,

b) badania nieeksperymentalne ( tzw. opisowe)

– ze względu na

czas prowadzenia obserwacji, badania mogą być

określane jako:

a) badania przekrojowe,

b) badania długofalowe

Istotna różnica pomiędzy tymi dwoma rodzajami badań

polega na tym iż

w eksperymencie

badacz świadomie

i celowo kontroluje określone czynniki ( np.

szczepionki, met.badań), które są przedmiotem oceny

oraz „sam”przydziela obiekty badania (np. osoby) do

poszczególnych grup badawczych.

W badaniach nieeksperymentalnych

- badacz nie ma

takiej możliwości, ponieważ prowadzi obserwacje w

takich grupach, w jakich występują one samorzutnie w

populacji( dobór losowy grupy)

Metody badań epidemiologicznych:

I. Badania przekrojowe.

II. Badania długofalowe np. bad. monitorowane

III. Badania obserwacyjne:

1. bad. opisowe

2. bad. analityczne:

a) prospektywne,

b) retrospektywne.

IV. Badania eksperymentalne.

V. Badania przesiewowe.

I . Badania przekrojowe.

Na ich podstawie określa się stan zdrowia

reprezentatywnej grupy ludności

w ściśle ustalonym

czasie.

Często nazywane są badaniami – „ chorobowości

punktowej”

Można w ten sposób określić

jaka jest zależność

między analizowanymi zmiennymi populacji a

wybranymi czynnikami środowiska.

II. Badania długofalowe.

Pozwalają śledzić zmiany stanu zdrowia ludności w

zależności od zmian w środowisku człowieka.

Wymagają one systematycznego przeprowadzania

pomiarów czynników środowiskowych oraz

jednoczasowego zbierania danych dotyczących stanu

zdrowia ludności.

Długofalowe badania środowiskowe-

mają na celu

ustalenie związków między zmianami w

stanie zdrowia ludności, obserwowanymi na różnych

terenach i zachodzącymi w czasie, a występowaniem

rożnych czynników środowiskowych o

niejednakowym ich natężeniu.

Mogą one mieć charakter opisowy lub analityczny.

Długofalowe środowiskowe badania opisowe

=badania monitorowane.

Celem tych badań jest

zabezpieczenie ludności

przed szkodliwym działaniem czynników

środowiskowych.

Prowadzone są jednocześnie w dwóch kierunkach

;

prowadzenie pomiarów i zbieranie danych

dotyczących stanu

zdrowia ludności.

obserwacja i mierzenie zmian, jakie zachodzą w

wyniku występowania i zmian natężenia

czynników

szkodliwych w środowisku.

Wykonuje się je

na potrzeby nadzoru

epidemiologicznego

a także w celu

ustalenia

zależności między szkodliwymi działaniami

czynników środowiskowych a stanem zdrowia

ludności.

Dostarczają one informacji o zmianach zachodzących

w środowisku na potrzeby

nadzoru medycznego i

epidemiologicznego

( survillance)

w celu podejmowania środków

zaradczych.

Survillance-

polega na zestawianiu, porównywaniu

wyników badań monitorowanych z danymi

pochodzącymi z innych źródeł

( dane demograficzne, wyniki badań klinicznych,

laboratoryjnych, epidemiologicznych badań

przyczynowych).

Wszystko to w celu podejmowania konkretnych

decyzji, zmierzających do zabezpieczenia stanu

zdrowia ludności.

Decyzje te powinny przyczyniać się do:

1. Zmniejszenia narażenia ludności na działanie

znanych

czynników szkodliwych.

2. Ustalenia i przestrzegania najwyższych

dopuszczalnych stężeń

poszczególnych czynników szkodliwych w wodzie,

żywności i

powietrzu.

3. Objęcia nadzorem tych czynników szkodliwych,

które nie

podlegały uprzednio kontroli.

4. Zabezpieczenia ludności przed niedoborami

czynników

niezbędnych i korzystnych dla prawidłowego

funkcjonowania

organizmu.

Jeżeli skutki zdrowotne działania poszczególnych

czynników są znane, prowadzi się

tylko monitoring

samych stężeń czynników środowiskowych

Przykłady:

badania oceny rozwoju fizycznego dzieci i

młodzieży

miasta Poznania, które są powtarzane co 10

lat, a ich celem

jest ustalenie tendencji rozwojowej tej

populacji.

badania mające na celu ocenę stanu zdrowia

dzieci i

młodzieży na podstawie pogłębionych badań

bilansowych.

badania dotyczące przewlekłych,

nieswoistych chorób

układu oddechowego mieszkańców Krakowa,

które

zmierzały do ustalenia nieznanej poprzednio

częstości

występowania tych chorób w populacji

wielkomiejskiej

oraz zbadania związków między ich

występowaniem a

działaniem czynników środowiskowych

Długofalowe badania przyczynowe =

analityczne.

