Slajd 1

Trening umiejętności społecznych

Wzrasta zainteresowanie treningiem

umiejętności społecznych, jak i

zapotrzebowanie na tego typu

oddziaływania psychologiczne u osób

z różnych grup zawodowych i

wiekowych (Argyle, 1994, 1998,

1999; Cherniss, 2000; Richardson,

2000).

Trening umiejętności społecznych

Trening umiejętności społecznych

(interpersonalnych, komunikacyjnych), w

skrócie TUS, zwany jest także

treningiem

skuteczności osobistej

Zadaniem TUS jest nauczenie i/ lub

rozwinięcie umiejętności interpersonalnych

u danej jednostki, które pozwolą jej

skuteczniej radzić sobie w życiu osobistym

i/ lub zawodowym (Argyle, 1978, 1999;

Murgatroyd, 2000)

RODZAJE TRENINGÓW UMIEJĘTNOŚCI

SPOŁECZNYCH



Zaradczy/terapeutyczny TUS

: wersja

psychoterapeutyczna TUS, stosowana w

przypadku osób, u których stwierdza się

znaczne deficyty umiejętności społecznych,

trening ma im umożliwić zniwelowanie owych

deficytów, tak aby te jednostki mogły zacząć

skutecznie funkcjonować w swoim otoczeniu

społecznym, w tym wypadku TUS jest główną

lub uzupełniającą metodą terapeutyczną

(pacjenci depresyjni, schizofreniczni) (Grzesiuk,

1994).

RODZAJE TRENINGÓW UMIEJĘTNOŚCI

SPOŁECZNYCH



Rozwojowy TUS:

wersja psychokorekcyjna TUS, jej

celem jest pomoc w efektywniejszym, bardziej

trafnym, dostosowanym do kontekstu stosowaniu

posiadanych umiejętności społecznych.



Specjalistyczny TUS:

wersja psychoedukacyjna

TUS, jej celem jest rozwój specyficznych,

profesjonalnych umiejętności społecznych

warunkujących efektywność pracy na danym

stanowisku, np.: trening umiejętności

nawiązywania kontaktu z pacjentem dla

terapeutów, trening prowadzenia grup

szkoleniowych dla trenerów, trening umiejętności

przywódczych dla menadżerów itp.

TRENING UMIEJETNOŚCI SPOŁECZNYCH



TUS, paradoksalnie, nie zawsze musi polegać na uczeniu

konkretnych umiejętności społecznych. W zależności od

konceptualizacji deficytów społecznych można wyróżnić

kilka form TUS, w których uwaga trenera skoncentrowana

jest na różnych działaniach (Manstead i Hewstone, 2001):



Model warunkowania

: deficyty społeczne to efekt

niedouczenia (lub błędnego uczenia się) i stąd

koncentracja na uczeniu jednostki konkretnych zachowań

społecznych lub modyfikowaniu posiadanych nawyków

społecznego działania w określonych sytuacjach



Model cybernetyczny

: deficyty społeczne jako efekt

ignorowania lub nieadekwatności informacji zwrotnej i

stąd koncentracja na zachęcaniu jednostki do refleksji

nad własnym zachowaniem społecznym, oceną jego

przebiegu i efektów oraz wyciągnięciu wniosków co do

możliwości jego modyfikacji oraz usprawnienia

TRENING UMIEJETNOŚCI SPOŁECZNYCH



Model doświadczeniowy

: deficyty społeczne jako wynik

braku właściwych lub wystarczających doświadczeń w życiu

codziennym i stąd koncentracja na dostarczeniu jednostce

zastępczych doświadczeń umożliwiających oswojenie się z

pewnego typu sytuacjami i nabycie wprawy w

funkcjonowaniu w nich



Model teleologiczny

: deficyty społeczne jako wynik

wyznaczania nieadekwatnych celów interakcji społecznych

lub wynik wyboru nieadekwatnych strategii realizacji celów

interpersonalnych i stąd koncentracja uwagi na sposobie, w

jaki jednostka podchodzi do sytuacji społecznych, w jaki

sposób je interpretuje oraz jakie cele sobie wyznacza w

interakcjach społecznych oraz w jaki sposób planuje

realizację owych celów.

