Monika Nagadowska
Monika Nagadowska
Fundusze emerytalne zostały wprowadzone
przez ustawę z dnia 28 sierpnia 1997 r.
o organizacji i funkcjonowaniu funduszy
emerytalnych i w zasadzie ich działalność
jest uregulowana właśnie przez tą ustawę
oraz ustawę z dnia 22 sierpnia 1997 r. o
pracowniczych programach emerytalnych
Stary system emerytalny był nieodporny na
niekorzystne zmiany demograficzne, społeczne,
polityczne, takie jak: starzenie się
społeczeństwa, niski przyrost naturalny,
wysokie bezrobocie, naciski polityczne
objawiające się miedzy innymi
uprzywilejowaniem pewnych grup zawodowych
i społecznych. Taki system emerytalny był
ogromnym obciążeniem dla budżetu i nie
pobudzał gospodarki. Budżet musiał ciągle
dopłacać do rosnącej rzeszy emerytów i
rencistów, do rozbudowanego systemu
przywilejów czy rent.
Ustawa o organizacji i funkcjonowaniu funduszy
emerytalnych zmodernizowała polski system
emerytalny – metoda repartycyjna ustalania
świadczeń emerytalnych została zastąpiona
metodą kapitałową. Wprowadzono obowiązek
przymusowego indywidualnego oszczędzania na
starość w instytucjach jakimi są fundusze
emerytalne, które mogą być tworzone wyłącznie
przez powszechne towarzystwa emerytalne
(PTE) – w formie otwartych lub pracowniczych
funduszy emerytalnych.
Otwarte fundusze emerytalne, są
powszechne i obowiązkowe. Tworzą II filar
systemu emerytalnego. Zarządzane są przez
Powszechne Towarzystwa Emerytalne.
Pracownicze fundusze emerytalne, są
dodatkowe i dobrowolne. Tworzą III filar
systemu emerytalnego. Zarządzane przez
Pracownicze Towarzystwa Emerytalne.
Dostępne są wyłącznie dla pracowników
założycieli.
PFE ma charakter kapitałowy i funkcjonuje na
podobnych zasadach jak Otwarte Fundusze
Emerytalne. Jego celem jest pomnażanie wnoszonych
składek, dążąc do osiągania maksymalnego stopnia
bezpieczeństwa i rentowności z inwestycji, tak aby
uczestnik programu mógł uzyskać w przyszłości jak
największe świadczenie emerytalne po osiągnięciu
odpowiedniego wieku emerytalnego. Podstawową
różnicą pomiędzy Otwartym Funduszem
Emerytalnym, a Pracowniczym Funduszem
Emerytalnym jest to, że Pracownicze Towarzystwo
Emerytalne zarządzające aktywami funduszu jest
instytucją non-profit, natomiast Powszechne
Towarzystwa Emerytalne swoim działaniem dążą do
osiągania zysku.
Drugi filar ma charakter kapitałowy i tworzą
go otwarte fundusze emerytalne zarządzane
przez powszechne towarzystwa emerytalne.
Przedmiotem działalności otwartych
funduszy emerytalnych jest gromadzenie
środków pieniężnych i ich pomnażanie
poprzez inwestowanie na rynku
kapitałowym, głównie w obligacje i akcje. Im
trafniejsze będą decyzje PTE tym istnieje
większa możliwość zgromadzenia więcej
pieniędzy na przyszłą emeryturę.
Otwarty fundusz emerytalny jest osobą
prawną, a przedmiotem jego działalności jest
gromadzenie środków pieniężnych z
przeznaczeniem ich na wypłaty dla członków
funduszu pod warunkiem osiągnięcia przez
nich wieku emerytalnego. Nadanie przez
ustawę osobowości prawnej funduszom
oznacza, iż członkowie funduszu nie
odpowiadają za zobowiązania tego funduszu
własnym majątkiem. Fundusze emerytalne są
tworzone na czas nieokreślony.
Istota działalności otwartych funduszy emerytalnych polega na
gromadzeniu, a następnie na inwestowaniu środków
pieniężnych członków OFE z przeznaczeniem ich na wypłatę
świadczeń po osiągnięciu wieku emerytalnego przez członków
funduszu. Do OFE trafia część składki na ubezpieczenie
emerytalne za pośrednictwem Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych, w wysokości 7,3% podstawy wymiaru tej składki.
