Pojęcie winy w prawie
cywilnym
Dolnośląskie Centrum Zdrowia
Publicznego we Wrocławiu
pl. Powstańców Warszawy 1
lek. med. Stanisław Irzykowicz
mgr Jolanta Kostecka-Jończak
Pojęcie winy w prawie
cywilnym
Dolnośląskie Centrum Zdrowia
Publicznego we Wrocławiu
pl. Powstańców Warszawy 1
lek. med. Stanisław Irzykowicz
mgr Jolanta Kostecka-Jończak
2
Wina lekarza
Wina zachodzi wówczas, gdy sprawcy szkody
można postawić zarzut zarówno obiektywnej,
jak i subiektywnej niewłaściwości zachowania
się.
Pojęcie winy składa się z dwóch elementów:
obiektywnego elementu winy
subiektywnego elementu winy, które muszą
wystąpić łącznie
3
Obiektywny element winy
Obiektywny element winy wypełnia każde zachowanie
się niewłaściwe, a więc niezgodne bądź z przepisami
prawa przedmiotowego, bądź z zasadami etycznymi,
bądź w ogóle z obowiązkiem ostrożności, jaka każdy
człowiek w społeczeństwie powinien przestrzegać, aby
drugiemu szkody nie wyrządzić
W stosunku do lekarzy będzie to zwykle naruszenie
obowiązujących przepisów lub reguł wynikających z
zasad wiedzy medycznej, doświadczenia i deontologii
zawodowej
Przy istnieniu stosunku umownego pomiędzy
pacjentem z lekarzem obiektywny element winy tkwi
już w samym niewykonaniu lub nienależytym
wykonaniu zobowiązania
4
Obiektywny element winy
Ogólnie można stwierdzić, że obiektywnym
elementem winy będzie uchybienie przez lekarza
jego obowiązkom zawodowym, które wynikają z
różnych przepisów i z istoty zawodu, jak i takie, które
zostały zastrzeżone w umowie zawartej z pacjentem
(przez lekarza prowadzącego prywatną praktykę)
Lekarz musi przestrzegać nie tylko przepisów prawa,
lecz także Kodeks Etyki Lekarskiej, przyjęty uchwałą
Krajowego Zjazdu Lekarzy, jako najwyższej władzy
samorządu lekarskiego, jest aktem normatywnym
skierowanym do lekarzy.
5
Obiektywny element winy
Naruszenie przez lekarzy postanowień kodeksu
może stanowić obiektywny element winy
Jeżeli norma Kodeksu pozostaje w sprzeczności z
przepisami prawa, należy uznać, że jest ona
pozbawiona mocy prawnej, zwłaszcza gdy dotyczy
to praw i wolności obywatelskich, gdyż te mogą
być regulowane wyłączenie w ustawach lub
aktach niższego rzędu mających upoważnienie
ustawowe
Obiektywnym elementem winy jest też błąd sztuki
lekarskiej, co nie przesądza jeszcze o
odpowiedzialności lekarza
6
Subiektywny element winy
Subiektywny element winy można określić w
sposób kazuistyczny, wprowadzając różne
szczegółowe wyliczenia przypadków
niedbalstwa lub innego rodzaju winy lekarza,
bądź w sposób bardziej ogólny, jako ujemną
ocenę postępowania lekarza, niezgodnego z
jego obowiązkami, wynikającymi z różnych
przepisów prawnych, umów ogólnych reguł
zachowania się, istoty zawodu, zasad
deontologii
7
Subiektywny element winy
W piśmiennictwie prawniczym rozróżnia się:
winę dotyczącą techniki medycznej (niewiedza
lekarza, nieostrożność w postępowaniu, niedbalstwo,
niezręczność, nieuwaga)
winę nie dotyczącą techniki medycznej (brak rad i
informacji tam, gdzie są wymagane, np.