Cel:

sprawdzenie hipotez ( wysuniętych często na

podstawie

opisu epidemiologicznego), dotyczących

związków miedzy

czynnikami

szkodliwymi( przyczynami) a zmianami w

stanie

zdrowia ludności ( skutkami).

Mogą być prowadzone jako badania:

prospektywne-

wielomiesięczna / wieloletnia

obserwacja skutków

przy równoczesnym systematycznym

pomiarze przyczyn

- retrospektywne

- poszukuje się w przeszłości

przyczyn

podejrzanych o wywołanie

zaobserwowanych już skutków

- interwencyjne

- polegają na sprawdzeniu, czy nie

doszło do

wystąpienia skutków ubocznych, po

uprzednio usuniętym

domniemanym czynniku sprawczym

Badań tych nie wykonujemy –

gdy czynniki

środowiskowe powodują szybkie i oczywiste zmiany

w stanie zdrowia ludności

( np. masowe zatrucia awaryjne)

Badania te wykonujemy gdy;

skutki zdrowotne działania czynnika nie są

dokładnie znane,

zachodzi podejrzenie, ze dany czynnik powoduje

występowanie

odległych następstw zdrowotnych,

zmiany zdrowotne w populacji są częstsze, niż

należałoby się

tego spodziewać, a nieznane są czynniki

powodujące wystąpienie

tych zmian.

III. Badania obserwacyjne

badania opisowe badania

analityczne

prospektywne

retrospektywne

Badania obserwacyjne:

Charakteryzuje je brak wpływu badacza na

środowisko w którym doświadczenie jest

wykonywane, tzn. badacz nie zmienia naturalnego

biegu zdarzeń, nie wprowadza żadnych dodatkowych

czynników ani modyfikatorów zdarzeń.

Badania opisowe.

Badania te

stanowią najbardziej podstawowy poziom

badań epidemiologicznych.

Zawierają opis częstości występowania choroby w

populacji w zależności od cech demograficznych

populacji oraz cech środowiska, bez analizowania,

czy ewentualne powiązania pomiędzy nimi mają

charakter przyczynowo- skutkowy czy też nie.

Wśród cech demograficznych populacji przedmiotem

zainteresowania jest najczęściej wiek i płeć.

Opis rozmieszczenia choroby w populacji może mieć

bezpośrednie zastosowania nie tylko dla

formułowania wstępnych hipotez o szczególnych

warunkach determinujących rozprzestrzenianie się

choroby, ale również np. do rozdziału środków

inwestycyjnych lub materiałów zaopatrzenia

medycznego

Cel badań opisowych:

określenie częstości i rozmiarów zjawiska

zdrowotnego w populacji na podstawie analizy cech

opisujących miejsce i czas w którym badane zjawisko

wystąpiło, oraz cech osoby u której to zjawisko

wystąpiło ( wiek, pleć, zawód, st.cywilny, wyznanie,

miejsce pracy)

Dokładny i prawidłowo przeprowadzony

opis jest

podstawą dochodzenia epidemiologicznego w

epidemiologii choroby zakaźnej

i oceny przebiegu

epidemii chorób przewlekłych.

Zebrane dane i informacje są niezbędne w

planowaniu, organizacji i ocenie opieki zdrowotnej.

Wyniki tych badań

stanowią również podstawę

formowania hipotez etiologicznych

, prowadzących do

ustalenia związków przyczynowych między badanym

zjawiskiem zdrowotnym a środowiskiem

Ocena sytuacji zdrowotnej całej populacji lub

wybranej grupy przy pomocy badań opisowych,

dokonywana jest na podstawie

sondażu

epidemiologicznego,

który polega na zbadaniu

próby pobranej od całej populacji metodą losową.

Ocena rozkładu badanej cechy w próbie daje

wyobrażenie o tym jaki jest rozkład cechy w całej

populacji.

Badania opisowe, wskazujące np. na to, że w jakimś

regionie jest wysoka umieralność niemowląt,

powinno postawić przed organizatorem służby

zdrowia wdrożenie odpowiednich sposobów ochrony

zdrowia niemowląt.

Badania analityczne.

a) prospektywne

b) retrospektywne

Zmierzają do

interpretacji obserwowanych zależności

w kategoriach przyczynowo-skutkowych.

Interpretacja etiologiczna potwierdzonych

współzależności ma duże praktyczne znaczenie dla

medycyny zapobiegawczej.

Sposób uzyskiwania wyników zależy od tego, czy

punktem wyjścia badania jest choroba, czy czynnik

środowiskowy o domniemanym szkodliwym

oddziaływaniu na zdrowie człowieka.

