WPROWADZENIE DO 

CHORÓB UKŁADU 

MIĘŚNIOWO - 

SZKIELETOWEGO

ZASADY ROZPOZNAWANIA 

Choroby układu mięśniowo – 

szkieletowego są bardzo 
rozpowszechnione i dotyczą od 20 do 
30% pacjentów w praktyce lekarza 
rodzinnego.

Należą do nich zarówno łagodne, 

miejscowe zmiany patologiczne , np. 
Łokieć tenisisty czy palec 
trzaskający, jak i poważne, 
wielonarządowe schorzenia 
stanowiące zagrożenie dla życia jak 
toczeń rumieniowaty układowy czy 
zapalenie naczyń.  

Choroby układu mięśniowo – 

szkieletowego są niezwykle częstymi 
przyczynami bólu i inwalidztwa ale 
rzadko powodem zgonu. 

Skutki schorzeń reumatycznych 

obejmują ból i upośledzenie 
czynności a te z kolei mogą 
prowadzić do poważnego 
ograniczenia aktywności i 
uczestnictwa w życiu codziennym.

Choroby reumatyczne 
powodują utrudnienia w 
zakresie:

• Możliwości zarobkowania
• Samowystarczalności ekonomicznej
• Poruszania się i niezależności 

fizycznej

• Niezależności w wykonywaniu 

codziennych czynności – ubieranie 
się, przygotowywanie posiłków 

Choroby reumatyczne są 
znacznym obciążeniem dla 
społeczeństwa z uwagi na:

 

• Ograniczenie możliwości zarobkowania 
• (brak pracy na pół etatu)
• Koszty związane z opieką zdrowotną
• Świadczenia rentowe

W USA obciążenie ekonomiczne 

szacowane jest na 1% PKB

Następstwem chorób reumatycznych 

są także problemy psychosocjalne. 

Reumatologia jest specjalnością 

medyczną, która z konieczności 
obejmuje zarówno 
wielodyscyplinarne obszary wiedzy 
medycznej, jak i sztukę leczenia 
pacjentów cierpiących na przewlekłe 
choroby. 

Różne obszary należące do tej 
grupy podzielić można na 
sześć kategorii:

 

• Bóle w okolicy kręgosłupa
• Okołostawowe lub miejscowe 

schorzenia tkanek miękkich

• Chorobę zwyrodnieniową stawów 

kręgosłupa

• Artropatie zapalne
• Choroby kości
• Choroby tkanki łącznej

Zasady rozpoznawania 
chorób reumatycznych

Wywiad i badanie fizykalne prowadzą 

do rozpoznawania większości chorób 
układu mięśniowo – szkieletowego 
bez potrzeby jakichkolwiek innych 
badań dodatkowych. 

• Wywiad przesiewowy
• Przesiewowe badanie fizykalne

Wzorce rozpoznawania 
zapalenia stawów

• Zmiana stawowa czy okołostawowa
• Dotyczy kończyn, struktur osiowych 

czy też obu tych regionów

• Schorzenie jest procesem 

jednostawowym czy wielostawowym 
– symetrycznym czy asymetrycznym 

Wzorce rozpoznawania 
zapalenia stawów

• Schorzenia układu ruchu czy choroba 

innego układu

• Są oznaki zajęcia innych narządów
• Schorzenie ma podłoże mechaniczne 

czy zapalne

• Zmiany mają charakter zapalny, 

zwyrodnieniowy czy inny

Struktury anatomiczne, które 
mogą być przyczyną zespołów 
bólowych

• Bóle stawów – artralgia

• Zapalenie stawu – arthritis

• Dolegliwości bólowe mięśni – myalgia

• Zapalenie mięśni - myositis

Struktury anatomiczne, które 
mogą być przyczyną zespołów 
bólowych cd.

• Zapalenie kaletki maziowej – bursitis

• Rozerwanie torebki stawowej czy więzadła

• Zapalenie przyczepów ścięgien, 

enthesopatia – entestitis

• Zapalenie pochewki ścięgna - 

tenosynovitis

Sposób pojawiania się 
dolegliwości oraz czas trwania 
objawów

• Ostry ból – osiąga maksymalne natężenie w ciągu 

godzin lub dni

w przebiegu infekcji (różyczka, grypa)
po infekcji – reaktywne zapalenie stawów (gorączka  reumatyczna)
a także typowy napad dny

• Podstępny typ początku występuje zwykle w: 

chorobie zwyrodnieniowej,
Reumatoidalnym zapaleniu stawów (RZS)
Łuszczycowym zapaleniu stawów (ŁZS)

Schorzenia stawowe trwające do 4-

6tygodni uważane są za 
samoograniczające się a trwające 
dłużej – za przewlekłe

Liczba zajętych stawów

• Zapalenie jednostawowe

• Zapalenie skąpostawowe

• Zapalenie wielostawowe

Rozkład zmian 
stawowych

• Symetryczny

• niesymetryczny

Zapalenie wielostawowe

• Reumatoidalne zapalenie stawów – RZS
• Łuszczycowe zapalenie stawów – ŁZS 

(niektóre postacie)

• Toczeń rumieniowaty układowe i inne 

choroby tkanki łącznej

• Młodzieńcze przewlekłe zapalenie 

stawów (niektóre postacie)

