Prof. dr hab. Andrzej 

Wałkówski

NAUKI  POMOCNICZE – 

BLOK C. 

PALEOGRAFIA Z 

KODYKOLOGIĄ

Zagadnienia organizacyjne.

tematyka zajęć, 

omówienie literatury 

przedmiotu

 

 

Zagadnienia organizacyjne, tematyka 

zajęć, omówienie literatury 

przedmiotu

1) Prezentacja przedmiotu i metod pracy 

ze studentami. 

2) Omówienie wymagań.

3) Omówienie tematyki zajęć i ich 
celów.

4) Omówienie literatury 
obowiązkowej.
5) Omówienie literatury uzupełniającej.

 

 

1) Prezentacja przedmiotu i metod pracy 

ze studentami. 

a) Paleografia z kodykologią.

b) Założenia i cele:

-  Zajęcia mają zapoznać studenta z pojęciem nauk 
pomocniczych  i ich systematyką;

- szczególnie dotyczy to paleografii rozumianej jako 
umiejętność odczytywania, rozumienia i datowania 
źródeł;

- student ma zapoznać się z dziejami pisma do końca XV 
wieku;

- ponadto należy zaznajomić się z budową 
średniowiecznego rękopisu oraz narzędziami i 
technologią pisarskiego warsztatu;
- wreszcie trzeba poznać zasady organizacyjne 
skryptorium, średniowiecznej biblioteki i główne 
kierunki piśmiennictwa od IV do XV stulecia;

- nie bez znaczenia jest także wiedza dotycząca dawnego 
czytelnictwa.

 

 

2) Omówienie wymagań.

a) Szczegółowe wymagania zaliczenia:

- znajomość dziejów pisma łacińskiego na tle rozwoju 
innych pism, od jego genezy do początków czasów 
nowożytnych;

- znajomość dawnego warsztatu pisarskiego – narzędzia, 
materiały, budowa książki rękopiśmiennej;

- wymagana jest także wiedza teoretyczna o 
średniowiecznej bibliotece, głównych kierunkach 
piśmiennictwa i kulturze piśmienniczej z uwzględnieniem 
rodzajów najczęściej spotykanych dzieł, zwłaszcza 
sakralnych.

- Obecność na wykładach – podstawa dla 
pozytywnej oceny;

 

 

2) Omówienie wymagań.

 

b) Zaliczenie przedmiotu polega na tym, że:

- Student wykazuje się pełną frekwencją na zajęciach, co 
stanowi podstawę dla pozytywnej oceny;
- chcąc uzyskać wyższą ocenę należy spełnić następujące 
wymagania;

- wykazać się znajomością dziejów pisma łacińskiego na 
tle rozwoju innych pism, od jego genezy do początków 
czasów nowożytnych;

- znajomością dawnego warsztatu pisarskiego – 
narzędzia, materiały, budowa książki rękopiśmiennej;

- wymagana jest także wiedza teoretyczna o 
średniowiecznej bibliotece, głównych kierunkach 
piśmiennictwa i kulturze piśmienniczej z uwzględnieniem 
rodzajów najczęściej spotykanych dzieł, zwłaszcza 
sakralnych;

- praktyczna umiejętność odczytywania prostych tekstów – 
głównie dokumentów średniowiecznych, rozwiązywania 
skrótów i datowanie tekstów według pisma z dokładnością 
do 50 lat (to ostatnie dla najwyższej oceny).

 

 

3) Omówienie tematyki zajęć i ich 
celów.

a) Pojęcie  paleografii  i  kodykologii - zakres 
badawczy oraz podstawowe kwestie 
terminologiczne dotyczące pisma i kodeksu.

 

b) Warsztat pisarski w przeszłości.

c) Początki  pisma  (do  genezy  alfabetu 
łacińskiego).

d) Kształtowanie się pisma łacińskiego do 
VII/VIII wieku.

 e) Minuskuła karolińska (romańska).

f) Pismo romańsko - gotyckie XII - XIII wiek.

g) Uformowane pismo gotyckie XIII - XV wieku

h) Zjawisko kursywy w gotyku. 

 

 

3) Omówienie tematyki zajęć i ich 
celów.

 

i) Organizacja i działalność skryptorium.

j) „Imię róży inaczej” – średniowieczna 
biblioteka jako miejsce pracy uczonego.

