Rozwój mowy dziecka od 24 do 36 miesiąca życia

Okres zdania

• Przypada

on na trzeci rok życia. Wówczas to zlepki

wyrazowe przekształcają się w równoważniki, a te

w zdania trzy i więcej wyrazowe. Oprócz zdania

pojedynczego rozwiniętego pojawiają się

stopniowo zdania złożone, początkowo złożone

współrzędnie, potem podrzędnie. W

wypowiedziach nadal utrzymują się agromatyzmy,

choć następuje bujny rozwój form fleksyjnych. W

zakresie słownictwa obserwuje się znaczny

przyrost ilościowy od 300 słów w wieku 2 lat do

około 1000 w wieku 3 lat. Zachodzą także zmiany

jakościowe. Wypowiedź zmienia się również od

strony fonetycznej. Staje się coraz bardziej

zrozumiała i przybliża do wzorca fonetycznego

poszczególnych wyrazów.

Podział wg Jane

Aitchison

od urodzenia do 6 tygodnia życia - okres

krzyku

II. od 6 tyg. życia - wokalizacja, głurzenie

(gruchanie)

III. od 6 miesiąca życia - gaworzenie
IV. od 8 miesiąca - początki intonacji
V. koniec 1 r.ż. - wypowiedzi jednowyrazowe

VI. od 18 miesiąca życia – wypowiedzi

dwuwyrazowe

VII. od końca 2 r.ż. – początki odmiany

wyrazów

VIII. od ukończenia 2 lat i 3 m-cy – zdania

pytające i przeczące

IX. od 5 r.ż. – rzadsze i złożone konstrukcje

wyrazowe

X. od 10 r.ż. – mowa jak u osób dorosłych

Ogólna

charakterystyka



M. Ligęzy

Podstawy psycholingwistyki

rozwojowej,

Logopedia. Pytania i odpowiedzi,

I, 2003:

na początku tego etapu mowy ma ona

charakter

„telegraficzny”

dziecko pomija przyimki, spójniki i

końcówki fleksyjne,

najwcześniejsze wypowiedzi zdaniowe mają charakter

prostego zdania pojedynczego, a następnie

rozwiniętego,

miarą sprawności językowej dziecka jest średnia

długość wypowiedzi

liczba użytych wyrazów oraz zróżnicowanie funkcji

wypowiedzi ,

zanika język autonomiczny,

coraz poprawniejsza staje się artykulacja wypowiedzi,

mowa staje się kontekstowa – zrozumiała na podstawie

treści i formy danej wypowiedzi i ją poprzedzających,

precyzują się znaczenia używanych słów,

wzrasta zasób słownictwa,

dziecko zaczyna opanowywać gramatyczne podstawy

mowy.

Okres ten jest przełomowy w rozwoju

mowy, ponieważ dziecko przyswaja sobie

wtedy podstawy systemu leksykalnego,

fonetycznego i morfologicznego języka,

jakim mówi jego otoczenie, a dalsze lata

przynoszą tylko jego doskonalenie

(zwiększenie zasobu słownictwa,

umiejętności stosowania odpowiednich

form gramatycznych oraz lepsze

odtwarzanie brzmienia wyrazów).

(I. Styczek,

Logopedia

, 1979)

•

W wieku poniemowlęcym dziecko

opanowuje różne symbole.Można powiedzieć,

że dziecko jest zafascynowane światem symboli

i szybko uczy się nimi posługiwać, co przyczynia

się do przejścia na wyższy poziom rozwoju.

• Najwyraźniej proces ten można obserwować

w odniesieniu do języka.

•    W ciągu 3 pierwszych lat dziecko opanowuje
     język na poziomie podstawowym, zna około

tysiąca słów

podstawowe reguły

gramatyczne,

     co pozwala mu porozumiewać się w sprawach
     codziennych a nawet zrozumieć proste historie
     i opowiadać o zdarzeniach, w których

uczestniczyło.

• Obok języka dziecko opanowuje takie systemy
symboliczne jak muzyka, rysunek, gesty czy

liczby.