TRENING UMIEJETNOŚCI SPOŁECZNYCH

Uczenie się umiejętności społecznych ma swoją specyfikę, która

według Chernissa (2000) wiąże się z tym, że ich nabywanie

oznacza zazwyczaj przezwyciężanie istniejących, silnych reakcji

nawykowych oraz wiąże się ze zmianami w elementach

osobowości, które są kluczowe dla poczucia tożsamości osoby

uczącej się, stąd trening umiejętności społecznych idzie w parze

ze znacznym oporem i silną obronną postawą, a ponadto wymaga

wielokrotnego powtarzania nowych zachowań w przeciągu

dłuższego okresu czasu. Ponieważ w tym okresie może dochodzić

do wielu błędów i pomyłek podczas stosowania nowo nabywanych

umiejętności, uczący się musi podejść do ich treningu z dużą

motywacją oraz powinien mieć zagwarantowany kompetentny

instruktaż oraz niezbędne wsparcie, które pomoże mu utrzymać

wysoką motywację i kontynuować trening umiejętności aż do

czasu ich pełnego zautomatyzowania.

TRENING UMIEJETNOŚCI SPOŁECZNYCH



Dickson i Hargie (2004) podkreślają, że aby „stać się

kompetentnym” w jakiejkolwiek umiejętności (np. społecznej)

jednostka musi zrozumieć ją poznawczo (poznać jej sens, cel) i

behawioralnie (mieć okazję do jej przećwiczenia, do zapoznania

się z nią) oraz mieć dostęp do informacji zwrotnych na temat tego,

jak dobrze ją wykonuje, a ponadto używać daną umiejętność tak

często, jak to możliwe, aż stanie się w pełni zautomatyzowaną,

naturalną czynnością, w pełni zintegrowaną z innymi

zachowaniami.



Kluczowymi etapami uczenia się umiejętności są:

obserwacja modela

i wnioskowanie o jego motywacji,

wartościach i standardach wykonania, modelowanie: naśladowanie

działania modela,

samokontrola

usprawnianie wykonania danego działania oraz

samoregulacja

nauka wykorzystywania danej umiejętności

stosowanie do różnych kontekstów sytuacyjnych (Dickson i Hargie,

2004).

PRZYCZYNY BRAKU EFEKTYWNOŚCI

TRENINGÓW UMIEJĘTNOŚCI SPOŁECZNYCH



Podsumowując wyniki badań (Cherniss, 2000)

należy wyszczególnić

trzy główne przyczyny

braku efektywności treningu umiejętności

społecznych

- trening umiejętności społecznych

jest nieskuteczny zazwyczaj dlatego, że:



jest za krótki (

np. tylko 2 dni szkoleniowe);



jest oparty na tzw. zmasowanej praktyce

(a nie

rozłożonej w czasie);



nie dostarcza lub nie dostarcza w wystarczającym

stopniu wsparcia potreningowego.

WYTYCZNE ZWIEKSZAJĄCE EFEKTYWNOŚĆ

TRENINGÓW UMIEJĘTNOŚCI SPOŁECZNYCH



Na etapie przygotowań do

treningu

należy dokonać wnikliwej

analizy potrzeb szkoleniowych oraz

ustalić na jej podstawie wraz ze

szkolącymi się konkretne, mierzalne i

ważne dla nich cele treningu oraz

zbudować wśród nich pozytywne

oczekiwanie własnej skuteczności

oraz oczekiwanie korzystnego wyniku

(efektu) treningu.

WYTYCZNE ZWIEKSZAJĄCE EFEKTYWNOŚĆ

TRENINGÓW UMIEJĘTNOŚCI SPOŁECZNYCH



Na etapie treningu

kluczowe jest wielokrotne

ponawianie cyklu demonstrowania danej umiejętności

(trener „żywym modelem” nauczanej umiejętności),

jej ćwiczenia (przy pomocy metod aktywnych, głównie

symulacji) oraz analizowania informacji zwrotnej na

temat jakości wykonania zadania treningowego.



Takie cykle powinny być ponadto rozłożone w czasie

oraz prowadzić do przeuczenia (co ma istotne

znaczenie dla transferu umiejętności z sytuacji

treningowej do sytuacji rzeczywistych).



