Staropolskie prawo spadkowe

Staropolskie prawo

spadkowe



charakter zwyczajowy, rozwijany poprzez

orzeczenia sądowe



spadek – ogół praw i zobowiązań majątkowych

pozostałych po zmarłym (spadkodawcy), które

przechodziły na inne osoby (spadkobierców)



początki dziedziczenia powiązane z

powstaniem własności indywidualnej



różnorodność zasad dziedziczenia – w

zależności od stanu, płci



różne zasady dziedziczenia w zależności od

składników majątku spadkowego (ruchomości

czy nieruchomości, dziedziczne lub nabyte)



dziedziczenie ustawowe vs. testamentowe

Dziedziczenie ustawowe (1)

Prawo ziemskie



I klasa - zstępni



synowie na zasadzie wyłączności dziedziczyli dobra nieruchome po ojcu w równych

częściach (dziedzice konieczni), od poł. XVII w. synowie dziedziczyli tylko ¾ majątku

ojcowskiego; dobra po matce na równi z córkami – zasada reprezentacji spadkowej



córki dziedziczyły po ojcu tylko ruchomości jako posag, od poł. XIII w. dopuszczono

córki w braku synów do dziedziczenia nieruchomości (najpierw nabytych, potem

dziedzicznych), tak regulował Statut warcki; gdy byli synowie córkom należał się

tylko posag w pieniądzach; dobra po matce dziedziczyły na równi z synami, od poł.

XVII w. należała się córkom ¼ dóbr ojcowskich (czwarcizna)



II klasa – rodzeństwo – na tych samych zasadach, jak zstępni



III klasa – wstępni – dziedziczyli po połowie (Zbiór Praw Sądowych łączył rodziców

(tylko ich przewidywał) w jedną klasę z rodzeństwem: majątek ojcowski wracał do

ojca, macierzysty do matki, rodzeństwo - majątek nabyty)



IV klasa – krewni boczni – dopiero od kon. XIII w. i tylko do IV stopnia komputacji

rzymskiej, XIV-XV w. rozszerzanie na dalsze stopnie, co miało ograniczać prawo

króla do kaduka (puścizny), od 1588 r. do XVIII stopnia, krewni ojca dziedziczyli

majątek ojcowski, krewni matki – macierzysty



prawo ziemskie nie przewidywało dziedziczenia po małżonku



podział spadku w drodze ugody poza sądem w obecności świadków, wpisywano ją

do ksiąg sądowych (jeśli nie – była niewzruszalna dopiero po 3 latach i 3

miesiącach, na Litwie po 10 latach), przed podziałem ustalenie masy spadkowej

(wraz z wypłaconymi posagami, jak były większe od ¼ to musiały zwracać

nadwyżkę)



niegodność dziedziczenia (zgody kobiety na porwanie, zamążpójście szlachcianki

za nieszlachcica, proskrypcji), nieznane było wydziedziczenie

Dziedziczenie ustawowe (2)



Prawo miejskie



gerada – wyprawa + uzupełnione w czasie trwania małżeństwa przedmioty

domowego użytku; dziedziczyły ją córki lub synowie idący do stanu

duchownego, gdy ich nie było najbliższa krewna płci żeńskiej



hergewet – elementy uzbrojenia, konie, odzież męska; dziedziczony przez

męskich spadkobierców; w okresie nowożytnym przedstawiał mniejszą

wartość niż gerada



dziedzictwo – reszta majątku, przypadała po równo kobietom i mężczyznom



2 koła spadkobierców: ściślejsze (zstępni, rodzice i rodzeństwo) oraz

obszerniejsze (dalsi krewni do VII stopnia komputacji rzymskiej), gdy nie było

krewnych – puścizna dla króla



równouprawnienie kobiet



dziedziczenie po małżonku (prawo chełmińskie: ½ majątku, prawo

magdeburskie: mąż dziedziczył ruchomości posagowe (bez gerady), żona

dziedziczyła wiano (gdy go nie było: 1/3 lub 1/4 majątku nabytego), po

bezpotomnej śmierci żony wiano przechodziło na jej krewnych (chyba że

mąż zastrzegł je dla siebie)



Prawo wiejskie



równouprawnienie kobiet (od poł. XIV w.)



dziedziczenie ograniczało się do zstępnych, potem rodzeństwo, następnie

krewni boczni do VIII stopnia (od Statutów Kazimierza Wielkiego), jak nie

było krewnych – puścizna na rzecz pana wsi



w braku potomstwa dziedziczył małżonek ruchomości i wspólnie kupione

nieruchomości

Dziedziczenie testamentowe

(1)



Prawo ziemskie



we wczesnym średniowieczu nie znano testamentu, pojawiał się

od kon. XII w. pod wpływem Kościoła



Kościół walczył o możliwość przekazywania majątku „dla

zbawienia duszy” na rzecz instytucji kościelnej tzw. części

swobodnej – 1/3 przy 2 synach itd., 1254 r. na zjeździe w Łęczycy

dozwolono testować nawet całością majątku; od XIV/XV w.

swobodne testowanie 1/3 dóbr nieruchomych (tzw. trzecizna),

potwierdzone w 1437 r.



początkowo przedmiotem testowania były tylko ruchomości, z

czasem nieruchomości, początkowo tylko nabyte, potem też

dziedziczne, ale z zachowaniem praw dziedziców koniecznych,

od 1505, 1510, 1519 r. zakaz testowania nieruchomościami bez

zgody sejmu (pod rygorem nieważności)



forma testamentu: ustna, od XIII w. pisemna; od 1437 r.

dotyczący nieruchomości sporządzony przed sądem, a

ruchomości – spisany w obecności 2 świadków, w 1724 r.

potwierdzenie pisemności testamentów (jedynie wojskowi mogli

sporządzać testamenty ustne)

Dziedziczenie testamentowe

(2)



Prawo miejskie



prawo magdeburskie: testament sporządzany

pisemnie w obecności 7 świadków, w praktyce

spisywano je przed ławą lub radą miejską; zakaz

testowania nieruchomościami dziedzicznymi bez

zgody spadkobierców ustawowych, swoboda

testowana na rzecz Kościoła



prawo chełmińskie: testamenty publiczne

(sporządzane ustnie lub pisemnie przed radą lub

sądem), prywatne (spisany w obecności 7

świadków)



Prawo wiejskie



testament publiczny: ustne oświadczenie w

obecności wójta, ławników, 2 świadków, albo był od

razu spisywany, albo świadkowie zeznawali jego

treść do ksiąg sądowych



testować można było tylko ruchomościami

Document Outline