Dziecięca teoria umysłu

• 28 miesiąc życia jest to ważny moment

w nabywaniu przez dziecko wiedzy na

temat stanów mentalnych, czyli

dziecięcej teorii umysłu

;

• dziecko staje się wtedy zdolne do

myślenia i mówienia o rzeczach

nieobecnych (poszukiwanie ukrytych

przedmiotów) i możliwych

wyobrażonych zdarzeniach;

• mówienie o przeszłości, planowanie

przyszłości, przejawy zadowolenia, gdy

plan się powiódł i niezadowolenie,

rozczarowanie, gdy nie został

zrealizowany dowodzą, że dzieci

myślą

a także mówią o nieobecnych i

hipotetycznych sytuacjach.

Rozwój emocjonalny i

społeczny:

• Między 24. a 36. miesiącem życia dziecko pragnie

przebywać z dorosłymi, szczególnie z osobami

znanymi, które wzbudzają w nim pozytywne

przeżycia;

• porozumiewając się z dorosłymi dziecko wprost

wyraża swoje pragnienia i potrzeby, rozumie

również pragnienia innych osób, w różnych

sytuacjach społecznych;

• zdaniem K. Bartsch i H. Wellmana dzieci często

mówią

o pragnieniach swoich i innych osób, o tym,

czego chcą,

co lubią; odnosząc się do pragnień, wyjaśniają

działania, emocje, interakcje, faza ta jest

charakterystyczna dla 3. roku życia.

Język a rozwój (Shugar)

24 miesiąc:

– rozwój ruchowy: dziecko biega, ale przewraca się przy

gwałtownych zwrotach; może szybko przechodzić od
siedzenia do stania i odwrotnie; chodzi po schodach w
górę i w dół, ale tylko dostawiając jedną nogę do drugiej,

– rozwój języka:

• słownik zawiera więcej niż 50 wyrazów (niektóre dzieci

potrafią nazwać wszystkie przedmioty z otoczenia);

• dziecko zaczyna spontanicznie łączyć elementy swego

słownika w kombinacje dwuwyrazowe; wszystkie te
kombinacje wydają się tworami własnymi;

• wyraźny wzrost liczby zachowań związanych z

komunikowaniem się i zainteresowania językiem.

30 miesiąc:

– rozwój ruchowy: maluch podskakuje do góry na obu nogach; stoi na jednej nodze ok. 2

sekund; robi kilka kroków na palcach; zeskakuje z krzesła; dobra koordynacja ruchów
rąk i palców; może poruszać poszczególnymi palcami; znacznie udoskonalona
manipulacja przedmiotami; buduje wieże z ok.. 6 klocków,

– rozwój języka:

• najszybszy wzrost słownika, który znacznie powiększa się z dnia na dzień;
• całkowity zanik gaworzenia;
• wypowiedzi są nastawione na komunikowanie się z innymi;
• brak zrozumienia przez dorosłych jest dla dziecka frustrujący;
• wypowiedzi zawierają co najmniej 2 wyrazy, wiele składa się z 3 czy nawet 5

wyrazów;

• zdania i frazy cechuje charakterystyczna dziecięca gramatyka, tzn. rzadko są one

dosłownym powtórzeniem wypowiedzi dorosłego;

• mowa jest jeszcze niezbyt zrozumiała, chociaż są pod tym względem znaczne różnice

między dziećmi;

• dziecko wydaje się rozumieć wszystko, co się do niego mówi.

Opanowywanie nowych

umiejętności

Sprawności w stosowaniu reguł gramatycznych

• zdania

- wykrzyknikowe (2;0)
- współrzędne wynikowe (2;0)

• zdrobnienia np. bapciento – bebcieńko (2;1)

• uogólnienie e ruchomego w temacie rzeczownika np. piesia–psa (2;1)

• neologizm czasownikowy np. szuruburamy – mówimy szuruburu

• zgrubienia np. jedelo – wiaderko (2;2)

• zdania

- podrzędne okolicznikowe przyczyny (2;2)
- współrzędne przeciwstawne (2;2)

• formy trybu przypuszczającego jeszcze niepoprawne np.

gdyby nie jadom siamochoty moźna na jezdni chodzić (2;3)

• imiesłów bierny (2;3)

• formy czasu teraźniejszego (2;3)

• neologizm rzeczownikowy np. paziula – górka (2;4)
cytat np. je jat dupi mydło - jest głupi jak mydło (2;4)