nieuprzedzenie chorego o sposobie postępowania,
niepowiadomienie o ryzyku i skutkach zabiegu,
porzucenie chorego, brak koniecznego nadzoru,
odmowa udzielenia pomocy, przeprowadzenie
zabiegu bez zgody pacjenta, podjecie zabiegu o zbyt
dużym ryzyku w porównaniu do zamierzonych
korzyści, dokonanie eksperymentu badawczego
stwarzającego ryzyko dla zdrowia pacjenta,
dokonanie transfuzji krwi nieodpowiedniej grupy)
8
Subiektywny element winy
Wina lekarza polegać może na działaniu (najczęściej)
bądź na zaniechaniu (np. nieudzielenie pomocy,
porzucenie chorego itp), gdy szkody można byłoby
uniknąć, gdyby lekarz dołożył należytej staranności
Wina przejawiać się będzie zwykle pod postacią
niedbalstwa, ale nie zawsze
Winą będzie również postępowanie lekarza oceniane
ujemnie ze względu na naruszenie przezeń
obowiązków zawodowych lub umownych albo
ogólnych reguł ostrożności, mimo że niedbalstwem
nie jest
9
Subiektywny element winy
Niezręczność czy nieuwaga lekarza nie może być
traktowana jako ryzyko zabiegu ponoszone przez
pacjenta.
Tworzą one winę wtedy, gdy przyjmowany jako
wzorzec lekarz zręczny, sumienny i uważny by ich w
danych okolicznościach nie popełnił
Wina umyślna w postępowaniu lekarza zachodzi
rzadko
Polega ona bądź na działaniu rozmyślnym,
sprzecznym z obowiązkiem, bądź na rozmyślnym
zaniechaniu (niepodjęciu działania nakazanego w
danym przypadku przez przepis prawny lub umowę)
10
Subiektywny element winy
Niedbalstwo polega na niedołożeniu wysokiej miary
wiedzy i staranności.
W celu wyjaśnienia tego pojęcia przyjmuje się w
prawie cywilnym miernik obiektywny i abstrakcyjny,
polegający na porównaniu postępowania sprawcy
szkody z pewnym wzorcem postępowania,
uniezależnionych od indywidualnych właściwości
sprawcy, lecz przy uwzględnieniu pewnych
elementów konkretnych, zewnętrznych dotyczących
okoliczności danego przypadku
Aby ocenić postępowanie sprawcy szkody trzeba
abstrakcyjny wzorzec postępowania umieścić w tych
właśnie konkretnych warunkach
11
Subiektywny element winy
W „procesach lekarskich” sądy badają obowiązki
lekarza, a następnie ustalają, czy dołożył on
staranności,jakiej można wymagać od lekarza w danych
warunkach; stawiają sobie pewien abstrakcyjny
wzorzec postępowania porównując z nim
postępowanie danego lekarza
Jeśli jego zachowanie odbiega od tego wzorca, można
mu przypisać winę
Wzorzec zależny jest od stanu wiedzy, jest zmienny
wraz z postępem medycyny
Lekarz jest obowiązany dotrzymywać kroku
nowoczesnej technice i wiedzy medycznej, musi
pogłębiać swoje wiadomości, zgodnie z art. 55 Kodeksu
Etyki Lekarskiej
12
Stopień winy
W historii „prawa medycznego” można było spotkać
poglądy głoszące nieodpowiedzialność lekarza w
stosunku wiedzy i techniki medycznej poza
przypadkami winy umyślnej, winy ciężkiej lub tzw.
