URZĄDZENIA ODCZYTOWE

• mikroskopy odczytowe

– kreskowe (szacunkowe)

– precyzyjne ze śruba mikrometryczną

• noniusz

e

• mikrometry 

optyczne

– skalowe (z płytką 

mikrometryczną)

KLASYFIKACJA TEODOLITÓW       

  

wg nominalnej dokładności odczytu 

(1)

• o małej dokładności (teodolity budowlane)

–

o dokładności 1’-30”

–

mają zastosowanie przy tyczeniu krótkich odcinków 

dróg oraz przy pomiarach małych obszarów

–

ZEISS Theo 080, OPTON Th5, WILD T0

• o średniej dokładności (teodolity inżynierskie)

–

o nominalnej dokładności odczytu 6” (20

cc

)

–

przeznaczone do pomiarów drogowych, 

poligonizacji, tachimetrii itp.

–

ZEISS Theo 020, WILD T1, OPTON Th4, PZO T30 

lub T6

KLASYFIKACJA TEODOLITÓW       

  

wg nominalnej dokładności odczytu 

(2)

• o dokładności podwyższonej (teodolity 

uniwersalne)

– z mikrometrometrem optycznym o dokładności odczytu 

1” (2

cc

)

– przeznaczone do pomiarów triangulacyjnych, 

poligonizacji, tyczenia konstrukcji budowlanych oraz 

pomiarów kontrolnych w budownictwie

– OPTON Th2, WILD T2, ZEISS Theo 010

• teodolity precyzyjne

– o dokładności odczytu 0,2” (1

cc

)

– używane do wykonywania triangulacji państwowej, 

obserwacji astronomicznych, badania odkształceń

– WILD T3, KERN DKM2

PRZYGOTOWANIE 

TEODOLITU DO 

POMIARU

• ustawić statyw nad punktem w ten sposób, aby głowica 

znalazła się nad nim i zajęła położenie poziome

• wyjąć z futerału teodolit i połączyć go śrubą sprzęgającą 

ze statywem

• scentrować instrument nad punktem
• spoziomować instrument
• sprawdzić centrowanie i ewentualnie poprawić
• ustawić ostrość obrazu w urządzeniu odczytowym
• ustawić ostrość obrazu siatki kresek
• nastawić obraz przedmiotu na ostrość- sprawdzić czy nie 

występuje paralaksa siatki kresek

PARALAKSA SIATKI 

KRESEK

 występuje gdy obraz celu nie powstaje na 

płaszczyźnie siatki kresek

 charakteryzuje się tym że przy poruszaniu okiem 

widzimy przesuwanie się obrazu celu względem 

siatki celownicze

Sposób postępowania:
• przy ustawieniu ostrości obrazu na 

nieskończoność ustawiamy ostrość siatki kresek

• kierujemy lunetę na cel i ustawiamy ostrość 

obrazu celu

CENTROWANIE

• za pomocą pionu sznurkowego

• za pomocą pionu drążkowego

• za pomocą pionu optycznego

• centrowanie wymuszone

POZIOMOWANIE

ZALEŻNOŚCI MIĘDZY OSIAMI

Osie geometryczne teodolitu
muszą spełniać następujące
warunki:
• prostopadłość osi libeli 

alidadowej (LL) do 

pionowej osi obrotu 

instrumentu (VV)

• prostopadłość osi celowej 

lunety (CC) do jej poziomej 

osi obrotu (HH)

• prostopadłość osi obrotu 

lunety (HH) do pionowej osi 

obrotu instrumentu (VV)

Sprawdzenie warunku 

prostopadłość osi libeli alidadowej 

(LL) do pionowej osi obrotu 

instrumentu (VV)

• ustawiamy libelę alidadową równolegle do 

dwóch śrub poziomujących i obracając je 
jednocześnie w przeciwnych kierunkach 
doprowadzamy libelę do górowania

• po spoziomowaniu obracamy alidadę o 180

0

• jeżeli pęcherzyk libeli wychylił się od jej 

pierwotnego położenia – libela wymaga 
rektyfikacji

Błąd libeli

• połowę wychylenia pęcherzyka usuwa się za pomocą śrub 

poziomujących spodarki, a drugą połowę za pomocą śrubek 

rektyfikacyjnych libeli

• jeżeli po obróceniu alidady o 180

0

 występuje wychylenie 

pęcherzyka, opisane czynności powtarzamy aż do uzyskania 

zgodności w granicach 0,2 do 0,3 działki libeli

Sprawdzenie warunku 

prostopadłość osi celowej 

(CC) do poziomej osi obrotu  

lunety (HH)

• po spoziomowaniu instrumentu lunetę 

naprowadzamy na wyraźny punkt P, położony w 

przybliżeniu w poziomej płaszczyźnie celowania w 

odległości kilkudziesięciu metrów od instrumentu 

i wykonuje odczyt kręgu poziomego N

1

• obracamy lunetę przez zenit, zwalniamy alidadę i 

po powtórnym naprowadzeniu lunety na punkt P 

wykonuje się odczyt koła poziomego N

2

• z otrzymanych odczytów N

1 

i

 

N

2

 obliczamy tzw. 

błąd kolimacji k ze wzoru:

• jeżeli błąd kolimacji przekracza potrójną wartość 

błędu odczytu – należy przeprowadzić rektyfikację





2

180

1

0

2

N

N

k







Kolimacja a wysokość celu

0

50

100

150

0

10 20

30

40 50

60

70 80

kąt pionowy h

k

o

lim

ac

ja

 

h

C

C

k

cos



w przykładzie przyjęto, że c = 20 sekund

Rektyfikacja błędu 

kolimacji

• obliczamy odczyt średni

• obliczony odczyt nastawiamy na kręgu 

poziomym obrotem leniwki alidady

• oś celową naprowadzamy na punkt P za 

pomocą bocznych ustawionych poziomo 
śrubek rektyfikacyjnych siatki kresek

• powtarzamy sprawdzenie warunku





2

180

0

2

1







N

N

N

śr

Sprawdzenie prostopadłość osi 

obrotu lunety (HH) do pionowej 

osi obrotu instrumentu (VV)

• teodolit ustawia się w odległości 10-

20m od ściany budynku i po 

spoziomowaniu instrumentu 

naprowadza się lunetę na wysoko 

położony wyraźny punkt P

• przy zaciśniętej alidadzie opuszcza się 

lunetę do położenia horyzontalnego i 

zaznacza się na ścianie rzut P

1

 punktu 

P

• po obróceniu lunety przez zenit 

czynność powtarzamy zaznaczając 

punkt P

2

• jeżeli odległość między punktami P

1

, P

2

 

jest większa od 3mm -instrument 

należy oddać do naprawy w warsztacie 

specjalistycznym

INKLINACJI SAMODZIELNIE NIE USUWAMY!

Inklinacja a wysokość celu

i

i tgh

k



0

50

100

150

0

10 20

30

40 50

60

70 80

kąt pionowy h

in

k

lin

ac

ja

w przykładzie przyjęto, że i = 20 sekund