• wytwory gwar ludowych np. śiadanto – śniadanko (2;5)

• formy czasu przeszłego (2;5)

• stopniowanie przymiotnika np. masz lepsiejsiom [poduszkę] (2;6)

sprawność w stosowaniu samodzielnych symboli językowych

•

rzeczownik: użycie końcówki z innej deklinacji (męskie), np. idziemy z bapciem

(2;0)

•

wykrzyknik ekspresyjny, np. o choloba! Cio to? (2;2)

•

przyimek: użycie poprawne, jednak z nieadekwatnym przypadkiem, np.

poniesieś mnie nad wiśłom tj. nad Wisłę czyli wodę (2;3)

•

niewłaściwe użycie przyimka, np. do pieśta najedzie samochut (2;3)

•

zaimek przymiotnikowy: to moje a to ciebie siom (2;5)

•

rzeczownik: wprowadzenie innego rodzaju, np. nie ma nocia [nie ma nocy] (2;9)

► umiejętności realizacji fonemów

rozwój zaciekawienia i świadomości językowej

•

znajomość swego imienia i nazwiska (2;0)

•

dążenie do ścisłego wyrażania się np. nie ma i jeśt zaraz potem nie było i nie

ma i jeśt (2;0)

•

samorzutne poprawianie własnej mowy = autokorekcja wymawianiowa (2;1)

•

użycie opisu w przypadku nieznajomości nazwy np. dzie jeś ten… do siadania

[chodziło o koc] (2;2)

•

poprawianie we własnej wypowiedzi = autokorekcja językowa:
- czasu, np. beńdzie jechać na pojedzie (2;3)
- osoby, np. a tu jeśt nuśti na som nuśti (2;3)
- postaci czasownika, np. psiewluje sie na psiewlaciełam sie (2;3)
- końcówki rzeczownika w liczbie mnogiej, np. muchy na much (2;3)
- końcówki zaimka, np. nie psuje [parasola] cie na ci (2;4)

•

znajomość synonimów, np. poltaśki – śpodnie (2;3)

•

poprawianie formy językowej wypowiedzi rozmówcy (2;3)

•

zdawanie sobie sprawy z wartości uczuciowej (ujemnej) wyrazu (2;7)

Czasowniki, przymiotniki

i przysłówki

• słownik czynny czasowników rozszerza

się od określania za pomocą

najogólniejszych terminów czynności

dotyczących funkcji biologicznych i

bezpośredniej wymiany z otoczeniem oraz

własnych ruchów i czynności dziecka (u

dzieci dwuletnich).

• przymiotniki i przysłówki wchodzą do

słownictwa dziecka nieco później, pod

koniec drugiego roku życia, przy czym

najpierw występują wyrazy

wartościujące (brzydki-ładny,grzeczny-

niegrzeczny itp..), następnie zaś wyrazy

oznaczające rozmaite cechy zmysłowe

(np. barwę, kształt, ciężar,wielkość,

temperaturę).

Zasób i treść słownictwa dzieci

(M. Ligęza, Podstawy psycholingwistyki rozwojowej, [w:] Logopedia.

Pytania i odpowiedzi, T. I, 2003)

–

liczba słów rozumianych przez

dziecko, jak i przez dorosłego,

zawsze przewyższa liczbę słów

używanych w wypowiedziach,

–

przeciętny zasób słownika dzieci w

danym wieku nie może być

jednoznacznie określony, ze

względu na znaczne różnice

indywidualne między dziećmi w

tym samym wieku. Różnice te

zależą od:

• ogólnej sprawności umysłowej dziecka,

• właściwości jego procesów

poznawczych,

• warunków środowiskowych,

• warunków wychowawczych,

Statystyka zasobu słownictwa

(„O rozwoju języka i myślenia dziecka” pod red. Szumana.)

RZECZOWNIKI

• 380 - 193 rzeczowników – 5

osób

• 161 – 99 rzeczowników – 9

osób

• 76 – 47 rzeczowników – 6

osób

• Średnia – 125 rzeczowników.

• W sumie – 616 różnych

rzeczowników.