W założeniu mniejsza część składki, która trafi do OFE
powinna być pomnażana bardziej efektywnie niż większa część
składki (12,22 %) pozostająca w ZUS. Przy korzystnych
długofalowych wynikach OFE, kapitał, który został
zgromadzony na rachunku funduszu może być znacznie
większy niż suma zwaloryzowanych składek emerytalnych na
koncie ubezpieczonego w ZUS. Jednakże kryzys finansowy,
który ogarnia wszystkie gospodarki świata, pokazuje, że
w skutek błędnego zarządzania powierzonymi środkami oraz
wahaniami w gospodarce może dojść do nieznacznego
przyrostu, a nawet do spadku ich pierwotnej wartości.
Dwa podstawowe źródła tworzenia kapitału
emerytalnego stanowią: składka emerytalna
(im wyższy wolumen składek, tym więcej
jednostek rozrachunkowych) i zyski z
inwestycji (im wyższe, tym wyższa wartość
jednostki rozrachunkowej) Jako, że OFE
stanowią obligatoryjną część
zabezpieczenia emerytalnego, polityka
inwestycyjna tych podmiotów podlega
regulacji państwa.
Działalność inwestycyjna otwartych funduszy
emerytalnych powinna dążyć do osiągnięcia
maksymalnego stopnia bezpieczeństwa i rentowności
dokonywanych lokat. Te dwa cele wydają się być ze
sobą sprzeczne, ponieważ inwestując w myśl zasady
bezpieczeństwa powierzonych środków sami obniżamy
ich rentowność. Natomiast inwestując zgodnie z
zasadą maksymalnej rentowności powodujemy, że ich
bezpieczeństwo może ulec obniżeniu. Wobec takiego
problemu ustawodawca wprowadził kategorie lokat w
jakie mogą być lokowane środki funduszy. Zgodnie z
ustawą do takich instrumentów finansowych, w które
otwarty fundusz może lokować swoje aktywa możemy
zaliczyć:
depozyty bankowe i bankowe papiery wartościowe – przy
czym w jednym banku nie może być ulokowanie więcej niż
5% wartości aktywów funduszu,
akcje spółek notowanych na regulowanym rynku giełdowym,
akcje spółek notowanych na regulowanym rynku
pozagiełdowym, akcje narodowych funduszy inwestycyjnych,
certyfikaty inwestycyjne funduszy inwestycyjnych
zamkniętych oraz jednostki uczestnictwa funduszy
inwestycyjnych otwartych i specjalistycznych funduszy
inwestycyjnych otwartych,
dłużne papiery wartościowe wyemitowane przez jednostki
samorządu terytorialnego oraz spółki publiczne,
listy zastawne,
kwity depozytowe.
Przytoczone kategorie lokat powinny stanowić
łącznie nie mniej niż 90% wartości aktywów
funduszu emerytalnego. Dodatkowo ustawa
definiuje inwestycje, których nie wolno dokonywać
otwartemu funduszowi emerytalnemu. Są to akcje
lub inne papiery wartościowe emitowane przez
PTE zarządzające funduszem, jego akcjonariuszy
lub podmioty z nimi związane. Fundusze
pracownicze pod względem kategorii lokat mają
większą swobodę, jednak one również muszą
przestrzegać szeregu restrykcji. W przypadku
osiągania stopy zysku w ciągu 24 miesięcy
mniejszej niż ustawowa minimalna stopa zwrotu,
finansowaniem niedoboru zajmuje się specjalnie
do tego powołany Fundusz Gwarancyjny.
Minimalna stopa zwrotu służyć ma
zapewnieniu maksymalnego stopnia
bezpieczeństwa lokowanych przez OFE
aktywów. Jest to minimalna dopuszczalna
zyskowność inwestycji pojedynczego OFE.
Wynosi ona albo 50% średniej ważonej stopy
zwrotu wszystkich funduszy albo osiąga
wysokość średniej ważonej stopy zwrotu
wszystkich funduszy pomniejszonej o 4pkt.
procentowe, w zależności od tego która z
tych wartości jest niższa.
W przypadku gdy fundusz nie osiągnie minimalnej
stopy zwrotu, konieczne jest pokrycie niedoboru.
Istnieje kilka źródeł tego wyrównania:
umorzenie jednostek rozrachunkowych
zgromadzonych na rachunku rezerwowym;
umorzenie jednostek rozrachunkowych
zgromadzonych przez dane PTE na rachunku części
dodatkowej Funduszu Gwarancyjnego;
środki własne PTE;
Pozostałe środki Funduszu Gwarancyjnego;
Skarb Państwa. Istnienie Skarbu Państwa jako
ostatecznego płatnika (gwaranta) minimalnej stopy
zwrotu dla oszczędności emerytalnych stanowi
(pośrednią) gwarancję państwa dla wysokości
emerytury bazowej z części obligatoryjnej.