winy zwykłej (czyli takiej, którą każdy może popełnić)
W przypadku „winy zawodowej” lekarz powinien
odpowiadać tylko wtedy, gdy była ona „winą ciężką”,
aby nie krępowała go w jego pracy obawa nadmiernej
odpowiedzialności
Kodeks Etyki Lekarskiej nakłada na lekarza
obowiązek przeprowadzania wszelkich postępowań
diagnostycznych, leczniczych i zapobiegawczych z
należytą starannością, poświęcając im niezbędny czas
13
Stopień winy
Lekarz ponosi zatem odpowiedzialność za
niedołożenie tej staranności, za wszelką winę
nieumyślną, a tym bardziej umyślną
Odpowiada za każdą nieuwagę, nieostrożność,
niedbalstwo, jeżeli jego postępowanie sprzeczne
było z elementarnymi zasadami sztuki lekarskiej
Często jednak stosowanie się tylko do
elementarnych zasad nie wystarczy, na lekarzu
ciąży bowiem obowiązek szczególnej staranności
z uwagi na skutki tego postępowania
Lekarz odpowiada nie tylko za winę w samym
procesie leczenia, lecz także za każdą winę nie
dotyczącą techniki medycznej
14
Stopień winy
Lekarz nie odpowiada za szkodliwe skutki leków
Jeżeli jednak nie zbadał należycie pacjenta i
postawił wadliwą diagnozę, skutkiem czego
zapisał mu niewłaściwy lek, może ponieść
odpowiedzialność za wyrządzoną przez to szkodę
Lekarz mógłby również odpowiadać, gdy zapisuje
pacjentowi lek wysoko toksyczny, wówczas gdy
nie było to konieczne i powinien był wiedzieć, że
może to wywołać dla chorego niepożądane skutki
uboczne
Lekarz ma obowiązek pouczyć pacjenta o
skutkach ubocznych leków
15
Stopień winy
Lekarz może też ponieść odpowiedzialność za
błędnie wystawioną receptę, na skutek czego
otrzyma lek dla niego szkodliwy
Lekarz nie ponosi natomiast odpowiedzialności za
tzw. błędy nauki, tj. za pomyłki w diagnozie
uzasadnione stanem wiedzy:
za niepomyślne skutki leczenia i przedsięwziętych
zabiegów, jeżeli postępowanie jego było zgodne z
zasadami wiedzy medycznej i jeżeli dany sposób
leczenia był uzasadniony w konkretnym przypadku,
chyba że działalność jego ma charakter czynu
niedozwolonego, jak np. dokonanie zabiegu bez
zgody pacjenta
16
Stopień winy
za „ryzyko postępu” - gdy np. stosowane
środki i leki, należycie testowane i
dopuszczone do obrotu, w świetle rozwoju
nauki okazały się szkodliwe
17
Ciężar dowodu winy
Pacjent, który występuje z powództwem
odszkodowawczym, musi udowodnić podstawy
swojego roszczenia, w tym także winę lekarza
Na lekarzu nie ciąży domniemanie winy, zobowiązuje
się on bowiem tylko do dołożenia należytej
staranności w leczeniu pacjenta, której brak musi
tenże udowodnić, z wyjątkiem przypadków, gdy
można przyjąć zobowiązanie rezultatu.
Lekarz powinien jednak udowodnić, że należycie
wypełnił swe obowiązki i działał zgodnie z zasadami
wiedzy medycznej
Rzeczą pacjenta jest natomiast dowód przeciwny
18
Ciężar dowodu winy
Pacjent musi udowodnić winę lekarza
Przedmiotem dowodu są, zgodnie z art. 227 k.p.c,
fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne
znaczenie.
Ważnym dowodem będzie opinia biegłych, gdyż
może on pomóc sądowi właściwie ocenić
postępowanie lekarza w zakresie leczenia
Dla uniknięcia ewentualnych podejrzeń co do
stronniczości biegłych powinni być oni powołania z
innego terenu aniżeli teren działalności zawodowej
lekarza, który szkodę spowodował
19
Ciężar dowodu winy
Sąd nie jest jednak związany opinią biegłych, stanowi
ona tylko jeden z dowodów podlegających ocenie
sądu
Trzeba pamiętać, że niestety nierzadkie są opinie
biegłych dalekie od obiektywizmu, na co wpływ ma
fałszywie pojęta solidarność zawodowa
Opinie są giętkie, niejasne, dwuznaczne, stawiają
różne hipotezy i ewentualności szkody, pomijają fakty
niekorzystne dla lekarza, „kryją” niedbalstwo, brak
wiedzy, staranności i sumienności lekarza
Sąd powinien wszechstronni rozważyć zebrany
materiał (art. 233 § 1 k.p.c.), a nie ograniczyć się do
biernego powtarzania opinni biegłych i wydać wyrok
zgodnie z zasadą swobodnej oceny dowodów
20
Ciężar dowodu winy
Opinia biegłych ma na celu ułatwienie sądowi
należytej oceny zebranego w sprawie materiału,
