Nowotwory jajnika –
Nowotwory jajnika –
profilaktyka i wczesne
profilaktyka i wczesne
wykrywanie.
wykrywanie.
Katedra Ginekologii i Położnictwa
Klinika Onkologii Ginekologicznej
Akademii Medycznej w Poznaniu
Kierownik Kliniki i Katedry
prof. dr hab. Marek
Spaczyński
Zachorowalność na raka
Zachorowalność na raka
jajnika: Rozkład według
jajnika: Rozkład według
wieku
wieku
(%)
0
5
10
15
20
25
30
< 20 20-34 35-44 45-54 55-64 65-74 75-84 > 85
WIEK
(lata)
• Wzrastający wiek
• Nieródki
• Niepłodność (RR=1,6)
• W wywiadzie rak piersi (RR=2,0), błony
śluzowej macicy lub jelita grubego
• W wywiadzie rodzinnym rak jajnika,
błony śluzowej macicy (RR=1,8), piersi
(RR=1,7) lub trzustki (RR=1,8)
Etiologia - czynniki ryzyka
Etiologia - czynniki ryzyka
Etiologia - czynniki
Etiologia - czynniki
ochronne
ochronne
• Pierwsza ciążą 40%
• Kolejne ciąże
14%
• Poronienia/porody przedwcz.
14%
• Karmienie piersią 26 m-cy 2,5% /miesiąc
• Tabletki antykoncepcyjne
40%
• Sterylizacja
10-70%
• Hysterectomia 33%
Czynnik Spadek ryzyka
• Brak wczesnych objawów (zmiany
średnicy 5-7 cm zwykle bezobjawowe)
• Ból brzucha
50-60%
• Powiększenie obwodu brzucha
50%
• Objawy urologiczne
15-20%
• Objawy ze strony 15-20% układu
pokarmowego
• Krwawienie z dróg rodnych
5-30%
Objawy kliniczne raka jajnika
Badania diagnostyczne
• Badanie ginekologiczne
• Ultrasonografia
• Markery nowotworowe
• Punkcja jamy brzusznej
• Laparoskopia/laparotomia
• Biopsja guza
Charakterystyka zmiany w
Charakterystyka zmiany w
miednicy mniejszej podczas
miednicy mniejszej podczas
badania ginekologicznego
badania ginekologicznego
NIEZŁOŚLIWA ZŁOŚLIWA
Ruchomość Pełna
Ograniczona
Spoistość
Torbielowata
Lita
Umiejscowienie Jednostronne
Obustronne
Zatoka Douglasa
Wolna
Zajęta
Ultrasonograficzna ocena guza
Ultrasonograficzna ocena guza
jajnika
jajnika
• Wyklucz zmianę fizjologiczną w
zależności od:
– dnia cyklu miesiączkowego
– wieku (ew. po hysterectomii)
– okresu po menopauzie
• Dwa USG wymagane ażeby
wykluczyć że zmiana ma charakter
przejściowy
Ultrasonograficzna ocena guza
Ultrasonograficzna ocena guza
jajnika
jajnika
• Umiejscowienie guza - potwierdzenie
jajnikowego pochodzenia zmiany
• Lokalizacja jedno/obustronna
• Rozmiary i objętość guza
• Morfologia guza (indeks
morfologiczny)
• Badanie przepływów Dopplerem
• USG trójwymiarowe (3-D)
Ultrasonografia dopplerowska
Ultrasonografia dopplerowska
• Wskaźnik pulsacji (PI)
• Wskaźnik oporu (RI)
• Lokalizacja naczyń (ośrodkowo vs
obwodowo)
• Wcięcie rozkurczowe
• Maksymalna prędkość skurczowa (PSV)
• Uśredniona prędkość maksymalna (time
averaged maximum velocity - TAMXV)
Ultrasonografia dopplerowska
Ultrasonografia dopplerowska
NIEZŁOŚLIWE ZŁOŚLIWE _
Przepływ wysokooporowy Przepływ
niskooporowy
PI > 1,0 PI < 1,0
RI > 0,4 RI < 0,4
Przepływ na obwodzie
Przepływ
centralny/obwodowy
Wcięcie rozkurczowe Brak wcięcia rozkurczowego
Technika kolorowego Dopplera
Technika kolorowego Dopplera
• Neowaskularyzacja w guzach
złośliwych
• Angiogeneza w guzie złośliwym:
– wzrost ilości i stopnia skręcenia naczyń
– naczynia są pozbawione mięśniówki
błony środkowej
– niska oporność naczyń na przepływ
krwi
USG 3D
USG 3D
• Dokładniejsza ocena objętości guza
• Lepsza ocena struktury guza
• Lepsza ocena unaczynienia guza
(angiografia dopplerowska)
• Objętościowa ocena przepływów
naczyniowych
Badania dodatkowe
• Wlew kontrastowy
• Urografia
• CT
• RTG klatki piersiowej
• MRI
• SPECT / PET
Diagnostyka różnicowa
guzów jajnika
• Ciąża ektopowa
• Mięśniaki macicy
• Stany zapalne przydatków
• Nerka miedniczna
• Nowotwór nerki
• Guz jelita
Rak jajnika :
Rak jajnika :
Relatywne 5-letnie
Relatywne 5-letnie
przeżycia
przeżycia
84
79
73
65
58
23
14
38
0
20
40
60
80
100
IA
IB
IC
IIA IIB-C III
IV
All
STOPIEŃ
KLINICZNY
5-letnie
przeżyc
ia (%)
Pomimo doskonałych metod
diagnostycznych i leczniczych
wyniki
nie są zadowalające
SKRINING
BADANIA PRZESIEWOWE
• Stosunkowo powszechna choroba
• Rozpoznawalne stadium przedkliniczne
• Znacznie większe korzyści lecznicze we
wczesnym okresie choroby
• Akceptowane przez pacjenta i badającego
• Stosunkowo dobre: czułość, swoistość i
wartość predykcyjna
• Obniżenie śmiertelności z powodu danej
choroby
Kryteria dla idealnego badania
przesiewowego
• Badanie ginekologiczne
• Ultrasonografia (TVS ± Doppler)
• CA 125
• Inne markery (OVX1, M-CSF)
• Skrining wieloskładnikowy
(multimodal) (CA 125 z następowym
TVS)
Skrining raka jajnika
• > 30 U/ml u 80% pacjentek z nabłonkowym
rakiem jajnika
• Stężenie koreluje ze stadium zaawansowania
• Stężenie CA 125 podwyższone przed
klinicznym rozpoznaniem raka jajnika
ALE
• Marker nieswoisty dla raka jajnika
• Stężenie podwyższone tylko w 50% stadium I
• Niższa czułość niż ultrasonografia
Skrining raka jajnika - CA125
[JANUS Study 1988, Stockholm Study 1992,
Maryland Study 1993]
• Ogólna populacja
– rutynowy skrining nie jest zalecany
• Populacja wysokiego ryzyka
– mocno obciążony wywiad rodzinny
lub udowodniona mutacja genetyczna
w zakresie predysponującego genu
Skrining raka jajnika