Szczegółowe 

omówienie w/w 

tematów znajduje się w 

załączniku do syllabusa

 

 

4) Omówienie literatury 
obowiązkowej.

a) Album paleograficum, ed. Stanislaus 
Krzyżanowski, Kraków 1960 [nr 1, 2, 13, 23, 27 – 
dokumenty, których odczytywanie należy 
opanować].

b) Diringer David, Alfabet, Warszawa 1972 [s. 21 
- 37 - szczególny nacisk trzeba położyć na 
definicję pojęcia pismo].

c) Gieysztor   Aleksander,   Zarys  dziejów  pisma  
łacińskiego, Warszawa  1973 [lub nowsze].

d) Książka rękopiśmienna i biblioteka w 
starożytności i średniowieczu, oprac. Karol 
Głombiowski, Helena Szwejkowska, Warszawa - 
Wrocław 1983 [lub inne wydanie].

e) Lexicon  Abbreviaturarum, opr. Adriano Cappelli, 
Milano    1973  [lub  inne  wydanie  -  obowiązuje 
praktyczna 

umiejętność 

posłużenia 

się 

tym 

słownikiem brachygraficznym].

 

 

4) Omówienie literatury 
obowiązkowej.

f) Porębski 

Stanisław 

Andrzej, 

Paleografia 

łacińska.  Podręcznik  dla  studentów,  Warszawa 
2005. 

g)  Potkowski    Edward,    Książka    rękopiśmienna   
w    kulturze  Polski  średniowiecznej,  Warszawa 
1984. 

h) Semkowicz    Władysław,    Paleografia    łacińska, 
Kraków  1951, albo wyd. II Kraków 2002. 

i) Szymański Józef, Nauki pomocnicze historii, 
Warszawa 1983  [tylko w tym wydaniu są pełne 
aneksy  zawierające fotokopie pisma – s.727 – 
735 i materiał dotyczący języka i pisma z s. 266 - 
459].

j) Wałkówski Andrzej, Skryptoria cystersów 
filiacji portyjskiej na Śląsku do końca XIII wieku, 
Zielona Góra – Wrocław 1996 [fragmenty 
wskazane przez prowadzącego].

 

 

5) Omówienie literatury uzupełniającej.

 

a) Abréviations latines médievales. Supplément au 

Dizionario di abbreviature latine ed italiane de 
Adriano Cappelli, Luovain – Paris 1966 [obowiązuje 
praktyczna umiejętność posłużenia się tym 
słownikiem brachygraficznym].

 

b) Bobowski Kazimierz, O metodach identyfikacji 

rąk pisarskich w rękopisach średniowiecznych, 
Studia Źródłoznawcze, t. XIX: 1985, s. 1 – 7.

c) Chadwick John, Odczytanie pisma linearnego B, 
Warszawa 1964.

d) Cohen Marcel, Pismo. Zarys dziejów, Warszawa 
1956. 

e) Friedrich Johannes, Zapomniane pisma i języki, 
Warszawa 1958.

 

 

5) Omówienie literatury uzupełniającej.

f) Jougan Alojzy, Słownik kościelny łacińsko – 
polski, Warszawa 1992 [lub inne wydanie, 
pomoc przy tłumaczeniu odczytywanych 
tekstów].

g)  Migoń Krzysztof, Pismo jako przedmiot badań 
humanistycznych, Roczniki Biblioteczne, R. XXV: 
1983, z. 1 – 2, s. 413 – 434.

h) Muszkowski Jan, Życie książki, Kraków 1951.

i) Myśliwiec Karol, Święte znaki Egiptu, 
Warszawa 1990.

j) Potkowski Edward, Książka w kręgu sacrum – 
przykład Irlandii we wczesnym średniowieczu, 
Przegląd Humanistyczny, t. I: 1996, s. 53 – 68.

 

 

5) Omówienie literatury uzupełniającej.

k) Potkowski Edward, Pragmatyczna piśmienność w 
średniowiecznym Tyńcu, [w:] Benedyktyni tynieccy 
w średniowieczu, red. Klementyna Żurowska, 
Kraków 1995, s. 71 – 91.

l) Sondel Janusz, Słownik łacińsko – polski dla 
prawników i historyków, Kraków 1997 [lub inne 
wydanie, pomoc przy tłumaczeniu odczytywanych 
tekstów].

m) Szymański Józef, Pismo łacińskie i jego rola w 
kulturze, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 
1975.

n) Świderkówna Anna, Papirologia i papirusy. Pięć 
odczytów, Wrocław 1975.
o) Tabor Dariusz, Iluminacje cysterskich kodeksów 
śląskich XIII wieku, Kraków 2004.

p) Wałkówski Andrzej, Biblioteka klasztorna jako miejsce 
pracy średniowiecznego uczonego. Rozważania na tle 
badań piśmiennictwa cystersów, Archiwa Biblioteki i 
Muzea Kościelne, t. LXXXIII: 2005, s. 106 – 138. 

 

 

NAUKI POMOCNICZE – BLOK 

C. 

PALEOGRAFIA Z 

KODYKOLOGIĄ

Zagadnienia organizacyjne.

tematyka zajęć, 

omówienie literatury 

przedmiotu

KONIEC