gdy potrzebne są do tego wiadomości specjalne
Opinia nie może natomiast sama być źródłem
materiału faktycznego sprawy
Biegli nie są powołani do przedstawienia ocen i
wniosków prawnych ani ferowania wyroków, gdyż
to należy do kompetencji sądu
Powinni się ograniczyć do oceny stanu
faktycznego okoliczności sprawy i zgodności
postępowania lekarza z zasadami wiedzy
medycznej, jego obowiązkami itp. Oraz
odpowiedzi na pytania stron i sądu
21
Ciężar dowodu winy
Wszelkiego rodzaju zaniedbania organizacyjne,
techniczne i inne, nie wchodzą ściśle w zakres sztuki
lekarskiej
Sąd może ocenić samodzielnie, bez potrzeby
powoływania biegłych albo nawet wbrew opinii
biegłych, które mogą nie być wiarygodne
W systemie prawa anglo-amerykańskiego stosuje się
często w „procesach lekarskich” dowód prima facie,
który ułatwia znacznie sytuację procesową
poszkodowanego
Dowód ten polega na tym, że niedbalstwo pozwanego
wynika z okoliczności danego przypadku
22
Ciężar dowodu winy
Aby dowód przeprowadzić musi być
spełnionych kilka przesłanek:
zdarzenie nie miałoby miejsca, gdyby pozwany
dołożył należytej staranności
istnieje duże prawdopodobieństwo, że
zdarzenie nastąpiło w czasie, gdy powód
znajdował się pod kontrolą pozwanego
zachowanie powoda w tej sytuacji było bierne,
tak aby nie można było wyprowadzić wniosku,
że sam sobie wyrządził szkodę
23
Ciężar dowodu winy
Jeśli te przesłanki są spełnione, można wnioskować,
że szkoda powstała w wyniku niedbalstwa lekarza
Wtedy zachodzi domniemanie jego winy, które ten
może obalić, wskazując na przykład, że szkoda
powstać mogła z innych przyczyn, za które on nie
ponosi odpowiedzialności
Dowód tego rodzaju może być dopuszczony tylko
wówczas, gdy dokładne przyczyny szkody nie mogą
być ustalone przy pomocy pewniejszych środków i
gdy zdarzenie wskazuje na niedbalstwo konkretnej
osoby
24
Ciężar dowodu winy
Zasada, która pozwala na dowód niedbalstwa na
podstawie okoliczności, jest powszechnie nazywana res
ipsa loquitur
Zasada ta, dotyczy w szczególności pozostawienia po
operacji ciał obcych w ciele pacjenta
Sąd może korzystać ze wszelkich dowodów, zarówno
bezpośrednich i absolutnie pewnych, a także z dowodów
pośrednich o dużym stopniu prawdopodobieństwa,
może uznać za ustalone fakty mające istotne znaczenie
dla rozstrzygnięcia sprawy, jeżeli wniosek taki można
więc przyjąć winę lekarza w oparciu o domniemania
faktyczne w braku dowodu przeciwnego
25
Ciężar dowodu winy
Na ważność tych domniemań w „procesach
lekarskich” zwraca się szczególną uwagę w
doktrynie prawniczej
Sąd może uznać, że pozostawienie ciał obcych w
organizmie pacjenta czy szkoda, którą ten poniósł
na skutek niezapewnienia mu bezpieczeństwa
leczenia (np. zainfekowania go chorobą zakaźną),
jest domniemaniem niedbalstwa lekarza
Dowód ekskulpacji spoczywa wówczas na lekarzu
lub na zakładzie leczniczym
26
Typy przestępstw
Przestępstwa przeciwko pokojowi, ludzkości oraz
przestępstwa wojenne
Przestępstwa przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej
Przestępstwa przeciwko obronności
Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu
Przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu
powszechnemu
Przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji
Przestępstwa przeciwko środowisku
Przestępstwa przeciwko wolności
Przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i
obyczajowości
27
Typy przestępstw
Przestępstwa przeciwko rodzinie i opiece
Przestępstwa przeciwko czci i nietykalności
cielesnej
Przestępstwa przeciwko prawom osób
wykonujących pracę zarobkową
Przestępstwa przeciwko działalności instytucji
państwowych oraz samorządu terytorialnego
Przestępstwa przeciwko wymiarowi sprawiedliwości
Przestępstwa przeciwko wyborom i referendom
Przestępstwa przeciwko porządkowi publicznemu
28
Typy przestępstw
Przestępstwa przeciwko ochronie informacji
Przestępstwa przeciwko wiarygodności
dokumentów
Przestępstwa przeciwko mieniu
Przestępstwa przeciwko obrotowi
gospodarczemu
Przestępstwa przeciwko obrotowi pieniędzmi i
papierami wartościowymi