Ćwiczenia nr 1
26.09.2010 r.
Ćwiczenia nr 1
26.09.2010 r.
Tematyka zajęć
1. Zagadnienia wstępne – prawo karne
materialne w systemie prawa polskiego,
nauka prawa karnego w systemie nauk
penalnych
2. Zasady i funkcje prawa karnego
3. Szkoły i kierunki w nauce prawa karnego
oraz ich wpływ na prawotwórstwo
4. Rozwój prawa karnego w Polsce od 1918
r.
ZAGADNIENIA
WSTĘPNE
PRAWO KARNE W SYSTEMIE
PRAWA
• Prawo karne stanowi część
obowiązującego w państwie
systemu prawa. Od innych gałęzi
prawa odróżnia je to, że jest ono
instrumentem zwalczania
przestępczości za pomocą kar i
innych środków przewidzianych w
jego przepisach.
Prawo karne spełnia rolę
szczególną chroniąc:
- państwo
- stosunki społeczne
- stosunki ekonomiczne
- prawa i wolności człowieka przed
najpoważniejszymi zamachami na
te dobra (przestępstwami)
Miejsce prawa karnego w
systemie prawa
• Uniwersalizm prawa karnego (tzw.
prawo granic wg W. Woltera)
Społeczne normy postępowania
Cywilizacja polega na wypracowaniu
norm relacji z innymi ludźmi i
stworzeniu systemów kontrolnych
przestrzegania tych norm
Miejsce prawa karnego w
systemie prawa
• Subsydiarność prawa karnego
Prawo karne powinno działać wówczas,
gdy środki, jakimi dysponują inne
dziedziny prawa, okazują się
niewystarczające czy nieskuteczne w
zwalczaniu pewnych najbardziej
negatywnych zjawisk społecznych
Nauka prawa karnego
wśród nauk penalnych
Systematyka prawa karnego
PRAWO KARNE
Powszechne
Szczególne
Prawo karne materialne
KK z 1997 r.
Prawo karne procesowe
KPK z 1997 r.
Prawo karne wykonawcze
KKW z 1997 r.
Prawo karne skarbowe
Prawo karne wojskowe
Prawo o postępowaniu
w sprawach nieletnich
Prawo karne gospodarcze
Dziedziną spokrewnioną z prawem
karnym jest Prawo wykroczeń
Kodeks wykroczeń z 1971 r.
Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia z 2001 r.
Nauki pokrewne
zajmują się różnymi aspektami przestępstwa,
przestępczości, kary i jej wykonywania oraz
stosowania prawa karnego
Do nauk pokrewnych zaliczamy:
- kryminologię
- kryminalistykę
- wiktymologię
- naukę o polityce kryminalnej i nauki
penitencjarne
ZASADY I FUNKCJE
PRAWA KARNEGO
FUNKCJE PRAWA
KARNEGO
• Funkcja ochronna
• Funkcja sprawiedliwościowa
(odwetowa)
• Funkcja gwarancyjna
• Funkcja prewencyjno – wychowawcza
• Funkcja profilaktyczno –
zabezpieczająca
• Funkcja kompensacyjna (restytucyjna)
Funkcja ochronna
Ochrona dóbr osobistych
składających się na porządek
społeczny
- pojęcie dobra prawnego
- prewencyjne oddziaływanie norm
prawa karnego (prewencja
generalna i prewencja
indywidualna)
Funkcja
sprawiedliwościowa
- Zaspokojenie poczucia
sprawiedliwości w społeczeństwie
- Element odwetu
- Zwrócenie ku przeszłości
Funkcja gwarancyjna
Zagwarantowanie jednolitości systemu
prawnego jako określenie co jest, a
co nie jest przestępstwem
Podstawowe zasady prawa karnego:
- nullum crimen sine lege poenali
- nulla poena sine lege
- lex retro non agit
Funkcja prewencyjno -
wychowawcza
• Wykształcenie poprzez
instrumenty (kary, środki karne)
odpowiednich postaw,
polegających na przestrzeganiu
prawa
Funkcja profilaktyczno -
zabezpieczająca
• Ochrona stosunków społecznych
poprzez eliminowanie z życia
społecznego sprawców czynów
zabronionych
Funkcja kompensacyjna
(restytucyjna)
• Sprzyjanie naprawieniu szkody
wyrządzonej pokrzywdzonemu
przestępstwem
ZASADY PRAWA
KARNEGO
• Zasada odpowiedzialności karnej za
czyn
• Zasada winy (Nullum crimen sine culpa)
• Zasada nullum crimen sine lege
• Zasada odpowiedzialności indywidualnej
i osobistej
• Zasada humanitaryzmu
• Zasada społecznej szkodliwości czynu
Zasada odpowiedzialności
karnej za czyn
• art. 1 § 1 k.k. Odpowiedzialności
karnej podlega ten tylko, kto
popełnia czyn zabroniony pod
groźbą kary przez ustawę
obowiązującą w czasie jego
popełnienia.