Bardzo ważne jest przygotowanie uczestników

treningu na radzenie sobie z problemami, które mogą

się pojawić podczas stosowania trenowanych

umiejętności w rzeczywistych sytuacjach (tzw.

prewencja nawrotów)

WYTYCZNE ZWIEKSZAJĄCE EFEKTYWNOŚĆ

TRENINGÓW UMIEJĘTNOŚCI SPOŁECZNYCH



Na etapie utrzymywania wypracowanych

podczas treningu umiejętności

szczególnie

istotne jest zapewnienie szkolącemu się

niezbędnego wsparcia poprzez

coaching

lub grupy

wsparcia, które dodadzą jemu odwagi do

wykorzystywania nowo nabytych umiejętności w

codziennych sytuacjach w domu lub pracy. Badania

sugerują, że najbardziej efektywne są te programy

treningowe, które koncentrują się nie tylko na

rozwijaniu konkretnych umiejętności społecznych,

ale także samoświadomości, umiejętności

samoregulacyjnych oraz empatii (Cherniss, 2000).

TRENING UMIEJĘTNOŚCI SPOŁECZNYCH



Ponieważ TUS jest najbardziej potrzebny i skuteczny w

przypadku osób dorosłych (zwłaszcza młodych dorosłych,

Argyle, 1999)

warto zwrócić uwagę specyfikę uczenia się

osób dorosłych

. Podejściem szeroko wykorzystywanym w

przypadku trenowania tzw. miękkich umiejętności (czyli

umiejętności interpersonalnych) u osób dorosłych

(profesjonalistów) jest

andragogika Knowlesa

(http://tip.psychology.org; Łaguna, 2004). Podstawowe założenia

tego podejścia mówią, że:



dorośli potrzebują wiedzieć, dlaczego muszą się czegoś

nauczyć;



dorośli potrzebują uczyć się w sposób doświadczeniowy

(poprzez praktykę);



dorośli traktują uczenie się jako rozwiązywanie konkretnych

(ważnych dla nich) problemów;



dorośli uczą się najszybciej i najchętniej, gdy dana wiedza lub

umiejętność pozwala w szybki sposób dostarczyć określonej

korzyści.

TRENINGI UMIEJĘTNOŚCI SPOŁECZNYCH



Codzienne doświadczenia społeczne mogą

skutecznie przyczyniać się do rozwoju

umiejętności interpersonalnych, jeśli

spełnione są następujące warunki (Argyle,

1978):



Dostęp do informacji zwrotnej



Wypróbowywanie nowych reakcji i

zachowań



Refleksyjne podchodzenie do już

„obytych” sytuacji społecznych



Udział trenera

TRENINGI UMIEJĘTNOŚCI SPOŁECZNYCH



Dostęp do informacji zwrotnej

codzienne doświadczenia społeczne

będą mało efektywnym treningiem

umiejętności interpersonalnych, jeśli

jednostka nie będzie miała dostępu

do informacji zwrotnej na temat

przebiegu interakcji społecznej i jej

wyniku oraz, gdy nie będzie

analizować tych informacji w sposób

systematyczny.

TRENINGI UMIEJĘTNOŚCI SPOŁECZNYCH



Wypróbowywanie nowych reakcji

i zachowań

: jeżeli informacja

zwrotna mówi, że dane zachowanie

okazało się nieskuteczne w realizacji

danego celu, jednostka powinna za

pomocą prób i błędów lub

modelowania społecznego odkryć i

wypróbować bardziej skuteczną

reakcję.

TRENINGI UMIEJĘTNOŚCI SPOŁECZNYCH



Refleksyjne podchodzenie do już

„obytych” sytuacji społecznych

: w

miarę praktykowania danych umiejętności

one automatyzują się, jednostka wykonuje

je bardziej płynnie, „naturalnie”,

jednocześnie staje się bardziej oswojona z

danymi sytuacjami, stają się one dla niej

coraz mniejszym wyzwaniem, a coraz

bardziej rutyną, jej wykonanie jest mniej

podatne na dystraktory, ale i na informację

zwrotną, co może blokować usprawnianie

skuteczności interpersonalnej w danych

sytuacjach.