• Treść:

• 21,4% - nazwa osób, imiona,

nazwiska

• 15,9% - pokarmy i napoje

• 13,3% zwierzęta

• 7,5% - przybory do: jedzenia,

pisania, szycia itd.

• 7,0% - części ubrania

• 6,4% - części ciała ludzkiego i

zwierzęta

• 4,7% - zabawki

• 4,6% - świat poza domem

• 4,0% - mieszkanie i jego

urządzenie

• 3,8% - środki lokomocji (także

jako zabawki)

• 3,2% - środki gospodarstwa

domowego

• 2,5% - przedmioty podręczne

dorosłych

• 1,4% - rośliny

• 1-0,5% - nazwy chorób,

lekarstwa, odgłosy, postaci

fantastyczne

• >0,5% - określenia

rzeczownikowe miejsca,

przedmioty martwe, nazwy

czynności

• ----------------

• 50,6% - nazwy osób, potraw i

zwierząt.

CZASOWNIKI

• 195 - 240 czasowników - 3 dzieci

66 - 104  czasowników    -   9 dzieci
10 - 54    czasowników    -   8 dzieci
    Średnia: 72,5
    W sumie: 411 różnych

czasowników.

Treść:

• 19,2% - ruch i zmiany położenia:

stać, iść, zejść, latać, rzucać itp.

• 7,5% - oddziaływanie fizyczne i

bezpośrednie: trzymać, dłubać,

urwać, pchnąć.

• 4,0% - oddziaływanie za pomocą

narzędzi: ukroić, pisać, szyć.

• 4,3% - składanie i rozkładanie

przedmiotów: wsadzić, rozwinąć,

mieszać, zapakować.

• 9,4% - pobieranie/przyrządzanie

pokarmów oraz czynności toaletowe i

porządkowe: jeść, gotować, umyć się.

• 6,6% - stany i przeżycia uczuciowe:

bać się, kochać, boleć.

Charakterystyka języka dzieci w wieku

24-36 miesięcy wg. H.Zgółkowej, Czym

język za młodu nasiąknie…

• dziecko, sprawia wrażenie, jakby nie

miało problemów ze zrozumieniem

kierowanych do niego komunikatów,

natomiast nie zależy mu na zrozumieniu

ze strony dorosłych,

• dziecko, kończąc 2 lata, wzbogaca swój

słownik o ok. 50 wyrazów,

• od 30 miesiąca:

– zasób słów zwiększa się niemalże

codziennie,

– całkowicie zanika gaworzenie,

– brak zrozumienia przez dorosłych

frustruje malca,

– słownictwo poszerza się o proste, dwu,

trzywyrazowe zdania,

• w wieku 36 miesięcy dziecko włada ok.

1000 wyrazów.

Składnia

(M. Zarembina, Kształtowanie się systemu językowego

dziecka, 1965)

• następuje gwałtowny rozwój składni, która zużytkowuje teraz

wszystkie środki fleksyjne dla wyrażenia stosunków

składniowych,

• pojawia się zdanie najpierw złożone współrzędnie (19 m. ż.) a

potem podrzędnie (22 m. ż.),

• wśród zdań współrzędnych występują kolejno stosunki

zespolenia: łączny, przeciwstawny, wnioskowy, brak rozłącznego,

• połączenia zdań są początkowo bezspójnikowe,

• wśród zdań złożonych podrzędnie pierwsze pojawiają się zdania

okolicznikowe przyczyny, a następnie: zdania dopełnieniowe, a

następnie zdania okolicznikowe warunku, celu, czasu.

Wymowa:

(L. Kaczmarek)

• Wymowa dziecka wykazuje w porównaniu

z okresem poprzednim znaczny postęp

• Zdarzają się nieporozumienia, np. dziecko

mówi: dieczinka ńde mamusi, a opiekun

powtórzy: „Tak dziecinka idzie” – wówczas

dziecko gorąco poprawia: nie dietinka,

dieczinka!. Zapytanie „dziewczynka?”

uznaje za właściwe.

• DYGRESJA: Identycznie brzmiące dla otoczenia

dziecięce l, używane zamiast r, oraz l normalne są
dla dziecka głoskami różnymi, są realizacjami dwu
różnych fonemów, mianowicie R oraz L. Dziecko
wie, jak dana głoska powinna brzmieć, nie każdą
jednak umie właściwie wymówić, dlatego tez
protestuje, gdy otoczenie naśladuje jego wymowę.