Otwarty fundusz emerytalny tworzony jest
przez Powszechne Towarzystwo
Emerytalne. W tym celu wymagane są
następujące działania:
nadanie funduszowi statutu,
zawarcie umowy z depozytariuszem o
przechowywanie aktywów funduszu,
uzyskanie zezwolenia na utworzenie
funduszu,
wpisanie funduszu do rejestru funduszy.
Statut określa relacje między funduszem a
jego członkami. W szczególności określa
zasady prowadzenia polityki lokacyjnej,
strukturę kosztów obciążających fundusz
i sposób ich pokrywania oraz kwestie
dotyczące wysokości opłat pobieranych
przez towarzystwo od członków funduszu.
Każda zmiana w statucie wymaga zgody
KNF.
Kapitał emerytalny członków danego OFE
przechowywany jest w banku depozytariuszu.
W przeciwieństwie do PTE jeden bank może
być bankiem depozytariuszem dla kilku OFE
jednocześnie. Depozytariuszem może być
Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych lub
bank spełniający określone warunki, m.in.:
posiadający fundusze własne w wysokości co
najmniej 100 mln euro, nie posiadający akcji
towarzystwa zarządzającego funduszem, nie
będący pożyczkodawcą lub kredytodawcą
tego towarzystwa i funduszu, którego aktywa
przechowuje.
Depozytariusz
Otwarty fundusz emerytalny
BRE Bank S.A.
Bankowy OFE
OFE Polsat
AXA OFE
Bank Polska Kasa Opieki S.A.
OFE PZU „Złota Jesień”
AEGON OFE
Deutsche Bank Polska S.A.
Allianz Polska OFE
Bank Handlowy w Warszawie S.A.
Amplico OFE
AVIVA
Generali OFE
ING OFE
Pekao OFE
OFE Pocztylion
Noreda OFE
PKO BP SA
OFE WARTA
Z chwilą wpisania funduszu do rejestru nabywa on
osobowość prawną, co chroni zgromadzone przez
niego środki w razie upadłości towarzystwa
zarządzającego. Istotną kwestią w przypadku
funduszy emerytalnych jest członkowstwo w
funduszu. Ustawa nakłada obowiązek na każdego
pracownika do uczestnictwa w otwartym funduszu
emerytalnym. Ponieważ oszczędzanie w funduszu
jest obowiązkowe i ma na celu zgromadzenie
środków do zapewnienia utrzymania na starość,
lokaty zawierane przez fundusz muszą wykazywać
się znacznym poziomem bezpieczeństwa. Oznacza
to, że powierzone środki muszą być lokowane w
walory charakteryzujące się niskim poziomem
ryzyka – przede wszystkim są to obligacje Skarbu
Państwa lub inne gwarantowane przez państwo
papiery wartościowe.
Ważną kwestią omawianą przy funduszach
emerytalnych jest brak możliwości zarządzania
zgromadzonymi środkami oraz wycofania ich przez
uczestników wcześniej, tj. przed osiągnięciem
wieku emerytalnego. Jest to jednoznaczne z
brakiem możliwości wyboru odpowiedniej dla
siebie strategii inwestycyjnej, a także z
ograniczeniem możliwości aktywnej alokacji
zgromadzonych środków przez członka funduszu.
Ma to mu zapewnić środki do utrzymania w wieku
emerytalnym, a nie przysporzyć korzyści
finansowych w danym momencie planu
emerytalnego.
Za „powierzenie pod opiekę” funduszowi składek,
ten pobiera od członków opłaty, które finansują
działalność funduszu. W przypadku pogorszenia
się sytuacji funduszu lub chęci poprawy jego
pozycji istnieje możliwość fuzji lub przejęć
funduszy emerytalnych. Odbywa się to jednak
pod ścisłym nadzorem organu nadzorczego, m. in.
po to, aby żaden z funkcjonujących funduszy nie
zdobył pozycji monopolisty. Dla możliwości
bieżącej kontroli kondycji finansowej funduszy
został wprowadzony obowiązek publikacji
półrocznych i rocznych sprawozdań finansowych.
Pozwala to na monitorowanie pozycji na rynku
każdego z funduszy oraz na ocenę jakości
i trafność dokonywanych inwestycji.