TRENINGI UMIEJĘTNOŚCI SPOŁECZNYCH



Udział trenera

: uczenie się może być

przyspieszone, gdy jednostce zapewni się pomoc

trenera, osoby, która będzie regularnie, w sposób

systematyczny obserwować jednostkę podczas

codziennych interakcji w określonych sytuacjach

społecznych oraz zapewniać rzetelną informację

zwrotną i instruktaż. Zasadniczą zaletą treningu

podczas codziennych interakcji społecznych (na

przykład w miejscu pracy) jest

brak problemu z

transferem

wypracowywanych umiejętności do

rzeczywistych sytuacji, gdyż te umiejętności są

właśnie wypracowywane w owych rzeczywistych

sytuacjach (Argyle, 1999).

TRENINGI UMIEJĘTNOŚCI SPOŁECZNYCH



Trening umiejętności społecznych najczęściej opiera

się na technice odgrywania roli. Granie roli

(symulacja) to wypróbowywanie umiejętności

społecznych poza rzeczywistą sytuacją (np. podczas

szkolenia) na partnerach roli.



Dla skuteczności tej techniki jest ważne, aby owi

pozoranci byli jak najbardziej realistyczni –

przygotowani i poinstruowani do symulowania

określonych trudności interakcyjnych, zaś sama

metoda jest zalecana przede wszystkim do uczenia

specyficznych umiejętności.



Każda sesja grania roli to praca nad jakąś

umiejętnością, jakimś aspektem złożonej

umiejętności lub zachowaniem w określonej

sytuacji.

TRENINGI UMIEJĘTNOŚCI SPOŁECZNYCH / ZASADY



Pojedyncza sesja trwa zazwyczaj od 1 do 3

godzin, zaś cały cykl treningowy może

obejmować kilka do kilkunastu sesji

(zazwyczaj 1 lub 2 sesje na tydzień).



Grupy treningowe liczą na ogół 6 osób

(sesje grupowe mogą być uzupełniane

sesjami indywidualnymi)



Konieczna jest analiza potrzeb

szkoleniowych (lista problemowych

sytuacji oraz lista umiejętności do

nauczenia lub usprawnienia).

TRENINGI UMIEJĘTNOŚCI SPOŁECZNYCH / ZASADY



Struktura sesji wygląda następująco

;



Zaczynamy od modelowania trenowanej umiejętności

poprzez jej demonstrację „na żywo” lub/ i przy

wykorzystaniu pomocy audio-wizualnych wspartego

instruktażem werbalnym i dyskusją na temat kluczowych

aspektów nauczanej umiejętności.



Następnie uczestnicy treningu przygotowują się do

odgrywania roli – zdefiniowana zostaje sytuacja

problemowa, (uczestnicy) pozoranci są wybierani i

instruowani. Kolejnym etapem jest granie roli.



Ćwiczenie może trwać od 5 do 30 minut. Po nim następuje

dostarczenie ćwiczącemu informacji zwrotnych od trenera,

pozoranta, pozostałych uczestników treningu, zarówno w

formie werbalnej, jak i analizy nagrania audio-wideo).



Ostatnim etapem jest ponowne granie roli przez ćwiczącego

z uwzględnieniem otrzymanej uprzednio informacji zwrotnej.

TRENINGI UMIEJĘTNOŚCI SPOŁECZNYCH / ZASADY



W przypadku TUS opartego na technice odgrywania roli

pojawia się

problem z transferem trenowanych

umiejętności do rzeczywistych sytuacji

(Argyle, 1994,

1999; Cherniss, 2000). Można mu zaradzić korzystając z

następujących dyrektyw:



stosuj prace domowe: nakłaniaj trenujących do

wypróbowywania między sesjami umiejętności, których się

uczą na treningu (co często wywołuje niechęć i opór ze

strony trenujących);



dokonuj realistycznej symulacji rzeczywistej sytuacji: pomaga

to także zminimalizować ryzyko traktowania treningu przez

jego uczestników jako czegoś „głupiego i nieżyciowego” (co

wiąże się z „dramatyzowaniem” i „graniem pod publikę”);



doprowadź do przeuczenia: im dłużej jednostka pracuje nad

zmianą, tym bardziej trwała jest ta zmiana; w przypadku

wielu osób dla uzyskania trwałej zmiany potrzebne jest

przynajmniej 12 sesji treningowych.

Document Outline