Celem jest:

określenie związku przyczynowego

między czynnikami ryzyka i chorobą. Są one

wykonywane w celu weryfikacji hipotezy

epidemiologicznej wysuniętej na podstawie badań

opisowych

W badaniach retrospektywnych

punktem

wyjściowym badania jest określona jednostka

chorobowa, dla której poszukuje się w przeszłości (

retrospektywnie) przyczyn wyjaśniających jej

etiologię.

W badaniach prospektywnych

punktem

wyjściowym jest dany zespół uwarunkowań

środowiskowych i poszukiwanie w obserwacji

długofalowej ( prospektywnej) odpowiednich dla

niego skutków zdrowotnych.

Istotą analizy epidemiologicznej jest porównanie 2

grup badanych: grupy kontrolnej i grupy badanej.

W grupie kontrolnej

uczestnicy analizy nie

wykazują obecności danej cechy lub nie są

poddawani działaniu badanego czynnika.

W grupie badanej-

obserwuje się obecność

badanej cechy lub obecność badanego czynnika

Badania retrospektywne.

Analizujemy występowanie czynnika ryzyka w grupie

chorych na daną chorobę i w grupie porównawczej osób

u których dana choroba nie występuje.

choroba

ogółem

wystąpił

nie

wystąpiła

Czynnik

ryzyka

obecny

a + b

nieobec

c + d

ogółem

a + c

b + d

Porównujemy częstość występowania cz.ryzyka wśród

chorych

a /a +c

z częstością występowania tego czynnika w

grupie

porównawczej – nie chorych

b /b + d.

WNIOSEK:

Narażenie na działanie czynnika ryzyka jest istotnie

częstsze w grupie chorych, niż w grupie nie-

chorych.Przemawia to za istnieniem związku

przyczynowo-skutkowego pomiędzy chorobą i czynnikiem

ryzyka

Badania prospektywne.

choroba

ogółem

wystąpił

nie

wystąpiła

Czynnik

ryzyka

obecny

a + b

nieobec

c + d

ogółem

a + c

b + d

Porównujemy częstość zachorowań ( zapadalność na daną chorobę)

wśród narażonych

a /a+b

z częstością zachorowań w grupie osób

nie narażonych na działanie czynnika ryzyka

c/ c+ d.

WNIOSEK:

Jeżeli zapadalność jest w sposób statystycznie istotny wyższa w grupie

narażonych w stosunku do badanych nie narażonych na działanie

czynnika ryzyka to wskazuje to na związek przyczynowo-skutkowy

tego czynnika z chorobą.

IV Badania eksperymentalne = doświadczalne.

Celem badania jest

- sprawdzenie, czy eliminacja lub

włączenie domniemanego czynnika etiologicznego

zwiększy lub zmniejszy zapadalność na daną

jednostkę chorobowa.

Istota tego typu badań polega na tym, iż badacz

świadomie i celowo kształtuje podstawowe zmienne,

będące przedmiotem badania oraz sam wydziela

obiekty badania ( osoby, zwierzęta, kolonie

bakteryjne) do poszczególnych grup.

W określonym czasie obserwuje się grupę badaną

oraz grupę kontrolną ( która nie jest poddawana

działaniu czynnika eksperymentalnego).

Dobór jednostek do badań powinien

zapewnić ich

porównywalność

, oznacza to, że

obie grupy muszą mieć

podobny skład i strukturę

, a

poszczególne jednostki

powinny być poddane działaniu takich samych

czynników dodatkowych,

zwłaszcza tych, które mogą

zmniejszyć bądź nasilić działanie czynnika

eksperymentalnego.

Porównywalność grup- zapewnia losowy dobór

jednostek do każdej grupy.

W epidemiologii dosyć rzadko wykorzystywane z uwagi

na szereg problemów natury etycznej.

-zgodnie z zasadami etyki lekarskiej,

- po uzyskaniu zgody komisji bioetycznej.

- zachowanie tajemnicy lekarskiej,

- świadoma zgoda pacjenta po szczegółowej

informacji.

- podwójnie ślepa próba

Rozwinięciem idei eksperymentu w epidemiologii

są tzw.

losowe badania kontrolowane

- ściśle zaplanowane badania ludności,

zmierzające do oceny skuteczności i

bezpieczeństwa danej metody lub środka

zapobiegawczego, którego wpływ ocenia się przez

porównanie grupy poddanej działaniu badanego

czynnika z grupą kontrolną.

Badania takie przeprowadzono w Polsce

dwukrotnie:

-lata 60-te,

ocena skuteczności szczepień

przeciwko

durowi brzusznemu, rożnymi

szczepionkami.

- 1967r

- badania kontrolne odczynowości i

skuteczności

trzech żywych szczepionek p/ odrze.