• Choroba zwyrodnieniowa uogólniona

Zapalenie jednostawowe 
(początek jednostawowy)

• Seronegatywne zapalenia stawów 

(ŁZS, ZZSK)

• Reaktywne i odczynowe zapalenia 

stawów

• Hemofilia
• Gruźlica
• Sarkoidoza
• Borelioza
• Choroba zwyrodnieniowa

Lokalizacja zajętych 
stawów

• Osiowa

• W obrębie kończyn

• obydwie

Lokalizacja osiowa

• Kręgosłup

• Stawy krzyżowo – biodrowe

• Mostkowo – obojczykowe

• Rękojeść mostka oraz pozostała 

częśc klatki piersiowej

Lokalizacja osiowa - 
przykłady

• Zzsk

• Artropatia łuszczycowa

• Reaktywne zapalenie stawów (reitera)

• Zapalenie stawów towarzyszące 

chorobom jelit

Ból stawu może mieć charakter 

przeniesiony np. Ból stawu 
kolanowego u chorego z chorobą 
stawu biodrowego

Dolegliwości reumatyczne 
należy rozpatrywać

W zależności od wieku i płci, np.

• Polimialgia reumatyczna
• Zzsk
• Choroba zwyrodnieniowa

Typowy przebieg 
najczęstszych chorób 
stawów

• Obustronne, symetryczne zajęcie małych 

(MCP, PIP) i dużych stawów typowe dla rzs

• Zajęcie wyłącznie stawów 

międzypaliczkowych dalszych (DIP) palców 

rąk przemawia za artropatią łuszczycową.

• Ból w obrębie mięśni obręczy barkowej lub 

biodrowej w zestawieniu z pewnymi 

objawami klinicznymi u kobiety po 65 roku 

życia przemawia za polimialgią reumatyczną

Typowy przebieg 
najczęstszych chorób 
stawów

• Obustronne i symetryczne guzki w DIP i PIP 

(Heberdena i Boucharda) są typowe dla 
choroby zwyrodnieniowej stawów

• Ból pięty, zapalenie ścięgna Achillesa i 

palec „kiełbaskowaty” są typowe dla 
spondyloartropatii seronegatywnych

• Staw śródstopnopaliczkowy palucha jest 

najczęstszym miejscem występowania dny 
moczanowej. 

Zapalenia stawów z 
objawami 
ogólnoustrojowymi

• Gorączka

• Chudnięcie

• Osłabienie siły mięśniowej

• zmęczenie

Zapalenie stawów 
przebiegające z objawami z 
innych ukłądów

• Zmiany skórne

• Objawy sercowo – płucne

• Objawy żołądkowo – jelitowe

• Objawy okulistyczne

• Choroby nerek

Schorzenia układu ruchu czy choroba 

innego układu?

Niedoczynność tarczycy

Objawy ze strony mięśni szkieletowych
• Ból mięśni
• Skurcze
• Osłabienie i męczliwość mięśni 

proksymalnych

• Sztywność poranna
• Osłabienie odruchów mięsniowych
• Wzrost CPK

Niedoczynność tarczycy 
cd.

• Zlepne zapalenie torebki stawu 

barkowego

• Zespół kanału nadgarstka
• Zapalenie jedno – lub kilkustawowe z 

niezapalnym wysiękiem 

• Zapalenie jednego stawu w 

przebiegu martwicy kości

• Zapalenie stawów w przebiegu dny 

lub dny rzekomej (chondrokalcynoza)

• Cysty podkolanowe

Współwystępowanie innych 
chorób

W przebiegu choroby Hashimoto często 

występują:

• Rzs
• Zespół Sjogrena
• Toczeń układowy 
• Polimialgia reumatyczna
• Niezrożncowana choroba tkanki łącznej
• skleroderma

Objawy ze strony ukłądu ruchu 
w przebiegu nadczynności 
tarczycy

• Miopatia: osłabienie, męczliwość i 

spadek masy mięśni

• Zlepne zapalenie torebki stawu 

barkowego, bark zamrożony

• Zespół bark – ręka, zespół 

odruchowej dystrofii współczulnej

• Osteoporoza
• Obrzęk przedgoleniowy
• Akropachia tarczycowa

Objawy reumatyczne w 
chorobach 
endokrynologicznych

Hiperprolaktynemia – zespół 

toczniopodobny

• Rumień skórny
• Bóle i obrzęki stawów
• Przeciwciała przeciwjądrowe (brak 

anty – dsDNA)

Trzustka 

• Artropatia cukrzycowa
• Ręka twardzino – podobna
• Przykurcz Duputrena
• Zespół cieśni nadgarstka
• Artropatia typu Charkota w stopach
• Hiperostoza kręgosłupa

Główne metody leczenie 
chorób reumatycznych

• Edukacja pacjenta, obejmująca naukę 

samopomocy i sposoby oszczędzania stawów.

• Fizykalne i niefarmakologiczne metody 

leczenia jak; gimnastyka lecznicza, 

hydroterapia, fizykoterapia, stosowanie 

przyrządów pomocniczych (kule, laska, tutor)

• Farmakoterapia obejmująca leczenie zarówno 

modyfikujące przebieg choroby, jak i 

objawowe oraz terapię ogólną i miejscową

• Zabiegi chirurgiczne, łącznie z protezoplastyką 

stawu

• Dieta i metody uzupełniające