Odpowiedzialność karna
stanowi konsekwencję
popełnienia przez
sprawcę CZYNU
Odpowiedzialności karnej nie
podlegają myśli, poglądy czy
zamiary, dopóki nie zostaną
uzewnętrznione w czynach
Przykład:
Art. 256 k.k., który przewiduje
odpowiedzialność karną za
publiczne propagowanie
faszyzmu lub innego
totalitarnego ustroju
państwowego. Sprawca tego
przestępstwa nie jest więc
ukarany za posiadanie
faszystowskich poglądów, a
jedynie za ich uzewnętrznianie
w postaci publicznego
propagowania
Czyn – zachowanie człowieka (w
postaci działania lub zaniechania),
postrzegalne zewnętrznie,
świadome, pozostające pod kontrolą
jego woli, celowe, mające znaczenie
społeczne
Czyn zabroniony – jest to czyn,
którego popełnienia zabrania
ustawa pod groźbą kary.
Zasada winy
• Art. 1 § 3 k.k. Nie popełnia
przestępstwa sprawca czynu
zabronionego, jeżeli nie można mu
przypisać winy w czasie czynu.
Zasada subiektywizmu
• Obecnie prawo karne opiera się na zasadzie
subiektywizmu. Samo wystąpienie związku
przyczynowego między czynem sprawcy i
zaistniałym skutkiem nie jest wystarczające do
pociągnięcia sprawcy do odpowiedzialności
karnej. Odpowiedzialności karnej podlega
tylko ten sprawca, któremu z popełnienia
czynu zabronionego można postawić zarzut.
Zasada nullum crimen sine lege
(nie ma przestępstwa bez
ustawy)
1. Prawo karne musi być prawem pisanym i zawartym w
ustawie (nullum crimen sine lege scripta)
2. Przepisy karne muszą opisywać przestępstwo w
sposób maksymalnie dokładny (nullum crimen sine
lege certa)
3. Niedopuszczalne jest stosowane analogii na
niekorzyść oskarżonego
4. Ustawa karna wprowadzająca odpowiedzialność
karną lub ją zaostrzająca nie może działać wstecz
(nullum crimen sine lege praevia, lex retro non agit)
5. Kara za przestępstwo musi być określona i
przewidziana we wcześniej wydanej ustawie (nulla
poena sine lege)
Zasada odpowiedzialności
indywidualnej i osobistej
Zasada odpowiedzialności indywidualnej
określona została w przepisach części ogólnej
Kodeksu karnego – art. 1 KK, art. 21 KK, art. 55
KK oraz w części szczególnej Kodeksu karnego
- art. 1 KK precyzuje, że odpowiedzialności karnej
podlega ten tylko, kto popełnia czyn zabroniony
(jedynie sprawca czynu zabronionego)
- art. 21 KK zasada indywidualizacji
odpowiedzialności karnej osób współdziałających
w popełnieniu przestępstwa
- art. 55 KK zasada indywidualizacji kary
Zasada odpowiedzialności
indywidualnej i osobistej
Zasada odpowiedzialności osobistej polega
na tym, że odpowiedzialności karnej nie może
ponieść inna osoba niż sprawca przestępstwa.
Zasada humanitaryzmu
• art. 3 k.k. Kary i inne środki
przewidziane w tym kodeksie
stosuje się z uwzględnieniem
zasad humanitaryzmu, w
szczególności z poszanowaniem
godności człowieka.
Zasada społecznej
szkodliwości czynu
Przestępstwem jest tylko taki czyn
zabroniony pod groźbą kary przez ustawę,
którego stopień społecznej szkodliwości
jest większy niż znikomy (art. 1 § 2 k.k.)
Okoliczności, które należy brać pod uwagę
przy ustalaniu stopnia społecznej
szkodliwości wymienia art. 115 § 2 k.k.
SZKOŁY I KIERUNKI W
NAUCE PRAWA KARNEGO
ORAZ ICH WPŁYW NA
PRAWOTWÓRSTWO
Zarys historii nowożytnego
prawa karnego (szkoły prawa
karnego)
A. Prawo karne okresu Oświecenia
1.
Przedstawiciele
-
C. Beccaria „O przestępstwach i
karach”, 1764 r.
- Montesquieu „O duchu praw”, 1748
r.
- Voltaire „Listy filozoficzne”, 1734 r.,
„Traktat o tolerancji”, 1767 r.