W przypadku likwidacji funduszu emerytalnego
jego środki zostają przeniesione do funduszu
zarządzanego przez towarzystwo, które przejęło
zarządzanie nad likwidowanym funduszem .
Likwidacja otwartego funduszu emerytalnego
następuje w momencie kiedy organ nadzoru, czyli
KNF wydaje decyzję o cofnięciu zezwolenia na jego
utworzenie w przypadku kiedy zostaje stwierdzone,
że fundusz lub towarzystwo rażąco lub uporczywie
narusza przepisy ustawy, statutu funduszu lub
towarzystwa, albo w przypadku prowadzenia
działalności na niekorzyść członków funduszu.
Cofnięcie zezwolenia następuje w momencie
ogłoszenia upadłości lub otwarcia likwidacji
towarzystwa emerytalnego.
W okresie gromadzenia środków w OFE
podlegają one zarówno wspólności majątkowej
jak i dziedziczeniu.
W momencie rozwodu środki zgromadzone w
otwartym funduszu emerytalnym podlegają
podziałowi między małżonków, którzy posiadają
wspólnotę majątkową. Środki przypadające
byłemu współmałżonkowi w wyniku podziału
majątku wspólnego są przekazywane na jego
rachunek do OFE. Ich przelew odbywa się na
zasadzie tzw. wypłaty transferowej.
W przypadku śmierci uczestnika otwartego funduszu jego
środki zebrane na indywidualnym koncie wypłacane są
najbliższej rodzinie lub innym osobom uposażonym. Połowa
środków zgromadzonych na rachunku zostaje przekazana na
rachunek współmałżonka, w zakresie, w jakim środki te
stanowiły przedmiot małżeńskiej wspólności majątkowej.
Jeżeli drugi z małżonków nie posiada rachunku w OFE i nie
wskaże rachunku w jakimkolwiek OFE, fundusz otwiera
rachunek dla tej osoby i przekazuje tam wypłatę transferową.
Pozostała część oszczędności zmarłego przypada osobie
wskazanej przez niego, a w przypadku nie wskazania takiej
osoby – członkom najbliższej rodziny w równych częściach, a
w razie ich braku, w ostatniej kolejności – spadkobiercom.
Fundusz dokonuje wypłaty środków należnych osobie
wskazanej lub spadkobiercom w terminie 3 miesięcy od dnia
przedstawienia funduszowi odpowiednich dokumentów.
Wypłata ta następuje w formie jednorazowej wypłaty lub w
formie wypłaty w ratach płatnych przez okres nie dłuższy niż
2 lata.
Przynależność do OFE jest obowiązkowa dla
wszystkich osób czynnych zawodowo. Wyjątek
stanowią urodzeni przed 1 stycznia 1949 roku,
których nowy system emerytalny nie objął, oraz
osoby urodzone po 31 grudnia 1948 r. a przed 1
stycznia 1969 r., które do OFE mogą przystąpić ale
nie muszą. W przypadku osób obowiązkowo
objętych II filarem decyzja o wyborze funduszu jest
bardzo istotna i trudna. Jeżeli nie podejmą oni
takiej decyzji w odpowiednim czasie, wybór
funduszu nastąpi w drodze losowania
przeprowadzonego przez ZUS. Losowanie jest
jednocześnie sposobem uzyskania członkowstwa w
wylosowanym otwartym funduszu emerytalnym, co
oznacza, że nie potrzeba już zawierać umowy.
Losowanie odbywa się spośród otwartych
funduszy emerytalnych, które uzyskały
stopy zwrotu wyższe niż średnie ważone
stopy zwrotu w dwóch ostatnich okresach
rozliczeniowych, i których aktywa na koniec
drugiego okresu rozliczeniowego z roku
poprzedniego nie przekraczały 10%
wartości aktywów netto wszystkich
otwartych funduszy emerytalnych.