Narodziny rymowanki

•

wygłaszanie przejętych od

otoczenia wierszyków (2,1,6)

•

powtarzanie części własnej

wypowiedzi, np.

ide do

domu, bo boji mnie nuśta, bo

boji mie nuśta, bo boji mie

nuśt, abo boji mie buśta

(2,2,16)

Wymawiane głoski u progu przedszkola - wiek ok. 3

lat (Kaczmarek):

• wszystkie samogłoski:

i y e ę a o ą u

• spółgłoski:

– wargowe twarde i zmiękczone:

p b p’ b’ m m’

– wargowo-zębowe twarde i zmiękczone:

f v f’ v’

– środkowo-językowe:

ś ź ć dź ń

– tylnojęzykowe zwarte twarde i zmiękczone:

k g k’

g’

– szczelinowa twarda:

– przedniojęzykowe zębowe zwarte:

t d

i półotwarta:

– przedniojęzykowe dziąsłowe półotwarte:

l l’

– półsamogłoski:

ł i j

• Pozostałe głoski odchylają się od

normy w wymowie wskutek braku

wprawy w artykułowaniu (ze względu

na małą sprawność narządów

artykulacyjnych), są zastępowane

głoskami łatwiejszymi o zbliżonym

miejscu artykulacji, np.

r → l, ł, j

co łobisz (co robisz), jobi (robi), alalm

(alarm), culka (córka)

w→ ł

znołu (znowu), łoda (woda), łolno (wolno)

h→ f

fłopak (chłopak), na nogaf (na nogach)

f→ h

buchet (bufet), hotel (fotel)

Występują:

• zmiękczenia np. noś (nos)

• substytucje głosek np. j, l zamiast r: do

oglutka (od ogródka), Malek (Marek), na

foltypańu

• uproszczenia spółgłoskowe np. tlafka lona

(trawka zielona), kuciusiek (kwiatuszek)

• homonimy dziecięce, które odpowiadają

różnym fonetycznie wyrazom z języka

dorosłych np. kaka = do garnka, daj ciastka,

kaszka, Jaśka, kaczka, gałgan

• sporadycznie metatezy, np. fizilanka

(filizanka), kozielanka (koleżanka)

Podsumowanie

• W rozwoju języka obok narastania

słownika ważnym czynnikiem jest proces

gramatyzacji mowy dziecka.

• W końcu 2 r.ż. dziecko posługuje się

zdaniami pojedynczymi rozwiniętymi,

choć początkowo pojawiają się w nich

liczne błędy składniowe (syntaktyczne).

Błędy, które są dość częste i utrzymują się

w ciągu wieku przedszkolnego to

niewłaściwa forma osobowa czasownika,

gdyż rozwój mowy pod względem składni

wyprzedza rozwój morfologiczny.

• Już w 3 roku życia pojawiają się zdania

złożone, wśród nich przeważają zdania

współrzędnie złożone. Wypowiedzi

podrzędnie złożone rozwijają się nieco

wolniej.

Bibliografia:

Harwas-Napierała B., Trempała J., Psychologia rozwoju człowieka,

Warszawa 2007

Illingworth R., Illingworth C., Niemowlęta i małe dzieci. Rady dla

rodziców, Warszawa, 1988

Jastrzębowska G., Podstawy teorii i diagnozy logopedycznej, Opole 1998.

Jurkowski A., Ontogeneza mowy i myślenia, Warszawa 1975.

Kaczmarek L., Nasze dziecko uczy się mowy, Lublin 1977.

Ligęza M., Podstawy psycholingwistyki rozwojowej, w: Logopedia.

Pytania i odpowiedzi, red. Gałkowski T., Jastrzębowska G., Opole 2003.

Łuczyński E., Kategoria przypadka w ontogenezie języka polskiego czyli

o wchodzeniu dziecka w rzeczywistość gramatyczną, Gdańsk 2004

Przetacznikowa M., Rozwój psychiczny dzieci i młodzieży, Warszawa,

1967

Zarębina M., Kształtowanie się systemu językowego dziecka, Wrocław

1965

Document Outline