Zarys historii nowożytnego
prawa karnego (szkoły prawa
karnego)
2. Postulaty
-
Legalizm
-
Racjonalizm
-
Humanizm
B. Szkoła klasyczna
1. Przedstawiciele
I. Kant, G. Hegel, P. Feuerbach, Ortolan, J.
Bentham, R. Hube, E. Krzymuski
Zarys historii nowożytnego
prawa karnego (szkoły prawa
karnego)
2. Pojęcie indeterminizmu
3. Nauka o funkcji kary
C. Pozytywizm w prawie karnym
1.
Przedstawiciele
J. S. Mill, A. Comte, H. Spencer
2. Kierunek antropologiczny
-
C. Lombroso „Człowiek – zbrodniarz w stosunku do
antropologii, jurysprudencji i dyscypliny więziennej.
Zbrodniarz urodzony, obłąkaniec zmysłu moralnego” (1891 r. -
t. I – II, 1892 r. - t. III), „Miłość u obłąkanych”, 1894 r.,
„Kobieta jako zbrodniarka i prostytutka”, 1895 r.
-
pojęcie determinizmu
Zarys historii nowożytnego
prawa karnego (szkoły prawa
karnego)
3. Kierunek socjologiczny
- F. Liszt, J. Makarewicz
- Pojęcie „dwutorowości” Kodeksu
karnego
- Polski Kodeks karny z 11 lipca 1932 r.
„Kodeks Makarewicza”
D. Neopozytywizm (szkoła obrony
społecznej)
1. Nurt radykalny (F. Gramatica)
Zarys historii nowożytnego
prawa karnego (szkoły prawa
karnego)
2. Nurt umiarkowany (M. Ancel)
3. Pojęcia winy i kary w
perspektywie poglądów szkoły
obrony społecznej
E. Neoklasycyzm
F. Abolicjonizm
Zarys historii polskiego nowożytnego prawa
karnego
1.
Zabór austriacki
1787 r. Józefina
1797 r. Ustawa karna dla Galicji Zachodniej
1804 r. Franciszkana
1852 r. Kodeks karny
1878 r. węgierski kodeks karny (dla terenu Spiszu i Orawy)
2. Zabór pruski
1851 r. Kodeks karny Prus
1871 r. Kodeks karny Rzeszy Niemieckiej
3. Zabór rosyjski
1818 r. Kodeks Karzący Królestwa Polskiego
1848 r. Kodeks Kar Głównych i Poprawczych
1876 r. wprowadzenie na terenach Królestwa Polskiego kodeksu karnego
rosyjskiego z 1866 r.
1915 r. wprowadzenie Kodeksu Tagancewa z 1903 r. na terenach Królestwa
Polskiego
Zarys historii polskiego nowożytnego prawa
karnego
4. Kodeks karny z 1932 r. („Kodeks Makarewicza”)
5. Prawo karne okresu PRL
23 września 1944 r. Kodeks Karny Wojska Polskiego
31 sierpnia 1944 r. dekret o wymiarze kary dla faszystowsko – hitlerowskich
zbrodniarzy wojennych
13 czerwca 1946 r. Mały Kodeks Karny
19 kwietnia 1969 r. uchwalenie Kodeksu Karnego PRL, obowiązującego od 1
stycznia 1970 r.
6. Próba reformy prawa karnego w 1981 r.
7. Prawo karne w stanie wojennym i zmiany ustawodawstwa karnego po
1981 r.
8. Prawo karne Rzeczypospolitej Polskiej
Kodeks karny z dnia 6 czerwca 1997 r. (obowiązuje od dnia 1 września 1998 r.)
Kodeks postępowania karnego z dnia 6 czerwca 1997 r. (obowiązuje od dnia 1
września 1998 r.)
Kodeks karny wykonawczy z dnia 6 czerwca 1997 r. (obowiązuje od dnia 1
września 1998 r.)
Kazus
Stan faktyczny:
W uzasadnieniu wyroku sąd rejonowy wskazał, że przy wymiarze
kary miał na uwadze niski stopień społecznej szkodliwości
czynu wyrażający się m. in. w tym, że oskarżony ma na
utrzymaniu czworo dzieci, od dłuższego czasu jest bezrobotny,
a nadto leczy się w poradni zdrowia psychicznego.
1.
Proszę o ocenę prawidłowości tego rozstrzygnięcia;
2.
Przedstawiciel, której szkoły prawa karnego wyraził pogląd, że
istota przestępstwa tkwi w szkodliwości społecznej czynu?
Przy analizie pomocne będą przepisy art.1 k.k. oraz art. 115 § 2 k.k.