Losowanie przeprowadzane jest przez ZUS
w ostatnim dniu roboczym stycznia
OFE
Liczba
członków w
dniu
2006-09-29
Saldo
transferów w
okresie
IX 2006-IX
2009
Losowania w
okresie
IX 2006-IX
2009
Umowy
pierwszorazow
e w okresie
IX 2006-IX
2009
Liczba
członków w
dniu
2009-09-30
AEGON
372 663
-66 531
0
42 883
762 676
Amplico
1 027 946
-130 106
116269
88 518
1 105 097
Allianz Polska
300 034
28 845
0
71 865
388 518
AVIVA
2 599 085
980
0
342 217
2 898 121
AXA
521 493
150 826
18 800
85 764
768 277
Bankowy
439 372
-30 495
0
29 680
421 803
Generali
466 576
28 754
116 217
34 522
670 117
ING
2 372 589
104 701
0
536 785
2 898 240
Nordea
678 485
-13 490
0
178 899
813 793
Pekao
243 713
-14 703
75 499
52 463
350 057
Pocztylion
361 553
-31 821
37 360
79 331
471 381
Polsat
269 178
-29 696
116 270
7 445
328 107
PZU „Złota
Jesień”
1 883 898
29 204
0
232 405
2 092 524
Skarbiec-
Emerytura
445 382
-17 046
0
31 158
Warta
279 282
-9 420
77 402
15 580
313567
Razem
12 261 249
0
557 817
1 829 515
14 282 278
2006-09-29
2009-09-30
WAN w mln zł
Udział w
rynku w %
WAN w mln zł
Udział w
rynku w %
AEGON
2 447,60
2,3
6 891,50
4,1
Amplico
8 812,90
8,4
13 031,30
7,7
Allianz Polska
2 628,90
2,5
4 671,40
2,8
AVIVA
28 227,10
26,8
42 961,60
25,5
AXA
4 320 80
4,1
8 486,60
5
Bankowy
3 342,30
3,2
4 699,50
2,8
Generali
3 702,70
3,5
7 143,20
4,2
ING
24 472,70
23,2
40 717,20
24,2
Nordea
3 867,90
3,7
6 403,90
3,8
Pekao
1 672,70
1,6
2 679,60
1,6
Pocztylion
2 130,60
2
3 294,90
2
Polsat
963,8
0,9
1 598,80
1
PZU „Złota Jesień”
14 428,10
13,7
23 238,10
13,8
Skarbiec-
Emerytura
2 815,90
2,7
-
-
Warta
1 637,5
1,6
2 460,20
1,5
Razem
105 468,40
100
168 277,80
100
Na dzień 30.09.2009 roku rynek PFE składał się
z 5 podmiotów (Telekomunikacja Polska, Nowy
Świat, Nestle Polska, Unilewer Polska, PZU
„Słoneczna Jesień”).
Łączna wartość aktywów netto PFE na koniec
września 2009 roku kształtowała się na poziomie
1,27mld złotych (wzrost w okresie ostatnich 36
miesięcy o 64,5%).
Aktywa zgromadzone w tej formie pracowniczych
programów emerytalnych stanowiły na koniec
września 2009 roku 0,75% aktywów netto OFE
Dominującą pozycję na rynku PFE
pod względem zarządzanych
aktywów netto zajmował na koniec
analizowanego okresu Pracowniczy
Fundusz Emerytalny
Telekomunikacji Polskiej.
Dysponował on aktywami o wartości
0,8 mld zł, co dawało mu 63,1%
udziału w rynku
.
Nazwa OFE
WJR
Stopa zwrotu w
okresie
29-09-2006
30-09-2009
Generali
25,71
28,38
10,39%
AXA
24,34
26,78
10,03%
Amplico
23,57
25,88
9,80%
Allianz
23,07
25,27
9,54%
Pekao
23,65
25,67
8,54%
PZU
25,09
27,22
8,49%
AEGON
24,54
26,59
8,35%
Pocztylion
23,35
25,21
7,97%
Polsat
27,74
29,75
7,25%
Nordea
25,57
27,3
6,77%
Bankowy
24,4
26,03
6,68%
ING
26,88
28,53
6,14%
AVIVA
25,02
26,54
6,08%
WARTA
25,89
27,28
5,37%
Średnia ważona stopa zwrotu
7,91%
Minimalna stopa zwrotu
3,91%
OFE
2008
2009
AEGON
-313,7
860,1
Allianz Polska
-440,8
559,0
Amplico
-1 663,2
1 688,7
AVIVA
-5 997,7
5 045,8
AXA
-837,9
1 018,2
Bankowy
-606,8
620,8
Generali
-753,1
954,6
ING
-5 099,2
5 076,8
Nordea
-681,9
721,6
Pekao
-344,7
335,9
Pocztylion
-373,2
395,2
Polsat
-248,0
276,2
PZU „Złota Jesień”
-2 854,2
2 811,3
Skarbiec-Emerytura
-546,9
-
Warta
-311,8
295,7
Razem
-21 073,3
20 659,9