V. Badania skriningowe = przesiewowe =

przeglądowe

Dostarczają również informacji o częstości i

rozpowszechnieniu chorób, zgonów i zjawisk

zdrowotnych w populacji.

Cel:

wczesne rozpoznawanie chorób, tj. wykrycie

choroby w najwcześniejszym okresie jej przebiegu

w celu niedopuszczeni do pełnego jej rozwoju.

Badania tego typu są to

masowe badania selekcyjne

całej populacji na obecność danej cechy,

wykonywane przy pomocy prostego testu

diagnostycznego.

Cechy testu skriningowego;

- powtarzalność, mierzona stopniem zgodności

wyników kolejnych badań wykonywanych w tej

samej populacji,

- łatwość stosowania i bezpieczeństwo,

- możliwie niski koszt,

- czułość i swoistość testu

Wartość testu wyraża się dwoma parametrami:

czułość i swoistość.

Czułość testu-

jest to jego zdolność wykazywania

możliwie dużego odsetka wyników prawdziwie

dodatnich, czyli małej liczby wyników fałszywie

uje mych.

Liczbową miarę czułości

stanowi

wyrażony w

odsetkach stosunek liczby postawionych przy jego

pomocy trafnych

( tzn. potwierdzonych testem odwoławczym),

rozpoznań choroby, do liczby wszystkich osób

naprawdę chorych

czyli iloraz

a/ a+b x 100

Różne kombinacje wyników testu diagnostycznego

Test

diagnostyczny

Kryteriu

odwoławc

a + b

c + d

a + c

b + d

Czułość a / a + b x 100

Swoistość d / c + d x 100

Swoistość testu-

wyraża się jego zdolnością do

wykazywania
względnie małego odsetka wyników fałszywie
dodatnich

Mierzona jest procentowym stosunkiem liczby
potwierdzonych
przez kryterium odwoławcze, ujemnych wyników
badanych testem
diagnostycznym do liczby wszystkich rzeczywiście
zdrowych, czyli

d / c + d x 100

Zastosowanie badań skriningowych:

- choroby występujące często i powodujące wysoką

chorobowość i

umieralność w danej populacji,

- choroby o stosunkowo długim okresie

przedklinicznym,

- choroby, które w okresie przedklinicznym można

wyraźnie

zróżnicować ze stanem zdrowia,

- choroby, które maja odwracalny przebieg,

- choroby, które poddają się leczeniu bardziej

skutecznie w okresie

bezobjawowym, niż po wystąpieniu objawów

Badania populacyjne, powinny być ograniczone do

osób narażonych na ryzyko zachorowania.

Wyniki tych badań wykorzystywane są w epidemiologii

opisowej

- dają dobry pogląd sytuacji epidemiologicznej w

badanej populacji,

- pozwalają najdokładniej ocenić częstość i

rozpowszechnienie danej

choroby.

Wyróżnia się kilka form badań przesiewowych;

1. Przesiew masowy = powszechny

- czynność diagnostyczna zmierzająca do ujawniania

określonej

choroby, obejmująca całą populację na danym

terenie lub w

określonym przedziale wiekowym.

2. Przesiew wybiórczy

- obejmuje wybrane grupy ludności o szczegółowym

stopniu

narażenia( np. oznaczanie poziomu cukru we krwi

u osób

obarczonych rodzinnie cukrzycą)

3. Przesiew wielokierunkowy i wielofazowy

- polega na kombinacji kilku testów przesiewowych

wielofazowość polega tutaj na 2 lub kilku

bezpośrednio po sobie

następujących etapach selekcji, z których ostatni

doprowadza do

diagnozy, np.;

I - badanie ogólne moczu

II - posiew moczu

III - pełne badanie kliniczne i inne diagnostyczne w

kierunku ZUM

Specjalnym rodzajem badań, które opierają się na

wynikach wykonywanych przez rożne ośrodki, ale z

zastosowaniem takiej samej metody, są badania, które

wykorzystują

META- ANALIZĘ

Meta-analiza –

polega na

1. Zestawieniu wielu wykonanych przez różnych

autorów badań

klinicznych, dotyczących tego samego tematu,

2. Przeanalizowaniu, często sprzecznych, różnych

wyników badań

w celu określenia jednego ogólniejszego wniosku,

3. Określeniu nowych kierunków badań,

4. Zastosowaniu specjalnych metod statystycznych, ze

szczegółowo

określoną metodyką badań.

Przykład: Ocena leczenia fibrynolitycznego w zawale

serca

( opracowana przez wielu autorów)

Przedstawione metody badań mają bardzo rożne

zastosowanie w epidemiologii.

Wybór metody badania będzie zależał od;

1. Ustalonego czasu

2. Rodzaju badanej jednostki chorobowej ( charakter

przewlekły/ ostry,

prowadzi

do zgonu/ nie)

Document Outline